Tema: B8znesti shólkemlestiriwde hár túrli baģdarlardan paydalaniw Reje

Tema: B8znesti shólkemlestiriwde hár túrli baģdarlardan paydalaniw
Reje:
Kirisiw
1.Biznesti shólkemlestiriwde hár túrli baģdarlar
2.Biznes obyektleri hám subyektleri
3.Biznesti baslaw hám oni orinlaw tártibi


Kirisiw
Biznes - bul qarıydarlardıń talabına juwap beretuǵın ónim yamasa xızmetti usınıw arqalı olardıń mútájliklerin qandırıw ushın resurslardan paydalanatuǵın hár qanday shólkem. Tayın ónim óndiristiń bir neshe basqıshları bar. Barlıq basqıshlarda biznes iskerligi shiyki zat hám yarım tayın ónimler sıyaqlı resurslarǵa qosımsha baha qosıwdı hám olardı aqırǵı qarıydarǵa kóbirek dıqqatqa ılayıq bolatuǵın qılıwdı hám usınıń menen bahalawdı óz ishine aladı. Ele de ámeldegi bolǵan geypara jámiyetlerdegi sıyaqlı biznes iskerligi biz hámmemiz ózimiz óndiriwimiz yamasa shetistiriwimiz múmkin bolǵan tovarlarǵa tolıq baylanıslı bolıp qalamız. Biznes iskerligi planetamızdaǵı jetispeytuǵın resurslardan paydalanıp tovarlar hám xızmetler islep shıǵaradı hám bizge ózimizdi tolıq támiyinlep turıwǵa qaraǵanda jáne de jaqsılaw turmıs formasınan payda kóriwshi imkaniyatın beredi.
Biznestiń roli
Biznes iskerligin jurgiziwshiler qarıydarlar yamasa basqa firmalardıń mútajliklerin anıqlaydı. Keyin olar ónim islep shıǵarıw ushın biznes resursların yamasa islep shıǵarıw faktorların satıp aladı. Biznestiń "nátiyjeleri" (“output”) qarıydarlar mútajliklerin qandıratugın tovarlar hám xızmetler bolıp, ádette payda alıw maqsetinde ámelge asıriladı. Biznes iskerligi tovarlardı yamasa xızmetlerdi islep shıǵarıw ushın ámelde bolıp, bul tovar hám xızmetler bir neshe jollarda klassifikaciyalanıwı múmkin: tutınıw tovarları, xojalıq xızmetler hám tiykarǵı qurallar.

1. Biznesti shólkemlestiriwde hár túrli baģdarlar
Zamanagóy anıqlamalarda biznes komerciyalıq jumıs, isbilermenlik xızmeti esaplanadı. Biznes sóziniń mánisin jaqınǵa shekem qánigelerden basqa hesh kim anıq túsinbes edi. Sebebi múlkten adamlar qorqatuǵın edi. Krizisler, báseke, jumıssızlıq degen nárseler tiykarınan kapitalistlik mámleketlerge tán edi. 80—90 jıllarda batıs mámleketleri shıǵıstıń bir qansha mámleketlerinde isbilermenlik hám biznesti bazar ekonomikasına alıp kirdi hám sol sebepli ekonomika hám texnika úlken jetiskenlerdi qolǵa kirgizgen mámleketler tájiriybesin kórildi. Biraq bizneste tek ǵana jeke baylıq dáramat arttırıw deregi degen qáte anıqlamalarda bar. Haqıyqıy biznestiń tiykarı isbilermenlik esaplanadı. Isbilermen bolıw sózi tiykarında qanday da bir jumıstı baslaw, orınlaw yaǵnıy anıq bir jumıs penen shuǵıllanıw degen mánisti ańlatadı. Biraq biznes sıyqırlı tayaqsha yamasa ashıl dasturxan degenler qátelesedi.
Biznestiń ózi saǵan payda bermeydi. Oǵan bárqulla miynet, bilimdanlıq, talant hám iniciativalıq kerek. Haqıyqıy biznesmen talap hám usınıstı, zamanagóy menedjment sırların biliwi shárt. Biznes házirgi kúnde rawajlanıp barıp atırǵanlıǵı sebepli joqarıda aytılǵanlardan tısqarı shet tillerinde biliwi zárúr. Hár qanday isbilermen óz iskerligin baslar eken bazar talap hám usınıs nızamların jaqsı biliwleri, finanslıq, aqılıy, miynet resurslarına iye bolıwı sonday-aq usı resurslardan nátiyjeli paydalana biliwi kerek.
Biznestiń maqseti ádette paydanı asırıp barıw yamasa turaqlı halǵa keltiriw. Isbilermenniń oy pikirleri, háreketleri hám sarıp qárejetleri tek payda alıwǵa qaratılǵan boladı. Zıyan kóriwge, paydanı joǵaltıwǵa qaratılǵan biznes bolmaydı.
Isbilermenlik haqqındaǵı Respublika nızamına tiykarlanıp Ózbekstanda tómendegiler biznes subektleri bola aladı:
— aqılı esi dúziw bolıp, óz jumısına nızam aldında juwap beretuǵın puqara;
— puqaralar toparı, sonıń ishinde mámleketke qaraslı hám basqa túrdegi kárxana jámáát biznesi;
— shet el puqarası yamasa yuridikalıq tárep sonday-aq puxaralıǵı bolmaǵan tárepler respublika nızamlarında kózde tutılǵan shegeralawlar sheńberinde jumıs alıp barıwı múmkin; — aralas múlk subyektleri.
Menedjmentte isbilermenlik iskerligi degende — jumıstı shólkemlestiriwge tásir etetuǵın shárt-sharayatlar hám elementlerdiń barlıǵı túsiniledi. Isbilermenlik iskerliginiń maqsetleri hám wazıypaları tikkeley bazar qatnasıqları koncepciyalarınan kelip shıǵadı. Bizlerge belgili bazar ekonomikası sharayatlarında satıwshılar óz tovarların múmkinshiligi bolǵanınsha kóbirek payda alatuǵın etip satıwǵa, qarıydarlar bolsa, bul tovarlardı múmkinshiligi bolǵanınsha arzanıraq etip satıp alıwǵa umtıladı. Olardıń mápleri bazardaǵı bahalar mexanizmi arqalı teń salmaqlıqqa iye boladı. Usı kóz qaras penen bazar ekonomikasınıń qanday koncepciyaları isbilermenlerge tán bolıp esaplanadı degen soraw tuwıladı. Bular birinshi gezekte jeke ǵárezsizlik, yaǵnıy avtonomiya principi. Ekonomikada hámme erkin háreket etetuǵın subyektlerden kelip shıǵadı. Sonıń ushın isbilermen adam ámeliyattaǵı nızamlar shegarasında óz múmkinshiligine qarap jumıs júrgiziwi múmkin.
Erkinlik principi, birinshiden isbilermenler ushın kerekli imkaniyatlar bolıwın, xojalıq iskerligin, erkinligin hám qanday bolmasın bir jumıs penen shuǵıllanıw erkinligin kózde tutadı.
Ekinshiden, basqa imkaniyatlar da názerde tutıladı, sonıń ishinde shártnamalar dúziw erkinligi, birlesiw hám báseki erkinligi bar.
Úshinshiden, isbilermen insan óz múlkinen qálewinshe paydalana alıw huqıqına iye boladı. Ulıwma isbilermen nızam menen belgilep qoyılǵan huqıqlardı esapqa alıw kerek. Zamanagóy menedjer jámiyetlik óndiriste: a) basqarıwshı, b) diplomat, v) jetekshi, g) trener, d) innovator, e) insan sıpatında jámáátte kórinedi.
Basqarıwshı — menedjer. Menedjerdiń bul funkciyası ázelden oǵan tán bolǵan dástúriy funkciya esaplanıladı. Basqarıwshılıq wazıypasın atqarar eken, menedjer hákimiyatqa iye lawazımlı tárep esaplanadı. Házirgi sharayatlarda hákimiyat tek bir adamǵa tiyisli bolmawı ushın hákimiyattı qolda tutıwshı adamnan búgingi kúnde qatańlılıq hám belgili dárejede múlayımlılıqtı talap etedi. Basqarıwshı menedjer eń joqarǵı kásip mamanınlıǵına, másláhatshi, pedagog hám psixolog talantına iye bolıwı kerek.
Diplomat — menedjer. Búgingi kúndegi joqarı hám orta menedjerler ózleriniń jumıs waqıtların tiykarınan adamlar menen baylanıslar ornatıw hám bul baylanıslardı keńeyttiriwge, birge islesiwdegi baylanıslardı tereńlestiriw, shártnamalar dúziw, húkimet penen ornatılatuǵın qatnaslardı jolǵa qoyıwǵa sarıplaydı. Hár túrli jumıslarda menedjerlerdiń qatnasıwı kóbirek zárúr bolmaqta. Minekey usılardıń hámmesin esapqa alǵan halda adamlarda yaǵnıy menedjerlerge ayrıqsha, yaǵnıy diplomatlarǵa tán bolǵan qábiletler bolıwı kerek.
Jetekshi menedjer. Zamanagóy menedjer, menedjerlik jumıslarınan tısqarı jetekshilik jumıslardı da alıp baradı. Menedjment haqqında Amerika teoretikleri «Hárbir menedjer jetekshi bolıwı kerek» degen urandı álleqashan ortaǵa taslaǵan. Menedjerlik wazıypası tek bir mánisti ańlatpaydı. Bizde menedjerlik wazıypası delinse, kóbinese biznestiń materiallıq sisteması iskerligin quwatlap barıw ushın zárúr bolǵanlıǵı professional háreketler túsiniledi. Biznestiń insanǵa tán bolǵan basqa áwlad sisteması yaǵnıy basqarıwdıń tiykarǵı obyekti bul orında shetde qalıp ketken. Lekin bul wazıypanı jaqsı orınlaw ushın menedjer adamlardı ózine biriktirip bayıw qábiletine yaǵnıy jetekshi bolıwı kerek. Zamanagóy kóz qarastan qarasaq jetekshilik funkciyaları eki bólimnen: professionaltexnokratiyalıq hám emocional — shaxsga tán bólimlerden dúzilgen.
Trener — menedjer. Islep shıǵarıw procesleri quramalasıp barǵan sayın jumısshılarǵa qoyılatuǵın talaplar artıp baradı. Bir tárepten jumısshılardıń texnologiyalıq bilimlerin asırıw mútájligi payda bolsa, ekinshi tárepten ómirdiń ruwxıy táreplerin jetildirip barıw imkaniyatı tuwıladı.
Rawajlanıp atırǵan texnika hám texnologiya kadrlarǵa úziliksiz kásiplik tálim berip barıw zárúriyatın tuwdırıwı bizge belgili. Kóp payda alıwdı kózleytuǵın menedjer jumısshılardı ádep ikramlılıq, adamgershilik tárepinende tárbiyalap barıwı barlıq menedjerdiń eń jaqsı qábileti degen pikir júrgizsek durıs boladı.
Innovator — menedjer. Menedjer xızmetiniń eń áhmiyetli tárep-lerinen biri innovaciyalar boyınsha jumıs alıp barıw bolıp tabıladı. Bul rawajlanıp baratırǵan ilim hám texnika progresinen kim qol úzse sol artta qalıwı turǵan gáp. Innovaciyalardıń zárúrligin túsindiriw júdá ańsat. Eskerip qalǵan ásbap úskenelerdi tiklew, jańalıqlar kirgiziwde qárejetlerdi ekonomlap qalatuıǵın jańa texnika hám texnologiyalar bazasında miynet ónimdarlıǵı hám ónim sapasın kóteriw júdá ańsat hám tez boladı.
Menedjer — bul insan. Menedjer bul sırtqı energiya dereklerinen isleytuǵın mashina emes. Sonıń ushında menedjerde insanǵa tán bolǵan ózgeshelik kórinip turadı. Menedjer tar bilim nátiyjesinde jetistirilgen sociallıq jemislerdiń quramalı bir sisteması, yaǵnıy oylaw qabiletine iye adam. Hárbir menedjerdiń óziniń minez qulqı menen belginetuǵın óz tábiyatı bar. Lekin adam tábiyatınıń hár qaysı tárepide menedjer wazıypaların atqarıwǵa járdem bere bermeydi. Yaponiya firmaları menedjerleri jumısshılar miynetiniń nátiyjelerin asırıw ushın tómendegi qaǵıydaǵa erip baradı: biziń princplerimiz jámiyetimizdi rawajlandırıw hám onıń párawanlıǵın asırıw barsınıda óz juwapkershiligin ańlap biliw. Dúnya mádeniyatınıń rawajlanıwında óziniń ornın belgilew hám jumısta firmaǵa opalı bolıp islew firmaǵa jetiskenlikler alıp keledi.
Ruwxıy qádiriyatlarımız: islep shıǵarıwdı jaqsı jolǵa qoyıw menen birge milletke xızmet etiw, hadallıq, birge islesiw, sapa ushın gúres, óz qádirin biliw hám boysınıw, firmaǵa minnetdarshılıq.
Basqarıw cikli. Basqarıw cikli tórt wazıypanı atqaradı, bular rejelestiriw shólkemlestiriw, motivaciya hám qadaǵalaw. Bul wazıypalar materiallıq baylıqlar jaratıw, qárejetler menen támiynlew, marketing hám basqarıwǵa tán iskerliginiń hámme túrlerin óz ishine aladı.
Rejelestiriw. Bul wazıypa mánis itibarı menen qararlar tayarlaw procesi esaplanadı. Rejelestiriw basqıshları: a) maqsetti ortaǵa qoyıw, b) bar imkaniyatlardı hám shárt sharayatlardı esapqa alıw, c) belgili shártlerdi esapqa alıw, d) eń jaqsı joldı esapqa alıw, rejeni iske qosıw hám orınlaw.
Shólkemlestiriw — shólkemlestiriw wazıypası menedjer hám xızmetshiler iskerligin tártipke salıwǵa qaratılǵan. Bul eń aldın menedjerdiń óz imkaniyatlarına baha beriwi, ózine boysınatuǵın xızmetkerlerdi úyrenip shıǵıw, Hárbir adamnıń potencialı, nelerge qáblieti bar ekenligin anıqlap alıwı, kadrlardı ornı ornılarına qoya biliwleri hám t.b.
Motivaciya — tayarlıq jumısların kórip bolǵannan soń menedjer támiynlew kerek wazıypa bolıp tabıladı. Sol maqsette tómendegilerden paydalanıladı. a) xoshametlewden yaǵnıy sırtqı faktorlar(materiallıq hám morallıq), jumısshını aktiv xızmetke jumısqa iytermelew b) motivaciya, yaǵnıy xızmetkerde ishki (psixologiyalıq) xoshametlewler payda etiwden. Bul orında tómendegiler áhmiyetli bolıp esaplanadı: miynetten qandayda máp alıw, miynetke mútájlik seziw, miynetten qanaatlanıwshılıq alıw áhmiyetli bolıp tabıladı. Usı basqarıw wazıypasın tabıslı alıp ushın barıw ushın menedjer sóylesiwler alıp barıw, baylanıslardı ornatıwdıń hár túrli táreplerin jaqsı biliw, ózinde usı baǵdarǵa tiyisli mamanlıq hám kónikpelerdi rawajlandırı barıw shárt. Basqarıw cikliniń aylanıp turıwı, belgili menedjer bárqulla basqarıw wazıypaların orınlaw menen bánt boladı. Eger óz kárxanası perspektivanı támiyinlep beriwdi qálese, basqarıw jumısına hámme táreplerden qatań kirisiw llazım.
Zamanagóy anıqlamalarda biznes komerciyalıq jumıs, isbilermenlik xızmeti esaplanadı. Biznes sóziniń mánisin jaqınǵa shekem qánigelerden basqa hesh kim anıq túsinbes edi. Sebebi múlkten adamlar qorqatuǵın edi. Krizisler, báseke, jumıssızlıq degen nárseler tiykarınan kapitalistlik mámleketlerge tán edi. 80—90 jıllarda batıs mámleketleri shıǵıstıń bir qansha mámleketlerinde isbilermenlik hám biznesti bazar ekonomikasına alıp kirdi hám sol sebepli ekonomika hám texnika úlken jetiskenlerdi qolǵa kirgizgen mámleketler tájiriybesin kórildi. Biraq bizneste tek ǵana jeke baylıq dáramat arttırıw deregi degen qáte anıqlamalarda bar. Haqıyqıy biznestiń tiykarı isbilermenlik esaplanadı. Isbilermen bolıw sózi tiykarında qanday da bir jumıstı baslaw, orınlaw yaǵnıy anıq bir jumıs penen shuǵıllanıw degen mánisti ańlatadı. Biraq biznes sıyqırlı tayaqsha yamasa ashıl dasturxan degenler qátelesedi.