Tema: Byudjet mekemelerde buxgalteriya esabinin’ esap betler rejesi Reje

Tema:
Byudjet mekemelerde buxgalteriya esabinin’ esap betler rejesi
Reje:
1. Byudjet mekemelerde buxgalteriya esabi
2. Esap betler rejesi
3. Házirgi ámeldegi sshotlar jobası
Juqmaqlaw
Paydalanilg’an a’debiyatlar


Byudjet mekemelerde buxgalteriya esabi
Sshotlar jobası buxgalteriya esabı sistemasındaǵı informaciyanıń ulıwma dúzilisin,onıń xojalıq mexanizmine muwapıq halda ekonomikalıq xarakteristikasın anıqlap beredi. Buxgalteriya esabı sshotlarinin’ ma'lim bir sistemaǵa solinishi sshotlar jobası dep ataladı.
Xalıq xojalıǵınıń bazar ekonomikasına ótiwi, hár túrlı múlkshilik formasındaǵı xojalıq jurgiziwshi subiektlerdiń payda bolıwı, kárxanalardıń rawajlanıwı, xalıq aralıq u’lgilerge uyqas bolǵan esap sisteması hám sshotlar rejesin islep shıǵıwdı talap etdi.
Sol munasábet menen, Ózbekstan Respublikası Finans ministrliginiń 2002-jıl 9 sentyabr degi 103-sanlı buyrıǵı menen Ózbekstan Respublikası buxgalteriya esabınıń Milliy (BHMA) (21-BHMS) «Xojalıq jurgiziwshi subiektlerdiń finanslıq-xojalıq iskerligi buxgalteriya esabı sshotlar jobası jáne onı qóllaw boyınsha jollama»ni tastıyıqladi hám ol Ózbekstan Respublikası Ádillik ministrligi tárepinen 2002 jıl 23 oktyabrde 1181-san menen jazıp qoyıldı.
Bul ulgi, byudjet mákemeleri hám banklerden tısqarı, múlk formalarınan qati názer barlıq xojalıq jurgiziwshi subiektler tárepinen 2004 jıl 1 yanvardan baslap qollanila baslandı.Jan’a sshotlar jobası jámi bolıp 249 balanslı hám 14 balanstan tısqarı sshotlardan ibarat bolıp, ol finanslıq esabatlardı dúziwge maslastırılǵan.
Barlıq buxgalteriya sshotlari altı bólim boyınsha sistemaǵa keltirilgen bolıp, olar tómendegilerden ibarat :

1. 
   Uzaq múddetli aktivler;
   
2. 
   II. Ámeldegi aktivler;
   

III. Minnetlemeler;
Iv. Jeke kapital ;
v. Finanslıq nátiyjelerdiń qáliplesiwi hám isletiliwi;
vI. Balanstan tısqarı sshotlar.
Birinshi tórt bólim sshotlarinin’ maǵlıwmatlarına tiykarınan finanslıq esabattıń I - forması “Buxgalteriya balansi” dúziledi. Besinshi bólim «Finanslıq nátiyjelerdiń qáliplesiwi hám isletiliwi» sshotlarinin’ maǵlıwmatlarına tiykarınan finanslıq nátiyjeler tuwrısındaǵı esabat (2- forma)dúziledi.Sshotlar rejesinde barlıq sshotlar 9 bólimde sistemaǵa keltirilip kórsetilgen:
1- bólim. Tiykarǵı qurallar, apiwayi hám basqa uzaq múddetli aktivler;
2- bólim. Tavar - materiallıq rezervlar;
3- bólim. Kelesi dáwir qa’rejetleri hám múddeti uzaytırılǵan qa’rejetler -ámeldegi bólegi;
4- bólim. Alınatuǵın sshotlar - ámeldegi bólegi;
5- bólim. Pul qarjiları, qısqa múddetli investitsiyalar hám basqa ámeldegi aktivler;
6 - bólim. Ámeldegi minnetlemeler;
7- bólim. Uzaq múddetli minnetlemeler;
8- bólim. Kapital, bo’linbegen payda hám rezervler;
9 - bólim. Dáramatlar hám qa’rejetler.
Birinshiden segizinshi bólimge shekem bolǵan sshotlar balans dúzilisine uyqas kelse,
9 - bólim sshotlari finanslıq nátiyjeler tuwrısındaǵı esabat dúzilisine uyqas keledi.
Sshotlar rejesiniń birinshi bólegi bir (1- bólim) ekinshi bólegi tórt (2,3,4hám 5) lardan, úshinshi bólegi eki (6 hám 7),tórtinshi bólim bir (8- bólim) hám besinshi bólim bir (9-bólim) bólimlerden ibarat.
Jan’a sshotlar rejesinde sshotlar bes gruppaǵa bolıp kórsetilgen.
1. Aktiv sshotlar (A)-xojalıq aktivlerin sáwlelendiretuǵın hám ekonomikalıq resurslarınıń esabat dáwirindegi kóbeyiwin depet tárepinde hám sol dáwirdegi azayıwın kredit tárepinde sáwlelendiretuǵın sshotlar.
2. Passiv sshotlar (P)-xojalıqtıń minnetlemeleri hám kapitalın sáwlelendiriw ushın tayınlanǵan, esabat dáwiri bası daǵı qaldıqtı, esabat dáwiri dawamındaǵı minnetlemelerdi hám kapitaldıń artıwın kredit tárepinde hám sol dáwirdegi minnetlemeler hám de kapitaldıń azayıwın depet tárepinde sáwlelendiretuǵın sshotlar bolıp tabıladı.
3. Kontr-aktiv sshot (KA)-bul sonday sshotki, finanslıq esabatda aktivdiń sap maydalanǵan góshyishini sáwlelendiriw ushın onıń qaldıg'i ol menen baylanıslı bolǵan aktiv sshottin’ qaldıg'idan shegirip taslanadı. Bunday sshot passiv sshotlarga tiyisli bolıp kóbeyiwi kreditinde, azayıwı depetinde sáwlelendiriledi.
4. Kontr - passiv sshot (KP)-bul sonday sshotki, finanslıq esabatda minnetleme yamasa sap bahanı sáwlelendiriw ushın onıń qaldıg'i ol menen baylanıslı bolǵan passiv sshottin’ qaldıg'idan shegirip taslanadı. Bunday sshot aktiv sshotlarga tiyisli bolıp kóbeyiwi debetinde, azayıwı kreditinde sáwlelendiriledi.
Joqarida keltirilgen sshotlarinin’ barlıǵı turaqlı sshotlar esaplanıp,olar esabat dáwirdiń aqırında qaldıqqa iye bolǵan hám buxgalteriya balansında sáwlelendiriletuǵın aktivler, minnetlemeler hám kapital sshotlari bolıp tabıladı.
5. Tranzit (ótkeriwshi) sshotlar (T)-esabat dáwirinde paydalaniletuǵın,lekin jabilip ketetuǵın hám esabat dáwiri aqırına qaldıg'i bolmaytuǵın dáramat hám de qa’rejetlerdiń waqtınshalıq sshotlari bolıp tabıladı. Bul sshotlarinin’ maǵlıwmatları finanslıq nátiyjeler tuwrısındaǵı esabatda sáwlelendiriledi.