Tema: Gomer dastanlarinda Ellada ham Odisseya tariyxiy derek sipatinda uyreniliwi

Gomer eposinda adamlar
-Menen bir qatarda qudaylar hám basqa mifologik janzatlar da háreket etedi. Odisseyga Zevsnin’ ardaqlı qızı, jaqtı kózli donolik hayal qudayı Afina qáwenderlik etedi hám teńiz qudayı Poseydon onıń táqipshisi retinde isleydi.
Odissey qudaylardıń xabarshısı Germes menen baylanıs etedi, jawız sıyqırshı Kirs tárepinen qolǵa alınadı, ol óz joldasların cho'chqalarga aylantıradı, etti jıldı gózzal nimfa Kalipso atawında ótkeredi, eger ol ol menen qalsa, oǵan o'lmaslikni wáde etedi.
Ol ólikler, muńli Hades shohligiga túsedi, ol erda óliklerdiń ruxlanıwları - Axilles, Agamemnon hám palker Tiresias menen baylanıs etedi - yaǵnıy mifologik joba mudami haqıyqatqa kirip baradı.
Qosıqta folklor erteklerinen kelip shıqqan waqıyalar menen bir qatarda social jóneltirilgen epizodlar ámeldegi, atap aytqanda, Odissey óz múlkine ǵamxorlıq etiwshi ǵayratlı mal-múlkli retinde kórinetuǵın boladı.
Qosıqtıń bul túrli-tumanlıǵı Gomer dástanınıń pútkil mıń jıllıq dúnya haqqındaǵı epik bilimlerdi ózlestirgeni hám sáwlelendirlıgi menen anıqlama bernedi.
Qosıqta grek tariyxınıń Miken dáwiri dep atalatuǵın troya urısı haqqındaǵı ańızdıń eń áyyemgi hasası, tariyxıy " donasi" aytıp ótken; qosıqtıń kúndelik voqeligi Miken mádeniyatınıń qulashidan keyingi " qaranǵi vaqt" ga tiyisli; Ion arxaikligi dáwirinde - ol jaǵdayda suwretlengen social qarama-qarsılıqlar - jáne bulardıń barlıǵı epik sinkretizm kózqarasınan, yaǵnıy pútin, bir dawıstan hám usı waqıtta heterojen, túrme-túrlıq kózqarasınan usınıs etilgen.
" Odisseya" epik sananıń túp bekkemlik, pútinlikten dúnya birliginiń bóliniwige shekem bolǵan kóp qatlamlılıq evolyutsiyasın qamtıp aldı. Bul qosıqta qudaylar “Ellada”ga qaraǵanda kútá úlken kishilew rol oynaydı ; birinshi qosıqta adamlar ortasındaǵı munasábetlerdi túsintirip bergen olimpiadashılar ortasındaǵı munasábetler “Odisseya”da ekinshi planǵa ótip, jeke hám jámiyetlik turmısındaǵı qarama-qarsılıqlar birinshi orınǵa shıqtı.
“Odisseya” tekǵana bas qaharmandıń sayaxatı, bálki epik sananıń túrli dárejeleri boylap sayaxat bolıp tabıladı.
Eń áyyemgisi qáweterli arxaizm menen kórsetilgen- bular Ciklop náhánleri, qudaylardıń balaları (olardan birewiniń soqır bolǵanlıǵı ushın onıń balası Polifem, Poseydon Odisseydan ósh aladı); bular jer astı dúnyasınıń xtonik (grekshe chtonos—jer) qudayları Hades hám Persefon; bul fantastik sırlı jırtqısh haywanlar Scylla hám Charybdis; bular kannibal-lestrigonlar;
Bul sirenalar, itibarsız teńizshilerdi ózleriniń shad kewilli qosıqları menen joq etedi. Bul túsiniksiz baslanıwiy qorqınıshlılar menen barlıq ushırasıwlardan Odissey aqıl hám ziyrekliliktiń bar ekenligi sebepli jeńimpaz shıǵadı.
Epik sananıń ekinshi dárejesi altın ásirdiń muwapıqlıǵın sáwlelendiredi: Alımpdagi qudaylardıń ziyapatları, Feaksnin’ baxıtlı atawı daǵı adamlardıń jım-jırt turmısı.
Úshinshi dáreje - bul uyqaslıqtıń aynıwınıń baslanıwı, bul Penelopa dawagerleriniń beadabligi, bólek qullar hám qullarnin’ Odissega qıyanatınan dárek beredi.
Uzaq ótken zaman daǵı hár qanday kórkem ádebiyatqa baylanıslı dóretpe búgingi turmısımızdıńdan kóp tárepten tańlanıwlanarli dárejede ǵayıp bolǵan turmıs tımsalı menen zamanagóy zaman adamın ózine tarta aladı hám ózine tartadı.
Hár qanday insanǵa tán bolǵan tariyxıy qızıǵıwshılıq, " aldın ne bolǵanın" anıqlawǵa bolǵan tábiy qálew Gomerga baratuǵın jolımızdıń baslanıwı, anıqrog'i, jollardan biri bolıp tabıladı.
Biz so'raymiz: ol kim edi, bul Gomer? hám qashan yashadingiz? hám ol óz qaharmanların " dúzetgan" mi yamasa olardıń suwretleri hám ekspluataciyaları haqıyqıy waqıyalardı sáwlelendiredime? hám olar qanshellilik haqıyqat (yamasa qanshellilik erkin) sáwlelendirilgen hám olar qaysı dáwir tiyisli?
Biz sorawdan keyin soraw beremiz hám Gomer haqqındaǵı maqala hám kitaplardan juwap izleymiz; biziń xızmetimizde bolsa júzlegen hám mińlaǵan emes, bálki on mińlaǵan kitap hám maqalalar, pútkil bir kitapxana, házir de ósiwde dawam jetip atırǵan pútkil bir ádebiyat bar.
Ilimpazlar Gomer qosıqları menen baylanıslı jańa faktlarni jańalıq ashibgina qalmay, bálki pútkil Gomer poeziyaına jańasha qarawlardı, onı bahalawdıń jańa usılların jańalıq ashadılar.
Bir payıtlar “Ellada” hám “Odisseya”nin’ hár bir sózi shubhasız haqıyqat esaplanardi - áyyemgi grekler (hár qanday jaǵdayda da, olardıń kópshiligi) Gomerda tekǵana ullı shayır, bálki filosof, oqıtıwshı, tábiyatshi, bir sóz menen aytqanda - hár qanday jaǵdayda da joqarı sudya.
“Ellada” hám “Odisseya”dagi hámme zat fantastika, gózzal ertek yamasa qopal ertek yamasa “jaqsı didni” renjitetuǵın ádepsiz kúlkili waqıya haqqındaǵı qısqa gúrrińler dep esaplanǵan taǵı bir waqıt bar edi. Keyin Gomernin’ " ertekleri" birin-ketin arxeologlarnin’ tabilǵan zatları menen bekkemlana baslaǵan payıt keldi: 1870 jılda nemis Geynrix Shliman Troyani taptı, onıń diywalları janında Ellada qaharmanları urıs etip, qaytıs boldı ; tórt jıl ótkennen, tap sol Shliemann " altın menen mo'l" Mikenni - Troya qasındaǵı grek áskerleriniń basshısı Agamemnon qalasın taptı; 1900 jılda ingliz Artur Evans tabilǵan zatlar baylıǵı tárepinen kem ushraytuǵın bolǵan, Gomer tárepinen qayta -qayta eskertip ótilgen Kritda - " júz qala" atawında qazıwma basladı ; 1939 jılda amerikalıq Bligen hám grek Kuroniotis Nestornin’ paytaxtı, " shıyrın dawıslı Piloslik vitius", hár eki qosıqta to'xtovsiz dono máslahátlar beretuǵın áyyemgi Pilosni gúzetip barıwdı...
" Gomer jańa ashılıwları" dizimi júdá keń. hám sol kunge shekem yopilmagan - hám jaqın keleshekte jabılıwı dargumon. hám soǵan qaramay, olardan taǵı birewin ataw kerek - biziń asrimizdagi eń zárúrli hám eń shumlı.
Krit atawında, sonıń menen birge, Mikenada, Pilosda hám Bolqon yarım atawınıń qublaındaǵı birpara basqa orınlarda alıp barılǵan qazıwmalar waqtında arxeologlar belgisiz háripler menen oralǵan bir neshe mıń saz taxtalardı taptılar.
Olardı oqıw ushın derlik yarım ásir kerek boldı, sebebi bul jazıwlardıń tili de málim emes edi. Tek 1953 jılda otız jaslı ingliz Maykl ventris Linear B dep atalatuǵın zattı dekodlash mashqalasın hal etdi. Úsh yarım jıl ótip avtohalokatda opat etken bul adam na áyyemgi dáwir tariyxchisi, na áyyemgi tiller boyınsha qánige edi - ol arxitektor edi.
Soǵan qaramay, ájayıp sovet alımı S. Luri ventris haqqında jazǵanı sıyaqlı, " ol Oyanıw dáwirinen berli áyyemgi dáwir páninde eń úlken hám eń tańlanıwlanarli jańa ashılıw etiwge eristi".
Onıń atı Egipet ierogliflari sırın ashqan Shliman hám Champollion ısımları janında bolıwı kerek. Onıń jańa ashılıwları izertlewshilerdiń qolına “Ellada” hám “Odisseya” waqıyaları menen birdey dáwirdegi túp grek hújjetlerin, sol jámiyet hám mámlekettiń prototipi haqqındaǵı aldınǵı ideyalardı keńeytirgen, anıqlap bergen hám qaysı bolıp tabıladı mániste ózgertirgen hújjetlerdi tapsırdı.