Tema: Eki atomli molekulalar electron tolqin funkciyalarinin’ simmetriyaliq qa’siyetleri. Reje

Kvant mexanikasi. Shreydenger ten’lemesi.

De-Broyl ten’lemesi mikrobo’leksheler ha’reketinin’ mexanikasin ashiwg’a tiykar boldi. 1925-1926-jillarda Geyzenberg ha’m Shreydenger bir birlerinen xabarsiz xalda xa’reket mexanikasinin’ eki variyantin u’sindi. Keyin ala bul eki variantta tuwri dep tabildi.

Mikroobyektler mexanikasi kvant mexanikasi ati menen atala basladi. Shredinger ten’lemesi ekinshi ta’rtipli differencial ten’leme bolip, atom molekulyar ta’liymatti u’yreniwde qollaniladi. Ondag’I erkin o’zgeriwshiler koordinatalar ha’m waqit esaplanadi.

Nur energiyasi intensivlugi tolqin amplitudasinin’ kvadratinin’ absolyut qiymatina tuwri proportcional. Bir bo’lekshe ushin Shredinger ten’lemesi to’mendegishe an’latiladi:

(E-U)ψ=0

Bul jerde: h- plank turaqlisi;

Ψ- tolqin funkciyasi;

m- electron massasi;

Atomlar energiyasinin’ diskret ta’rizde sekirip o’zgeriwin, electron ag’iminin’ jaqtiliq tolqinlari siyaqli, zatlardin’ krisstal panjereleri arqali o’tkende interferenciya u’shirawin klassikaliq fizika ko’z qarasinan tu’sindirip bolmaydi.

Bul sorawlarg’a ju’wap beriwde kvant mexanikasi qolayli. Kvant mexanikasi jaratiliwinin’ sebebi sonnan ibarat, Nyuton korpuskulyar ko’z qarastan, Gyugens bolsa elastic ortaliqta ko’ndalan’ tolqinlardin’ tarqaliwi dep qarap kelgen boliwina qaramay, fotoeffekt, Kompton effekti, interferenciya, difrakciya hadiselerin tek g’ana korpuskulyar (Plank, Eynshteyn), yaki tek g’ana tolqin gipotezasi ( de Broyl-Shredinger teoriyasi) tiykarinda tu’sindirip bolmaydi.

Kvant mexanikasi jaqtiliq ha’m mikrobo’lekshelerdin’ dualistlik ta’biyatin birgelikte, parallel toliq ra’wishte esapqa aliw tiykarinda jaratiladi. Ol elektronnin’ ha’m tolqin ha’m bo’lekshe sipatinda bayan boliwin tu’sindiredi.

Vodorod atominin’ molekulasi tiykarg’I turg’an xalati ushin Shredinger ten’lemesi to’mendegi ko’riniste boladi: