10 -tema. Erte jas dáwiri. Shınıģıw rejesı: Erte jas dáwirinde fizikalıq hám fiziologiyalıq rawajlanıw. Is-háreket kónlikpeleriniń rawajlanıwı

10 -tema. Erte jas dáwiri.
Shınıģıw rejesı:
1. Erte jas dáwirinde fizikalıq hám fiziologiyalıq rawajlanıw.
2. Is-háreket kónlikpeleriniń rawajlanıwı.
3. Kognitiv processler hám tildiń rawajlanıwı.
4. Balanıń oylawında egocentrizmniń júzege keliwi.
5. Úsh jas krizisi.
6. Erte jas dáwirinde óz-ózin ańlaw.
7. Erte jas dáwiri psixodiagnostikası


Erte jas dáwirinde fiziologiyalıq hám fizikalıq rawajlanıw. Insan antogenezinde onıń 1 jastan 3 jasqa shekemgi ósiw dáwiri ayrıqsha áhmiyetke iye. 1 jastan eki jasqa deyin hár ayda onıń salmaģına 200 - 250 grammnan qosılıp baradı. Bala úsh jasqa kelgeninde balanıń fizikalıq tárepten rawajlanıwı sál páseyedi, sebebi úsh jastan keyin organizmniń energiyası ishki organları, sonıń menen birge nerv sistemasınıń rawajlanıwına baģdarlanadı.
Bala bir jastan ótkennen keyin, onıń sırtqı kórinisi de ózgere baslaydı. Bir jastan ótken balanıń bas súyekleri aldıńǵıday tez óspeydi. Basınıń ósiwi biraz páseyip, onıń ornına qol hám ayaqları tez óse baslaydı.
Eger tuwılǵanınan bir jasqa tolǵanǵa shekem balanıń boyı 25 sm. ósse, 1 jastan 2 jasqa deyin balanıń boyı 10 sm.ge ósedi, 2 jastan 3 jasqa shekem bolsa, balanıń boyı 6-7 smge ósedi. Baqshaǵa shekemgi bolǵan dáwirde balanıń awırlıǵı da usı tárizde rawajlana baslaydı. Tuwılǵanınan 1 jasqa tolǵanǵa deyin balanıń awırlıǵı 3,5 kg.ǵa artadı. Eki jastan 3 jasqa shekem bolsa 1,5 kg.ǵa artadı. Bul maǵlıwmatlar hámme balalar ushın ortasha esapqa tuwra keledi.
Baqshaǵa shekemgi tárbiya jasındaǵı balalardıń súyekleriniń rawajlanıwında da belgili ózgerisler júz beredi. Bul jastaǵı balalardıń shemirshek súyekleriniń ósiwi hám qatayıwı tezirek dawam etedi. Omırtqa súyekleri barǵan sayın bekkemlenip, qatayıw procesi tezlesedi. Omırtqa súyekleriniń bunday ózgeriwi bala júrgende hám quramalı sekiriw háreketlerin orınlaǵanda gewde awırlıǵın kóteriw múmkinshiligin beredi. Biraq baqshaǵa shekemgi tárbiya jasındaǵı balalardıń omırtqa súyekleri ele júdá ázzi hám iyiliwsheń boladı.
Bala 2 jasqa shıqqanında bas súyeklerinde de ózgeris júzege keledi. Bas súyeginiń tutaspaǵan jeri, yaǵnıy basınıń eńbegi pitip ketip, arqa hám joqarı bólekleri óse baslaydı. Balanıń dáslepki sút tisleri shıǵıp, jaǵı turaqlı aktivlesip isley baslaydı. Bir jasqa tolǵan balanıń háreketsheńligi artıp barǵan sayın onıń organlarınıń iskerliklerinde de áhmiyetli ózgerisler júzege keledi. Belgili bolǵanınday, hár qanday háreket qan aylanısı menen dem alıstıń jaqsılıǵınan derek beredi. Bala bir jasqa tolǵannan keyin erkin júrip, hár túrli háreketlerdi isleytuǵın bolǵannan keyin, onıń júreginiń awırlıǵı hám ókpesiniń kólemi úlkeye baslaydı. Júrek muskulları da bekkemlenip, qan basımı bir qansha kóteriledi. Bul jaǵday júrek urıwınıń páseyiwine alıp keledi. Máselen, náresteniń qan tamırı minutına 110-120 márte ursa, baqshaǵa shekemgi tárbiya jasındaǵı balanıń júregi 85-90 márte ura baslaydı.
1 jastan 3 jasqa shekemgi bolǵan balalardıń fizikalıq jaqtan normal hám salamat ósiwi ushın shańaraqta da, baqshada da olardı belgili tártipke tiykarlanıp, sıpatlı awqatlandırıwǵa durıs itibar berip qaraw kerek.
Baqshaǵa shekemgi tárbiya jasındaǵı balanıń awqatlanıwında júzege keletuǵın kóp ózgerisler bala qanınıń quramın da ózgertedi. Awqattıń túri kóbeygen sayın qandaǵı eń áhmiyetli elementler gemoglobin hám eritrocitler muǵdarı arta baslaydı. Degen menen, bul jastaǵı bala organizmin juqpalı keselliklerden saqlap turatuǵın aq qan dánesheleri (leykocitler) ele de jeterli muǵdarda bolmaydı hám olar hát túrli juqpalı keselliklerdi tez qabıl etkish boladı. Bunıń ushın ne islew kerek. Solay etip, baqshaǵa shekemgi tárbiya jasındaǵı bala fizikalıq jaqtan tez ósiwin dawam etse de, ol ele sırtqı ortalıqtıń ózgerislerine jaqsı beyimlese almaǵan boladı. Sonlıqtan, ortalıqtıń azlı-kem ózgerisleri balaǵa tez tásir etedi. Bala jańa ortalıqtıń sharayatında tez talıǵadı, balanıń salamat ósiwi ushın onıń organizmin bekkemlep baratuǵın qaǵıydalarǵa, yaǵnıy belgili kún tártibine, gigiena qaǵıydalarına hám organizmin turaqlı túrde fizikalıq jaqtan shınıqtırıp barıwdı ádetke aylandırıw kerek.