Tema: Jinslar payda boliwdi basqariwdiń medicinali genetikaliq tárepleri

Tema: Jinslar payda boliwdi basqariwdiń medicinaliq genetikaliq tárepleri.

Reje:

• 1. Jinslardiń payda bóliwi.
• 2. Jinslardi aniqlaw.
• 3. Jinslar payda boliwin basqariw usillari

• Jinis násillik informaciyaniń awladlarģa beriliwi hám násil qaldiriliwin taminleytuģin ham de erkek ham urģashi organizmlerdi pariqlaw imkaniyatin beretuģin belgi ham strukturalar bolip tabiladi.

• Tiri organizmlerde 2 qiyli jins pariqlanadi. Urģashi hám erkek. Jinstiń payda bóliwina har qiyli faktorlar tásir etedi. Misali jer bawirlawshilarda jinstiń payda bóliwinda temperatura ulken rol óynaydi. Temperaturaniń jilli yamasa suwiq bóliwina baylanisli urģashi yaki erkek organizm rawajlanadi. Sut emizuwshiler yamasa adam misalinda jinstiń payda bóliwi sirtqi órtaliqqa emes genetik materiyalģa baylanisli bóladi.

• Jinstiń payda bóliwinda tek qana 1 gen emes organizmdegi butin basli barliq xromosomalardaģi genler awladtiń jinsin payda etiwde qatnasadi.

Erkeklik jinsiy bezlerden islep shig’arilatugin spermatazoidlar ha’m urgashiliq jinsiy bezler islep shigarilg’an mayek kletkalar qosiluvi natijesinde zigota payda boladi. Zigotanin’ qanday jinsli boluvi spermatazoiddin’ hromosomasina baylansli.

• Erkeklik jinsiy bezlerden islep shig’arilatugin spermatazoidlar ha’m urgashiliq jinsiy bezler islep shigarilg’an mayek kletkalar qosiluvi natijesinde zigota payda boladi. Zigotanin’ qanday jinsli boluvi spermatazoiddin’ hromosomasina baylansli.

• Jınıslıq belgiler baslanǵısh hám ekilemshi boladı. Baslanǵısh jınıslıq belgilerdi jınıslıq organlar sisteması bildiredi, olar gametalar payda bolıwı hám urıqlaniwin támiyinleydi. Ekilemshi jınıslıq belgiler gormonlar tásirinde ulkeygen jetilisken dáwirde rawajlanadı hám omir dawamında saqlanadı.

• Erkek hám urǵashı organizmlerdiń sirtqi kórinisindegi parq jınıslıq dimorfizm dep ataladı. Jınıslıq dimorfizm ko'p haywanlarda, adamda aniq kózge taslanadı. Adam, haywan hám ósimliklerde jınıslardıń qatnası birdey 1:1 boladı. Jınıs kóbinese urıqlaniw processinde málim boladı. Jinsti anıqlawda kariotip tiykarǵı rol oynaydı.

- Hár bir organizmdiń kariotipi hár eki jinsda birdey bolǵan xromosomalar - autosomalar, erkek hám urǵashı jınıslardı bir- birinen parıq etiwin — ta‘minleytugin xromosomalar - jınıslıq xromosomalardan ibarat.

• Aldinlari adamlar Ultra dawis diagnostika apparatlari joq waqitlari jinsti shamalap aniqlay alģan. Bunda hamiledar ayeldin qarin formasi ushli bólip bel tarepten kórinbey turģan bólsa ul tuwiladi eger keńeygen ham domalaq formada bólsa qiz tuwiladi. Toksikoz dawrinde kewil ayniwi qusiw menen ótetuģin bólsa qiz, qusiwsiz ótse ul tuwiladi dep tabilģan.

Jinsti anıqlawdı progam, epigam, singam tipleri bar olardi anıqlawdıń progam tipida jınıs urıqlangansha málim boladı. Mısalı, kolovratkalarda sitoplazmaga bay máyek kletkadan urǵashı, sitoplazmasi kem máyek kletkadan erkek organizm rawajlanadı.

Jinsti anıqlawdıń epigam tipida jınıs sırtqı ortalıqqa baylanıslı boladı. Mısalı, ayırım saqiynali jawın qurtılardıń uriqlangan máyek kletkası ǵárezsiz turmıs keshirse urǵashı, parazitlik etip turmıs keshirse erkek organizm rawajlanadı. Jinsni anıqlawdıń singam tipi keń tarqalǵan bolıp, jınıs urıqlaniw waqtında málim boladı.

Jinsti anıqlawdıń epigam tipida jınıs sırtqı ortalıqqa baylanıslı boladı. Mısalı, ayırım saqiynali jawın qurtılardıń uriqlangan máyek kletkası ǵárezsiz turmıs keshirse urǵashı, parazitlik etip turmıs keshirse erkek organizm rawajlanadı. Jinsni anıqlawdıń singam tipi keń tarqalǵan bolıp, jınıs urıqlaniw waqtında málim boladı.

2013-2017-jillarda genetik nuqsanli ham nagiran balalarding tuviluvin kemeytuv ushun “Ana - bala scrinning” orayi sholkemlestirildi.

• 2013-2017-jillarda genetik nuqsanli ham nagiran balalarding tuviluvin kemeytuv ushun “Ana - bala scrinning” orayi sholkemlestirildi.
• Bul orayda joqari texnologik diagnostik tibbiy apparatlar menen genetik sindrom, tuvma ham genetik keselliklerdi aldini aluv yamasa erte diagnoz qoyuv usillari islep shig’ilg’an.

• Juwmaq: Insalar jinsi xromosomalarina baylanisli ekenligi belgili bóldi. Ólardin jins payda etiwdegi ahemiyeti juda ulken. Medicinada jinsqa baylanisli kesellikler ham ólardi dawalaw bóyinsha ana-bala screen óraylari shólkemlestirilgen hamde muwapiqiyatli jumis kórsetip atir.

• Paydalanilģan adebiyatlar:
• Xoliqov 2018
• S.N.Nishonboyev
• Bibloteka.uz
• Clinikpro.uz
• Internet tarmaqlari.

• ITIBARINIZ USHIN RAXMET!!!