10 -tema. Erte jas dáwiri. Shınıģıw rejesı: Erte jas dáwirinde fizikalıq hám fiziologiyalıq rawajlanıw. Is-háreket kónlikpeleriniń rawajlanıwı

Jaǵday. Anası balası haqqında: Balamnıń jası 3 ke qaradı. Onda bir unamsız qásiyet payda boldı: egerde ol bir nárseni alǵısı kelse yamasa aytqanı bolmasa, ol onıń bir jerin kesip alǵanday qattı baqırıp jılaydı. Bul jaǵday kóshede de, transportta da, úyde de tez-tez qaytalanatuǵın boldı.
Bunday jaǵdayda ana ózin qalay uslawı kerek?
Juwap. Ádette balada bunday reakciyanıń payda bolıwı, onıń hesh nárseden qarsılıq kórmewi, hárdayım aytqanı bolǵanlıǵınan derek beredi. Álbette, bunday jaǵdayda balanı urıp yamasa baqırıwǵa bolmaydı. Kerisinshe, balanıń bunday háreketlerine itibarsızıraq bolıp, onıń dıqqatın basqa nárselerge qaratıwǵa háreket islew kerek. Egerde siziń háreketıńizden onıń aytqanın orınlawǵa meyilligińizdi sezse, ol aytqanın orınlatıwǵa urınadı.


Erte jas dáwirinde nerv sistemasınıń rawajlanıwı. Balanıń baqshaǵa shekemgi jastaǵı dáwirinde de nerv sisteması tez rawajlanıwın dawam etedi. Bul dáwirde bas miydiń kólemi hám awırlıǵı arta baslaydı. Máselen, bir jastan 2 jasqa shekem bas miydiń awırlıǵı 940 g.nan 1025 g.ǵa shekem artadı. 2 jastan 3 jasqa shekem bolǵan dáwirde bolsa bala miyiniń awırlıǵı 1025 g.nan 1112 gr.ǵa artadı.
Bul dáwirde bala miyiniń awırlıǵınıń artıwı menen birge miydiń ishki bóleklerinde de sezilerli ózgerisler bola baslaydı. Miy qabıǵındaǵı nerv neyronlarınıń dúzilisi quramalasıp baradı, yaǵnıy neyronlardıń talshıqlı ósimteleri kóbeye baslaydı. Bas miy qabıǵındaǵı nerv neyronlarınıń jetilisiwi túrli associaciyalardıń (baylanıslardıń, shártli reflekslerdiń) júzege keliwin ańsatlastıradı hám tezlestiredi.
Baqshaǵa shekemgi tárbiya jasındaǵı balalardıń nerv sistemasınıń rawajlanıwında da nerv talshıqlarınıń mielinizaciyalanıwı dawam etedi. Bul dáwirde tiykarınan, bas miy yarım sharlarındaǵı nerv háreketlerin bir-biri menen baylanıstırıwshı nerv talshıqları mielin perdesi menen qaplanıp, bir-birinen ajıratıladı. Balanıń psixikasınıń rawajlanıwında bunıń áhmiyeti úlken boladı. Sebebi, nerv talshıqlarınıń bir-birinen ajıratılıwı menen túrli qozǵalıslar nerv sistemasında tezirek tarqaladı hám anıǵıraq kóriniske iye boladı. Nerv neyronların bir-biri menen baylanıstıratuǵın júdá názik nerv talshıqlarınıń mielin perdesi menen qaplanıp, bir-birinen ajıralıwı bir pútin nerv sistemasınıń jaqsı islewine járdem beredi. Bas miy yarım sharları qabıǵındagı nerv talshıqlarınıń jetilisiwi nátiyjesinde miy qabıǵınıń nerv sistemasındaǵı barlıq bólimleri iskerliklerin áste-aqırın ózine boysındırıp baradı. Sol sebepli balanıń ómirindegi joqarı nerv iskerliginiń roli artıp baradı.
Gódek balalarǵa qaraǵanda erte jas dáwiri balalarında shártli refleksler differenciyalanǵan xarakterge iye bolıp baradı, yaǵnıy shártli reflekslerdiń túrleri artıp baradı. Baqshaǵa shekemgi tárbiya jasındaǵı balalardıń nerv sistemasınıń rawajlanıwınıń eń xarakterli tárepleriniń biri sonnan ibarat, bul dáwirde shártli tormozlanıwdıń isley baslawı sebepli bul jastaǵı balalar ayırım háreketlerden ózlerin dárhal toqtata alatuǵın boladı. Máselen, 2 jaslı balaǵa «tiyme», «tınısh otır», «toqta», «bolmaydı» sıyaqlı sózler qol yamasa basqa isharalar menen aytılsa, ol ózin bazı bir háreketlerden tıya aladı.
Erte jas dáwirinde balalardıń joqarı nerv iskerliginiń ishinde signallar sistemasınıń iskerligi de ózgere baslaydı. Eger 1 jasqa shekemgi balanıń tiykarınan, I signallar sisteması arqalı sırtqı ortalıqtı sáwlelendirse, 2 jasqa tolǵannan keyin II signallar sisteması da iske túse baslaydı. Biraq baqshaǵa shekemgi tárbiya jasındaǵı dáwirde I signal sistemasınıń iskerligi báribir ústin boladı. Baqshaǵa shekemgi tárbiya jasındaǵı dáwirde II signal sisteması sheńberinde, yaǵnıy sóylew tili materialları, sózler, gáplerge qaraǵanda shártli refleksler júzege kele baslaydı. Bul jastaǵı balalar bir qansha sózlerdiń mánisin durıs túsine alatuǵın boladı.
Baqshaǵa shekemgi tárbiya jasındaǵı balalarda analizatorlar da jetilisip baradı. Olardıń kóriw, esitiw, dám hám iyis seziw, teri hám háreket seziwleriniń sezgirligi bir qansha ótkirlesip baradı. Mine, usılardıń hámmesi baqshaǵa shekemgi tárbiya jasındaǵı balalar psixikasınıń jáne de rawajlanıwı ushın qolay sharayat tuwdıradı.