Tema: Baş harplar we sözi täze setire geçirmek düzgüni Baş harplaryň ýazuw düzgüni

Tema: Baş harplar we sözi täze setire geçirmek düzgüni


Baş harplaryň ýazuw düzgüni.

Has atlaryň ilki harpy baş harp bilen ýazylýar. Bu kada, esasan, aşakdaky ýalydyr:
1.Adam atlarynyň, familiýalarynyň we adynyň deregine ulanylýan lakamlarynyň ilki harpy baş harp bilen ýazylýar.
Meselem: Aman Gurbanow, Annageldi Myradowiç, Babaew, gyzymyz Maýsa, Zelili, Mätäji, Pyragy.
Şu hili atlar we lakamlar tirkeşdirilip ulanylanda, olaryň arasyna defis goýulmaýar.
Meselem: Magttymguly Pyragy, Seýitnazar Seýdi, Mämmetweli Kemine.
2. Haýwanlara dakylýan atlaryň ilki harpy baş harp bilen ýazylýar.
Meselem: Akbaý, Dordepel, Garagöz, Akbilek, Sakar, Gyrat.
3. Geografik atlaryň, meýdançalaryň, köçeleriň atlarynyň ilki harpy baş harp bilen ýazylýar.
Meselem: Mary welaýaty, Aşgabat şäheri, Bezirgen obasy, Köpetdag, Murgap derýasy, Çeleken ýarym adasy.
Bellik: Sypat ýasaýjy goşulmalary kabul edip, has atlyk manysyny ýitiren sözler setir harpy bilen ýazylýar.
Meselem: aşgabatly, ýanbaşly, garagumly.
Soňuna –sy-,-siz,-daky,-däki goşulmalary goşulan has atlar bu bellige girmeýär. Olaryň ilki harpy baş harp bilen ýazylýar.
Meselem: Aşgabatdaky mekdep, Maksatdaky kitap. Sen Gözelsiz gezelenje gitme.
4. Planetalaryň, asman jisimleriniň atlarynyň ilki harpy baş harp bilen ýazylýar.
Meselem: Ýer, Aý, Gün, Ýedigen, Demirgazyk ýyldyzy.
5. Döwletiň, ýokary partiýa, döwlet, organlarynyň we guramalarynyň atlaryny bildirýän sözleriň hemmesiniň (kömekçi sözlerden we partiýa sözünden başgasy) ilki harpy baş harp bilen ýazylýar.
Meselem: Türkmenistanyň Demokratik partiýasynyň Merkezi Komiteti, Garagalpagystanyň Ýokary Geňeşiniň Prezidiumy, Harby-Deňiz Floty.
Sözleriň ilki seslerinde düzülen abbrewiaturalaryň hemme harplary baş harp bilen ýazylýar.
Meselem: BMG, GDU, TDU, ABŞ.
6. Baýramlaryň we belli taryhy wakalaryň adyny bildirýän sözleriň birinji sözüniň ilki harpy baş harp bilen ýazylýar.
Meselem: Dokuzynjy maý, Täze ýyl, Halkara aýal-gyzlar güni.
Bellik: 1) Beýik Watançylyk urşy diýen atlar bu kadadan çykyp, olaryň başky iki sözüniň ilki harpy baş harp bilen ýazylýar.
2) Eger-de şeýle atlaryň düzümindäki tertip sanlar sifr bilen berilse, onuň yzyndaky sözüň ilkinji harpy baş harp bilen ýazylýar.
Meselem: 8-nji Mart, 1-nji Sentýabr.
7. Ministrlikleriň, edaralaryň, fabrik-zawodlaryň, okuw jaýlarynyň, gazetleriň, jurnallaryň, tomaşa jaýlarynyň, söwda guramalarynyň, edebi we beýleki eserleriň atlarynyň ilki sözüniň ilki harpy baş harp bilen ýazylýar.
Meselem: Türkmenistanyň Bilim ministrligi, Garagalpak döwlet uniwersiteti, Mollanepes adyndaky Türkmen döwlet akademiki drama teatry, «Mekan» gazeti, «Aýgytly ädim » romany.
Bellik: Eger-de şeýle söz düzümlerinde has at bolsa, onuň hem ilki harpy baş harp bilen ýazylýar.
Meselem: «Bitarap Türkmenistan» gazeti, «Ýawaş Don» romany.
8.Käbir halkara guramalarynyň adyny aňladýan sözleriň (kömekçi sözlerden başgasynyň) ilki harpy baş harp bilen ýazylýar: Birleşen Milletler Guramasy, Milli Howpsuzlyk Komiteti, Gyzyl Haç we Gyzyl Ýarymaý Jemgyýeti.
9. Sözlemleriň birinji sözüniň ilki harpy baş harp bilen ýazylýar.
Meselem: Okuwçylar gazet okaýarlar. Sen haçan şähere gitjek?
10. Goşgularyň her setiriniň ilki harpy baş harp bilen ýazylýar.
Bellik: Käwagtlar goşguda sözlem düzülişiniň aýratynlygyna garap, bu düzgünden çykmalar hem bolup biler.
11.Stilistik maksatlar bilen baglylykda Watan, Azatlyk, Siz ýaly sözler baş harplar bilen-de ýazylyp bilner.
Sözi täze setire geçirmek düzgüni
1. Sözüň setire sygmadyk bölegi täze setire geçirilende, olar bogna bölünip geçirilýär: baý-dak, pa-ra-hat-çy-lyk, de-mir-çi, te-kiz-le-mek.
2. Bir bogundan ybarat bolan sözler näçe sesden düzülen bolsa-da olary täze setire geçirmek üçin bölmek bolmaýar.
Meselem: stol, klas, wagt, metr, şrift, punkt, tekst, sport.
3. Bir çekimliden düzülýän bogunlar setir soňunda hem goýulmaýar, täze setire hem geçirilmeýär.
Meselem: a-dam, A-şyr, .
4. Defis bilen ýazylan goşulmalar (-la,-le.-ha,-hä,-da,-de, we ş.m.) we tirkeş sözleriň bir bölegi täze setire geçirilmeli bolanda, setiriň soňunda we täze setiriň başynda defis goýulýar.
5. Sözleriň ilkinji seslerinden düzülen ýa-da sözleriň ilkinji seslerinden we sifrlerden düzülen gysgaldylan goşma sözleri täze setire geçirmek üçin bölmek bolmaýar: TDU, GDU. TU-154, IL-62 we ş.m.