Tema: “Eń jeńil elementar bóleksheler”

Juwmaqlaw.
Ilimde eń jetiskenliklerdiń biri materianıń hárqıylı formaların basqarıwshı óz-ara tásirlewshi kúshlerdiń anıqlanıwı bolıp esaplanadı. Sonday aq tiykarınan birqansha fundamentallıq óz-ara tásirlesiwshilerdiń bolıwın elementar bóleksheler tastıyqlaydı: bularǵa kúshli, elektromagnitlik, hálsiz hám gravitaciyalıq óz-ara tá sirlesiwler, olar bárinen burın óz-ara tásirlesiw intensivligi menen, tásirlesiw radiusı menen hám ishki simmetriyalıǵı menen bir-birinen parqlanadı.
Kúshli óz-ara tásirlesiw eń intensivli hám simmetriyalı bolıp esaplanadı. Ol yadrolıq kúsh bolıp, yadronı quraytuǵın proton hám neytronlardıń arasındaǵı tásirlesiw kúshi esaplanadı. Sol kúsh yadronı quraydı. Basqa elementar bóleksheler elektron, pozitron, myuon, awır leptonlar, neytrino, fotonlar kúshli óz-ara tásirlesiwdi sezbeydi. Kúshli tásirlesiwge qatnasıwshı bóleksheler adronlar dep ataladı. Bul kúshli tásirlesiwde adronlar tek qana 0^-13 sm aralıqta, al onnan úlken aralıqta kúshli tásirlesiw payda bolmaydı.
Adronlar toparına kóplegen elementar bóleksheler kiredi. Bul topar adronlarǵa proton, neytron hámde kóplegen mezonlar, giperonlar hám rezonanslar kiredi. Kúshli tásirlesiwge leptonlar toparı kóplegen spini bolǵan bóleksheler toparı, elektron, myuon leptonlar hám lar.
Elektr zaryadına keletuǵın bolsaq adron zaryadqa iye bolıwıda, bolmawıda múmkin. Elektr zaryadı tek kúshli elektromagnitlik óz-ara tásirlesiwdiń intensivligin xarakterleydi. Oǵan barlıq zaryadlanǵan bóleksheler, foton hámde zaryadsız bóleksheler tap bolǵan. Onnan basqada elektromagnitlik tásirlesiw magnitlik momentke iye zaryadsız bóleksheler tap bolǵan. Bir tań qalarlıq jeri elektr zaryadı barlıq elementar bóleksheler ushın dalilligi bir qanshalıq bolǵan dárejede birdey. Biz bul kurs jumısında ayırım elementlerine toqtap óttik.

Paydalanılǵan ádebiyatlar

1. M. H. O’lmasova Fizika Optika, Atom va yadro fizikasi Toshkent. 2010y

2. A. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov, G. A. Almardonova . Fizika “O’qituvchi” Toshkent. 2010y
3. G. A. Almardonova. Avliyaqulov.N.X. “Zamonaviy о‘qitish texnologiyalari.”Toshkent 2001y
4. M. Ismoilov, P. Xabibullayev, M. Xaliulin Fizika kursi “Uzbekiston” Toshkent. 2000y
5. L. S. Jdanov, G. L. Jdanov Fizika Toshkent “O’qituvchi” 1994y
6. T. M. Mo’minov, A. B. Xoliqulov, SH . X. Xushmuradov Atom yadrosi va zarralar fizikasi « O‘zbekiston faylasuflari jamiyati», 2009-yil
Internet derekleri
1. www.ziyonet.uz
2. www.arxiv.uz
3. www.aim.uz
4. www.referat.uz