Tema : Balalarda waqıt tu`siniklerin qáliplestiriw. Reje: Waqıt jáne onıń qásiyetleri. Túrli jas daǵı balalardıń waqtın aqıl etiwi

TEMA 2: Balalarda waqıt tu`siniklerin qáliplestiriw.
Reje:
1 Waqıt jáne onıń qásiyetleri.
2. Túrli jas daǵı balalardıń waqtın aqıl etiwi.
3. Úlken mektepge shekem jas daǵı balalarda waqtın sezim qılıwdı rawajlandırıw.

Tayansh sózler: waqıt qásiyetleri - bul waqtınig bir tárepke yo'nalib ótiwi, ol tábiyaat hám jámiettiiń shıǵıwı baǵdarın ańlatadı.
Waqıt sózi -orıssha sózinen kelip shıqqan, yaǵnıy waqıt- " vremya" degeni aylanıw mánisin ańlatadı. Ótken, házirgi hám kelesiler óz-ara sonday baylanıs ekenin, orınlarındı bir-birlerine almastıra almaydı. waqıttıń qaytalanbas qásiyetleri mınada waqtıniń bir tárepleme ótiwi, ol tábiyat hám jámiettiiń shıǵıwı baǵdarın ańlatadı, waqtıniń tiykarǵı qabıl etiliwi bul seziw qábileti bolıp tabıladı. Nár túrlı kompleks analizator waqtın seziw qábiletiniń sozılıwına tásir etedi, lekin tiykarǵı ózgesheligi dep I. M. Sechenov esitiw hám deneniń sezim qábiletlerine itibar bergen " waqıt dawıs hám denediń seziw qábileti insanǵa waqıt haqqında túsinik beredi, sonda da tolıq óz mazmunı menen emes bálki waqıt bir tárepleme dawıstıń tartılıwı hám deneniń seziwin tartılıwı. Sonı ushıń I. M. Sechenov esitiw hám seziw bul waqıt boslig'ining /drob/ analizatorlari degen edi.
I. P. Pavlov kórsetkenindey waqıttıń esaplanıwı nerv sistemasınıń hár bir elementine, onıń hár bir kletkasına tán ol bunı eksperemental tiykarda tastıyıqladı. hár qanday analizator " waqtın esaplawi" múmkin.
Bul pikirler qatar izertlewler arqali kórsetilgen. Ekinshi signal sistemasında tásirleniw waqtıniń jeterli esapqa alinbaslıǵınan kelip shıǵadı, tormozlanıw protsessinde oǵan kóbirek bahalaw ózgeshelikinen bolıp tabıladı.
Solay etip, anıq waqıt intervalların waqtınshalıq bahalaw tásirleniw hám tormozlanıw dinamikalıq protsessta anıqlanadı, waqıt intervalında differentsirovka bul waqıtqa salıstırǵanda shártli reflekslerdiń masliǵı bolıp tabıladı.
Ekinshi kishi gruppa
Kishi gruppada balalardıń azanda, kúndiz, keshte hám keshki waqıt aralıqları haqqındaǵı oyda sawlelendiriwi anıqlanadı. Sutka bólimlerin kishkentaylar óz xızmetleri mazmunınıń ózgeriwine hám de sol waqıt aralıǵinda óz átiraplarında bolǵan úlken jaslı kisiler iskerligine qaray parıq etediler.
Aldın kúndelik tártip, balalardıń uyqudan turıw, azandaǵı gimnastika, azanǵı shay, shınıǵıw waqıtları qatań belgilep qoyılǵanlıǵı hám sutkanıń bólekleri haqqında oyda sawlelendiriw payda etiw ushın real sharayatlar jaratadı.
Pedagog waqıt bóleginiń atın aytadı hám balalardıń sol waqıtqa uyqas bolǵan iskerlik túrlerin sanap shıǵadı. " házir azanda, biz gimnastika etdik, juwındıq, endi bolsa azanǵı shay ishemiz". Yamasa qashannan berli azanǵı shay iship boldıq, shuǵıllanıp da boldıq. Házir kunduzgi waqıt. Tez arada tushki awqattı jeymiz.
Mısalı, baladan tómendegiler soraladı : " Házir qaysı waqıt? . Sen azanda ne etesen? Sen uyqıdan qashan turasan? " hám sol sıyaqlılar.
Kún dawamında balalar menen birgelikte kúnniń túrli bóleklerinde balalar hám úlkenlerdiń iskerligin suwretleytuǵın súwretler kórip shıǵıladı.
Súwretler sonday bolıwı kerek, olardıń waqıt bólegi ushın xarakterli bólegi belgiler anıq kórinip tursın. Tárbiyashi suwretde suwretlengen balalar ne jumıs qılıp atırǵanliklarini jáne bul háreket qaysı waqıtta atqarılatuǵının aytadı. Ol balalarǵa sorawlar beredi: " Sen erte azanda ne islediń? Kúndiz -ne?" Yamasa " sen qashan oynaysań? qaysı waqıtta seyilge shıǵasań? Sen qashan uxlaysań? " Keyin balalar, mısalı, azanda erte , kúndiz yamasa keshte úlkenler yamasa balalar ne qılıp atırǵanliqlari suwretlengen súwretti tańlap aladılar.
Balalar erte azan menen, kúndiz, keshte, keshesi sózleriniń anıq mazmunın tushinib aladı, olarǵa emotsional reń beredi. Balalar óz sóylewlerinde olardan paydalana baslaydı.
Orta gruppa
Kishi gruppa sıyaqlı bul gruppada da waqtın biliw balalardı tiykarınan, kúndelik turmısında o'stirib barıladı, áhmiyetlisi bul úyretiwiniń puqta sezim tiykarında ámelge asırılıwı bolıp tabıladı.
Pedagog sutka bólimleriniń atınıń balalar hám olarǵa jaqın úlken jaslı adamlardıń azanda, kúndiz, keshte, keshesi ne etiwleri menen baylanıslı, balalardıń sutka bólimleri haqqındaǵı qıyalların anıqlaydı.
Balalardıń sutka haqqındaǵı oyda sawlelendiriwin anıqlaw maqsetinde olar menen sáwbet alıp barıladı. Sáwbet shama menen mine bunday ótkeriliwi múmkin: aldın tárbiyashi balalardan olar balalar bog'chasiga keliwden aldın ne jumıs etkenliklerin, azanda balalar bog'chasida ne etkenliklerin, balalar bog'chasida kúndiz ne etiwlerin sóylep beriwlerin so'raydi. Ol balalardıń sutkanıń hár bir bóleginde ne qilayottanliklarini anıqlaydı hám ulıwmalastıradı. Ol sáwbet aqırında azanda, kuduz hám tún - bular sutkanıń bólimleri ekenligin aytadı.
" Búgin", " keshe" sıyaqlı waqıt túsinikleri salıstırmalı xarakterge iye. Balalardıń olardı ózlestiriwleri qıyın. Onıń ushın múmkinshiligi barınsha búgin, erteń, keshe sózlerinen kóbirek paydalanıw hám balalardı bul sózlerdi isletiwge ádetleniwimiz zárúr. Tárbiyashi úzliksiz túrde olarǵa biz qashan súwret saldıq? Biz búgin ne kórdik? Erteń qayjerge baramız? sorawları menen balalrdi cawbetke tartıwımız kerek.
Tez aste sózleriniń mánisi konkret mısallar menen ashıp barıladı. Tárbiyashi balalar dıqqatın oyın dawamında olar atqarap atırǵan háreketlerdiń tezlik dárejesine tartadı. Kiyiniw waqtında ol tez kiyinip bolg'anlardı maqtaydi. Aste kiyingen balalardı shaqqanlıqqa uyretedi, aylanıw waqtında jayaw kisi menen velosipedshiniń, avtomobil' menen poezddıń, qurt menen qo'ng'izning háreket tezligin salıstıradı.