Tema: Investitsiya funkciyası hám faktorları Joba

Tema: Investitsiya funkciyası hám faktorları
Joba:

1. 
   Investitsiya jáne onıń mánisi.
   
2. 
   Ekonomikanıń modernizaciyalaw sharayatında investitsion aktivlikti asırıwda investitsiya funksiyaları hám faktorlarınan nátiyjeli paydalanıw.
   
3. 
   Ózbekstanda investitsion aktivlikti asırıw jaǵdayı jáne onıń ózgeris dinamikası.
   
4. 
   Investitsiya funksiyaları hám faktorlarınan paydalanıw tiykarında ekonomikanı rawajlanıwın jedellestiriw keleshekleri.
   

2019 jıldı “Aktiv investitsiyalar jáne social rawajlanıw jılı” dep atalıwı munasábeti menen orınlarda ótkerilip atırǵan ushırasıw hám eki tárep baylanısilarda “investitsiya” sózi qayta -qayta tilge alınıp atır. “Biz jurtımızǵa kóbirek investitsiya alıp keliwimiz kerek” degen shaqırıqlar yangrab turıptı. Bir qarawda bul gapda qáte joq. Dúnyanıń rawajlanǵan mámleketlerinde iri kárxanalar, kózge kóringen isbilermenler ónim islep shıǵarıw yamasa xizmet kórsetiw iskerligi nátiyjesinde úlken dáramatqa iye boladılar. Isbilermenlik qaǵıydasına qaray sol dáramat turıp qalsa, pul “kul”ga aylanadı. Eger qarjı óndiriske jóneltirilse, payda janına payda qosılıwı múmkin. Al, sol aqshanı qay jerge sarplaǵan maqul? Ekonomistler tili menen aytqanda, ertangi kunni gózlegen qarjı iyesi investitsion ortalıq qolay bolǵan jayǵa aqsha jóneltiredi. Bunnan hár eki tárep — investor da, investitsiya jóneltirilgen subyekt da mápdar boladı. Investitsiyalardı tuwrı jóneltiriw arqalı jalpı óndiristiń joqarı ósiw pátlerin támiyinlew hám xalıqtıń turmıs párawanlıǵı dárejesin ósiriw mámleket ekonomikalıq siyasatında bas maqset bolıp esaplanadı. Zamanagóy rawajlanıw processleri ekonomist kadrlardan makroekonomikalıq teoriya hám eń zamanagóy makroekonomikalıq konsepsiyalar menen jaqsı tanıs bolıwdı, makroekonomikalıq analiz ilmiy tájriybesine, teoriyalıq bilimlerdi ámeliyat menen bólew kónlikpelerine ıyelewdi talap etedi. Usınıń sebepinen de makroekonomikalıq processlerdiń keshiwi nizamlıqların, makroekonomikalıq mashqalalardi, makroekonomikalıq siyasat júrgizgen halda olardı sheshiw jolların túrli modeller jardeminde logikalıq izbe-izlikke ámel ete otırıp analiz qılıw, aktual wazıypa bolıp tabıladı.

Makroekonomikalıq analizdiń maqseti - ulıwma kórsetkishler maǵlıwmatlarınıń ózgeriwin anıqlama beriw hám mámleket shólkemlerine hám de jámiyetlik shólkemlerine ekonomikalıq wazıypalardı sheshiwde hám ekonomikalıq jaǵday daǵı qápelimde ózgerislerge munasábet bildiriwde jol kórsetiwden ibarat. Ekonomikada zárúr strukturalıq ózgerislerdi ámelge asırǵanǵa shekem islep shıǵarıwdı keyin basıp ketshiga toqtatıw beriw eń zárúrli maqset bolıp qaladı. Zero el basshısımız aytıp otkeni sıyaqlı
“Investitsiya ekonomikanıń dvigateli, investitsiya bolmasa ekonomika rawajlanbaydı. Investorlarga ortalıq, infratuzilma jaratsak, jumıs jayı boladı, ónim kópayadi, salıq túsedi. Kárxanalar óz qarjların taǵı aylantırıp iskerlikn rawajlandirdi.
Ózbekstan Respublikasında investitsiya jóninde nızamlı hújjetler 1991- jıldan baslap qabıl etilgen bolıp, olar ótken waqıt ishinde talay jetilistirildi. Ózbekstan Respublikasınıń «Investitsiya tuwrısında»gi Nızamında kórsetiliwishe, «investitslya bul - ekonomikalıq nátiyje (payda, dáramat ) alıw yamasa unamlı ijtlmoiy nátiyjege erisiw ushın sarplanatuǵın pul qarjları, banklerge qoyılǵan amanatlar, shemirshekler. qımbatlı qaǵazlar (aksiya, obligatsiyalar), texnologiyalar, mashinalar ásbap -úskeneler, litsenziyalar hám nátiyje beretuǵın basqa hár qanday baylıqlardir». Bul ekonomikalıq tariyp investitsiyanıń bazar ekonomikası sharayatına sáykes keliwin tolıqlıǵınsha tastıyıqlaydı. Atap aytqanda, ol jaǵdayda, birinshiden, investitsiyanıń ózine hám investitsiya iskerliginiń obiektlerine keń tariyp berilgen. Ekinshiden, investitsiyanıń tikkeley ekonomikalıq jáne social nátiyje alıwǵa anıq baylanıslılıǵı aytıp ótilgen.
Sonday eken, investitsiyaǵa bazar munasábetlerinen kelip shıǵıp berilgen tariyptıń ózinde aq investitsiya processtiń kólemi, tiykarǵı basqıshları, yaǵnıy Fondlar (resurslar ), qoyılma aqshalar (sarp etiw-ǵárejetler), nátiyje (dáramat, payda ) anıq hám ayqın kórsetip ótilgen. Tap sol sıyaqlı jantasıw Investitsiya iskerliginiń bazar munasábetlerine ótiwi ushın jay jaratadı, bul bolsa, finanslıq, materiallıq hám intellektual baylıqlardı qayta bólistiriwdiń vertikal hám gorizontal usıllarınan birdeyde paydalanıwdı támiyinlep beredi.
«Investitsiya» termini lotin tilindegi «invest» sózinen kelip shıqqan bolıp, «qo'yish», «mablag'ni jóneltiriw», «kapital qoyılması» mánisin beredi.
Keń mániste investitsiya aqshanı kópaytirib hám qaytarıp alıw maqsetinde kapitaldı jóneltiriwdi ańlatadı. Kóplegen jaǵdaylarda «investitsiya» túsinigi ekonomikalıq hám basqa iskerlik obiektlerine kirgizetuǵın materiallıq hám nomoddiy naǵıymetler hám de olarǵa tiyisli huqıqlar formasında tariyplanadi. Investitsiya delingende barlıq túrdegi milliy hám Intelektual baylıqlar tushunilib, olar isbilermenlik aktivlyati obiektlerine jóneltirilip, dáramat keltiriwi yamasa qandayda bir-bir unamlı nátiyjege jetiwi zárúr. Investitsiya kirgiziwden tiykarǵı maqset dáramat alıw hám unamlı social nátiyjege erisiw bolıp tabıladı.
Investitsiya kirgiziwde, áwele:
- investitsiya iskerligi subektleriniń ǵárezsizligi hám baslamashılarıń támiyinleniwi;
- kiritilip atırǵan materiallıq naǵıymetlerge investitsiya mártebein beriw
(puqaralar óz zárúriyatın qandırıw ushın satıp alǵan buyımları investitsiya bola almaydı );
-nızam menen belgilengen investitsiya iskerligin ámelge asırıw múmkinshiligi jaratılıwı zárúr.
Investitsiya túsinigine jańa kapitaldı qurıw ushın sarplanǵan ǵárejet retinde de anıqlama beriw orınlı. Investitsiyalar jańa kárxanalar qurılısına, mashina hám ásbap -úskeneler satıp alıwǵa, yaǵnıy jańa kapitaldı qurıwǵa ketken ǵárejetler bolıp tabıladı. Investitsiya túsiniginiń mazmunın tolıq ashıp beriw ushın oǵan berilgen tariyplerdi keltiriw kerek.
Investitsiyalar -bul ele ónim kórinisine keltirilmegen, lekin islep shıǵarıw qurallarına qoyılǵan kapital bolıp tabıladı. Óziniń finanslıq formasına kóre, olar payda alıw maqsetinde xojalıq iskerligine qoyılǵan aktivler esaplansa, ekonomikalıq ózgeshelikine kóre, ol jańa kárxanalar qurıwǵa, uzaq múddetli xızmet kórsetiwshi mashina hám ásbap úskenelerge hám de usınıń menen baylanıslı aylanba kapitaldıń ózgeriwine ketken ǵárejetler bolıp tabıladı.
Investitsiyalar menshikli sektor hám mámleket tárepinen mámleket ishkerisinde jáne onıń sırtında túrli islep shıǵarıwlarǵa hám qımbatlı qaǵazlarǵa (mısalı, aksiyalar, obiigatsiyalar) qoyılıwı múmkin. Investitsiyaǵa ketken ǵárejettiń muǵdarı eki omilga baylanıslı : birinshisi - sap paydanıń kutila norması, qaysıki onı isbilermenler investitsiyaǵa ketken ǵárejetlerinen alıwdı qaratydı ; ekinshisi - procent stavkası. Egerde, kutilgen payda norması procent stavkasınan joqarı bolsa, investitsiyalaw paydalı hám kerisinshe, procent stavkası kutilgen payda normaınan joqarı bolsa, investitsiyalaw paydalı bolmay qaladı. Investitsiya ǵárejetleri payda keltiriwin anıqlawda nominal procent stavkası emes, bálki real procent stavkası esapqa alınadı. Real procent stavkası bahalar dárejesiniń ózgeriwin sáwlelendirip, nominal stavkadan inflyatsiya dárejesiniń ayırması kórinisinde anıqlanadı. Mısalı, nominal procent stavkası 16 % ga teń bolsa, inflyatsiya dárejesl jılına 12 % ni qurasa, ol jaǵdayda real procent stavkası 4 % (16 -12 %) ni quraydı. Eger bul muǵdar kutilayotgan sap payda normaınan tómen bolsa, investitsiya ǵárejetleri ósip baradı.
Investitsiya talabınıń iymek sızig'i qálegen Investitsiya kólemi (I) hám real procent stavkası muǵdarı (r) ortasındaǵı baylanıslılıqtı ornatadı. Real procent stavkası, yaǵnıy pul kapitalın qarızǵa alıw bahası qanshellilik joqarı bolsa, investitsiyalawdı qáleytuǵınlar sonsha kem boladı hám, kerisinshe, real procent stavkası qanshellilik tómen bolsa, payda keltiretuǵın investitsiya joybarları sonsha kóp boladı.
Makroekonomikalıq siyasatda procent stavkası menen investitsiya kólemi ortasındaǵı ámeldegi baylanıslılıq esapqa alınadı hám keń paydalanıladı. Procent stavkasınıń muǵdarı pul-kredit siyasatınıń zárúrli quralı esaplanadı. Mámleket onı ózgertiw arqalı mámleket degi pul usınısın tártipke salıp turadı. Procent stavkasınıń eliriwi pulning qımbatlashuvi hám oǵan bolǵan talaptıń qısqarip atrģanin ańlatadı. Sonday eken, investitsiya ǵárejetleri de qısqarib baradı. Óz gezeginde, investitsiya ǵárejetleriniń qısqarıwı, keleshekte milliy islep shıǵarıw kóleminiń tómenlewin ańlatadı.
Investitsiyalawda aylanba kapitalǵa ústin turatuǵınlıq beriliwin tek kapitalning tarkibiy dúzilisi menen túsindiriw jetkilikli emes. Gáp sonda, dáslepki capital jiynaw dáwirinde pulni tez toplaw ushın onıń kapital aylanıwı tez tarawlarǵa jaylastırılıwı júz beredi, sebebi bunda joqarı payda norması júzege keledi. Payda norması joqarı, onı kapitallastırıw múmkinshiligi úlken boladı. Bul faktor da menshikli sektorda pulni aylanba kapitalına aylandırıw ushın xoshametlanatiradi. Bazar talaplarlga qaray qolaylı xojalıq júrgize bilmew ózine túser bahasınıń artıwına alıp keledi, bul baha ózgermegen sharayatta da zálelge alıp keledi. Bul álbette, investitsiyalardı óz aqshası esabınan támiyinlew imkaniyatın sheklep qóyadı.
Investitsiyalar ekonomikalıq hám basqa iskerlik obiektlerine kirgizetuǵın materiallıq hám nomoddiy naǵıymetler hám de olarǵa tiyisli huqıqlar esaplansa, investitsiya iskerligi subektleriniń lnvestitsiyalami ámelge asırıw menen baylanıslı háreketleri kompleksi Investitsiya iskerligi dep júritiledi. Investitsiya iskerligi isbilermenlik iskerligin ámelge asırıwdıń bir kórinisi bolıp tabıladı, sol sebepli de isbilermenlikke tán bolǵan belgiler, yaǵnıy múlkshilik ǵárezsizlik, baslamashılıq hám táwekelshilik oǵan da tán bo' lgan ózgeshelik bolıp tabıladı.
Investitsiya iskerliginiń obiekti materiallıq hám nomoddiy naǵıymetler islep shıǵarıw obiektleri esaplanadı. Investitsiya iskerliginiń subyektiaridan biri investor bolıp, ol óz aqsha larini, qarızǵa alınǵan hám qosılǵan aqsha jámi, múlkshilik baylıqlardı hám olarǵa tiyisli huqıqın, sonıń menen birge, intellektuallıq mulkka tiyisli huqıqları investitsiya iskerligi obiektlerine qosıwdı ámelge asıradı. Bunday ayriqsha iskerlik subektleriniń taǵı bir úlken toparı ámeldegi bolıp, olar investitsiya iskerligi qatnasıwshıları dep júritiledi hám olardıń tiykarǵı waziypası investorning buyırtpalarinl orınlawshı retinde investitsiya iskerligin támiyinlew esaplanadı.
Shet el mámleketlikler, xalıq aralıq shólkemler hám sırt ellik yuridikalıq shaxslar hám de puqaralar, sonıń menen birge, puqaralıǵı bolmaǵan shaxslar hám Ózbekstan Respublikasınıń sırt elde turaqlı jasawshı puqaraları Investorlar buyırtpashı (aqsha kiritiwshi), kreditor, satıp alıwshı bolıwları, sonıń menen birge, investitsiya iskerligi qatnasıwshısı wazıypasın orınlawshı da bolıwları múmkin.
Investitsiya iskerligin ámelge asırıwshılar (investorlar) tómendegi belgileri boyınsha klassifikaciyalanadı.
1. Ámeldegi iskerliginiń baǵdarları boyınsha institutsional hám individual investorlar. Institutsional investorlar rolida sanaat, sawda, transport, baylanıs hám basqa tarawlar daǵı aksiyadorlik Jámiyetleri kórinetuǵın bolsalar, individual investorlar rolida puqaralar kórinetuǵın bo' ladilar.
2. Investitsiyalaw maqsetleri boyınsha strategiyalıq hám tikkeley investorlar.
Olar óz aldılarına kompaniyalami basqarıw huqıqın alıwdı maqset etip qóyadılar. Bunı olar basqa kompaniyalar aksiyalarınıń qadaǵalaw paketin satıp alıw yamasa ulaming ustav kapitalınıń úlken bólegin iyelew arqalı ámelge asıradılar.
3. Rezidentlikka tiyisliligi boyınsha investorlar milliy hám shet el investorlarga ajratıladı.
Investitsiyalar hár qanday mámlekettiń sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıwın háreketlendiriwshi kúsh bolıp, olardıń járdeminde ekonomikanıń innovatsiyalar hám joqarı texnologiyalar tiykarında rawajlanıwı qollap -quwatlanadı, import ornın basıw hám kiripbop ónimler islep shıǵarıw siyasatı tabıslı ámelge asıriladı, zamanagóy infratuzilmalar rawajlantiriladi, tazadan -jańa jumıs jayları jaratılıp, jumıssızlıq mashqalasınıń aldı alınadı, eń tiykarǵısı, erkin báseki hám isbilermenlik munasábetlerine tiykarlanǵan zamanagóy ekonomikalıq sistema rawajlantiriladi. Investitsiyalardıń taǵı bir zárúrli áhmiyeti sonda, olar hár qanday mámlekettiń jaqın hám uzaq keleshekte rawajlanıw kelesheklerin belgilep beredi. Óziniń finanslıq formasına kóre, olar payda alıw maqsetinde xojalıq iskerligine qoyılǵan aktivler esaplansa, ekonomikalıq mánisine kóre investitsiyalar jańa kárxanalar qurıw, uzaq múddet xızmet kórsetiwshi mashina hám ásbap -úskenelerdi juwmaqlawshı satıp alıwǵa hám de usınıń menen baylanıslı bolǵan aylanba kapitaldıń ózgeriwine ketken ǵárejetler bolıp tabıladı. Sonıń menen birge investitsilar quramına turaq-jay qurılısına ketken ǵárejetler de kiritiledi. Investitsiyalardıń túrli gruppalaw múmkin. Makroekonomikalıq analizde eń kóp dus kelinetuǵın gruppalawda investitsiyalar investitsiyalaw ob'ektine kóre úsh túrge bólinedi.
1. Islep shıǵarıw investitsiyaları ;
2. Tavar -materiallıq rezervlerine investitsiya ;
3. Turaq-jay qurılısına investitsiya.

Makroekonomikalıq analizde investitsiyalar dinamikasın belgileytuǵın faktor retinde real procent stavkası qaraladı. Real procent stavkası artpaqtası menen investitsiyalar kólemi azayıwın baqlawımız múmkin. Sebebi investorlar ushın qarız bahası artıp, olar kórsetetuǵın payda normasın tómenletip qóyadı.

Grafiktan e noqatı sonı ańlatadıki, bankler nolge teń procent stavkası menen kredit bergenlerinde hám de olardıń kredit resursları sheksiz kóp bolǵanda da mámleket degi basqa resursları muǵdarınıń sheklengenligi sebepli investitsiya ǵárejetleri málim muǵdar menen shegaralanadı.
Usınıń menen birge investitsiyalar dinamikasın belgileytuǵın eń zárúrli faktorlardan biri bolıp kutilip atrģan sap payda norması esaplanadı. Eger real procent stavkası menen investitsiya ǵárejetleri muǵdarı ortasında teris baylanıslılıq bolsa, kutilayotgan sap payda norması (KSFN) dinamikası menen investitsiya ǵárejetleri ortasında tuwrı baylanıslılıq bar.
Egerde kutilip atrģan payda norması procent stavkasınan joqarı bolsa, investitsiyalaw paydalı hám kerisinshe, procent stavkası kutilayotgan payda muǵdarınan joqarı bolsa, investitsiyalaw paydalı bolmay qaladı.
Mısal ushın, zavodqa 100000 sumlıq jańa stanok satıp alındı. Jańa stanoktı qóllawdan zavod 10. 000 swm sap payda alǵan bolsın. Kutilayotgan sap payda norması tómendegishe anıqlanadı :
KSFN = 10000 / 100000 x 100 = 10 foiz.
Investitsiya ǵárejetleri payda keltiriwin anıqlawda nominal procent stavkası emes, bálki real procent stavkası esapqa alınadı. Real procent stavka bahalar dárejesiniń ózgeriwin sáwlelendirip, nominal stavkadan inflatsiya dárejesi ayırması kórinisinde anıqlanadı. Mısalı, nominal procent stavkası 16 foiz ga teń bolsa, inflatsiya dárejesi jılına 12 protsentti qurasa, ol jaǵdayda real procent stavkası 4 payızın (16 procent - 12 procent) quraydı.
Investitsiyalardı ámelge asıriw boyınsha ámeliy háreketler -investitsion iskerlik, investitsiyalardı ámelge asırıwshı shaxs - investor dep ataladı. Investitsiyalardıń dáreklerinen biri bolıp xalıq keń qatlamlarınıń fondları esaplanadı. Sonı atap ótiw kerekki, ámelde fond iyesi hám investor bir shaxsda kórinetuǵın bolıwı hám bolmawi de múmkin. Ádetde, fond jámiyettegi kópshilik sub'ektler tárepinen ámelge asırılıp, olardan investitsiya retinde paydalanıw bolsa pútkilley basqa sub'ektler tárepinen ámelge asırılıwı múmkin. Sonıń menen birge, ekonomikada iskerlik jurgiziwshi sanaat, awıl xojalıq hám basqa kárxanalar fondı da investitsiya dáregi bolıp esaplanadı. Bul orında «jamg'aruvchi» hám «investor» bir sub'ektte sáwlelengen.
Investitsiya iskerligi tómendegi derekler esabına ámelge asırılıwı múmkin:
- investorlarniń óz finanslıq resursları (payda, amortizatsiya ajıratılǵan qarjıları, pul fondları hám t.b. );
- qarız alınǵan finanslıq aqshalar (obligatsiya zayomlari, bank kreditleri);
- tartılǵan finanslıq aqshalar (aktsiyalardı satıwdan alınǵan aqshalar, fizikalıq hám huqıqıy adamlardıń shemirshek hám basqa tólewleri);
- mámleket byudjeti qarjları ;
- sırt ellikler qarjları.
Investitsiyalarǵa sarp etiwler dárejesin eki tiykarǵı faktor belgilep beredi:
1) investitsiya sarp etiwlerinen kutilgen payda norması ;
2) procent stavkası.
Investitsiyalarǵa etiletuǵın sarp etiwlerdiń háreketlendiriwshi motiv payda esaplanadı. Isbilermenler islep shıǵarıw quralların olar payda keltiretuǵın bolsaǵana satıp aladılar.
Investitsiyalar dárejesin belgileytuǵın ekinshi faktor protsenttiń real stavkası esaplanadı. Procent stavkası - real tiykarǵı kapitaldı satıp alıw ushın zárúr bolǵan, bankten alınǵan ssuda kapitalına kárxana tólewi kerek bolǵan pul muǵdarı.
Kapital birligine real payda tómendegin quraydı :
Payda norması = dáramat (R/ R) - ǵárejetler (Rk/R) (r +δ)
Teń salmaqlılıq sharayatında kapital ijarasınan alınatuǵın haqıyqıy baha kapitaldıń chekli ónimine teń bolǵanlıǵı sebepli biz payda norması ushın ańlatpanı tómendegi kóriniste jazıwımız múmkin:
Payda norması =MPK -(Rk/R) (r +δ)
Kapitaldı kireyge beretuǵın firmalar eger kapitaldıń chekli ónimi bir birlik kapitalǵa ǵárejetlerden úlken bolsa payda aladılar, kerisinshe bolsa, zálel kórediler.
Naǵız ózi kórsetkish sap investitsiyalar muǵdarın belgilep beredi.
∆K=Ín (MPK -(Rk/R) (r +δ))
bunda Ín (MPK -(Rk/R) (r +δ)) funkciya sap investitsiyalar muǵdarı investitsiyalarǵa xoshametler bar ekenligine qanshellilik tásirliligin kórsetedi.
Endi biz investitsiya funkciyasın keltirip shıǵarıwımız múmkin. Kárxanalar tiykarǵı fondiga investitsiyalar ushın ǵárejetlerdiń ulıwma muǵdarı sap investitsiyalar hám shıǵıp ketken kapitaldı qayta tiklewge inves titsiyalar muǵdarları jıyındısına teń. Investitsiya funkciyası tómendegishe jazıladı.
I=In(MPK –(Rk/R)(r +δ)) +δK.
Kárxanalar tiykarǵı fondlariga investitsiyalar kapitaldıń chekli ónimi, kapital birligine ǵárejetler hám kapitaldıń shıǵıp ketken muǵdarına baylanıslı boladı.
Model sonıń menen birge investitsiyalar ne ushın procent stavkasına baylanıslılıǵın da kórsetedi. Procent stavkasın ósiwi kapital birligine ǵárejetlerdi kópeytedi. Bul kapital iyeleri tárepinen alınatuǵın payda qısqarıwına alıp keledi hám kapitaldıń úlken bólegin toplawǵa xoshametti qısqartiradi. Tap soǵan uqsas, procent stavkasın tómenlewi kapital birligine ǵárejetlerdi qısqartiradi hám investitsiyalardı xoshametlentiredi. Usınıń nátiyjesinde de investitsiyalardıń procent stavkasına baylanıslılıģın ańlatiwshı iymek sızıq tómenge egilgan. Investitsiya dárejesine kutilgen sap payda norması hám procent stavkasınan tısqarı basqa tómendegi faktorlar da tásir kórsetedi:
1) mashina hám úskenelerdi satıp alıw, isletiw hám olarǵa xizmet kórsetiw ǵárejetleri;
2) isbilermenlerden alınatuǵın salıq muǵdarı ;
3) texnologiyalıq ózgerisler.
Jalpı sarp etiwler quramınıń investitsiya sarp etiwlerine tiyisli bólegi jalpı menshikli ishki investitsiyalar dep júritiledi. Soǵan kóre jalpı hám sap investitsiyalardı da bir birinen parıqlaw zárúr.
Investitsiya ǵárejetleri dinamikasına tásir etiwshi basqa faktorlar tómendegiler kiredi:
1. Salıqqa tartıw dárejesi;
2. Islep shıǵarıw texnologiyaları daǵı ózgerisler;
3. Ámeldegi bolǵan tiykarǵı kapital muǵdarı ;
4. Investorlarning kútiwi;
5. Jalpı dáramatlardıń ózgeriwi.
Salıqqa tartıw dárejesiniń tómenlewi hám de jańa texnologiyalardıń payda bolıwı kutilayotgan sap payda normasınıń (real procent stavkası ózgermegen sharayatta da ) kóbeyiwge alıp keledi. Bul bolsa investitsiya ǵárejetleriniń artıwına dúmpish beredi.
Mámleket kirip óndirisin asırıw, jańa jumıs orınlarındı jaratıw, mámleket byudjetiniń dáramat bólegin salıqlar menen támiyinlewde investitsiyalar, sonday-aq, shet el investitsiyalardı keń kólemde tartıw hám investitsiya iskerligin xoshametlew arqalı qospa kárxanalardı qurıw xamda olar iskerligin rawajlandırıwǵa ekonomikanı rawajlandırıwdıń tiykarǵı faktorı retinde qaralıwı kerek.
Investitsiyalardıń qosılıwı milliy ekonomika daǵı bir qatar ekonomikalıq jáne social máselelerdi sheshiwde óz nátiyjesin beredi.

Atap aytqanda :

• islep shıǵarıwdı modernizaciyalaw, jańa ilgor texnologiyalar menen támiynlew tiykarında islep shıǵarıw dárejesin asırıw ;
• islep shıǵarılǵan ónim (orınlanǵan jumıs,
kórsetilgen xızmet) larning sapasın bólistiriw hám olardıń jáhán bazarındaǵı básekige shıdamlılıǵın támiyinlew;
• xalıqtıń mexnatga uqıplı bólegin jumıs menen támiyinlew, olardıń kásiplik ónerlerin asırıw xamda ekonomikalıq dáramatların kóbeytiw;
• kirip kolemin asırıw arqalı valyuta túsimlerini kóbeytiw;
• byudjetke tóliytuǵın salıqlar, ijara minnetlemeleri hám basqa tólewler esabına byudjet dáramatların qáliplestiriw hám taǵı basqalar.
Respublikamizdiń barlıq aymaqlarında zamanagóy texnika hám texnologiyalar menen buyımlanǵan jańa kárxanalardı qurıw hám rekonstrukciya qılıwda, álbette, ishki investitsiyalar menen bir qatarda shet el investitsiyalardıń tartinishi xam áhmiyetli orın tutadı.
Sol sebepten xam bunday iskerlikti hám shólkemlestirilediǵan kárxanalardı xoshametlew tiykarlanıp salıq jeńillikleri arqalı ámelge asıriladı. Sebebi xar bir investor óz qarjın qandayda bir aymaqǵa kiritar eken, onı bıyparq qaldırmaydigan hám itibarın tartatuǵın tiykarǵı másele onda ámel qılıp atırǵan salıq nızamchiligi xamda salıqlardan berilip atırǵan jeńillikler máselesi bolıp tabıladı.
Bul ilajlardı tolıq ámelge asırıw ushın shet el qarjılar qatnasıwındaǵı kárxanalarǵa salıq jeńilliklerin engiziwde tómendegi máselelerge ayrıqsha itibar qaratılǵanlıǵın atap ótiw kerek:
• salıq jeńillikleri nátiyjeli qollanılıwına reakciya etiwshi faktorlardı esapqa alıw ; investitsiya aktivligin kúsheytiw maqsetinde berilip atırǵan barlıq jeńilliklerdi bir waqıtta usınıw ;
• qospa kárxanalardı xoshametlew arqalı jergilikli óndiriwshi kárxanalar iskerligin sheklep qoyıwdıń hám báseki ortalıqı aynıwınıń aldın alıw ;
• qospa kárxanalar islep shıǵarǵan tayın ónim quramında jergilikli shiyki zat resurslarınan paydalanǵanlik dárejesine qaray olarǵa salıqlardan málim jeńillikler beriw;
• salıq jeńillikleriniń engiziliwi byudjet dáramatlarına hám jeke ekonomikalıq máplerge zálel jetkizbewi kerek.

Qospa kárxanalarǵa berilip atırǵan jeńillikler mámleket byudjetiniń dáramatlar kolemine sezilerli tásir etiwi tábiyiy. Biraq bunday jeńillikler ornına kárxanalar ixtiyorida qalǵan aqshalardan nátiyjeli paydalanıw, qayta investitsiya qılıw hám iskerlikti rawajlandırıw arqalı keleshekte byudjet dáramatlarınıń turaqlılıǵındı támiyinlew názerde tutıladı.
Ekonomikalıq ósiwge erisiw ushın tekǵana investitsiya kólemin kóbeytiw, bálki olar baǵdarın hám strukturasın tuwrı tańlaw xam áhmiyetli axamiyat kásip etedi. Investitsiyalaw ushın sonday islep shıǵarıw túrleri hám kárxanalardı tańlaw zárúrki, olar demde ózin qoplab, joqarı dárejede ekonomikalıq hám texnologiyalıq nátiyje bere alsınlar. Bunday jaǵdayda investitsiyanıń demde qaytarılıwı hám qanshellilik natiyjeliligi áhmiyetli axamiyat kásip etedi. Bul investitsiya procesin janlandırıw ushın dúmpish beriw, keyinirek bolsa investitsiyalaw ushın ábzal tarmaqlar hám xojalıq júrgiziw sub'ektlerin tańlawǵa múmkinshilik jaratılıwması múmkin. Qarjı kirgiziwdi xoshametlew ádetde salıq stavkaları muǵdarın ózgertiw, jeńillikler hám sanksiyalar qóllaw, salıq kreditleri beriw, tólew múddetlerin keshiktirish hám basqa jollar menen ámelge asıriladı.