Tema: Kórkem óner haqqında túsinik Reje

Tema: Kórkem óner haqqında túsinik
Reje

1. 
   Kórkem óner túsinigi.
   
2. 
   Kórkem ónerdiń túrleri.
   
3. 
   Kórkem óner wazıypası
   
4. 
   Paydalanilģan ádebiyatlar
   

Kórkem óner túsinigi.
Kórkem óner- bul social ań hám álbette insan iskerliginiń ayriqsha forması esaplanadı. Kórkem óner áyyemgi tariyxga iye bolıp, ol jámiyet rawajlanıwınıń dáslepki basqıshlarında miynet procesi menen, adamlardıń social iskerliginiń rawajlanıwı menen baylanıslı halda payda bolıwdı baslaǵan. Kórkem óner túsiniginiń maqseti dúnyanı kórkem ózlestiriw, insanlarǵa maza baxsh eta alatuǵın, onı ruwxıy boyita alatuǵın dóretpeler hám jumıslar jaratıw jolı menen insanlardıń estetik mútajliklerin qandırıw esaplanadı. Bilgenimizdey, neshe ásirler dawamında Ózbek xalqiniń ısıwlanıp kelgen ayriqsha dástúr hám úrp-ádetleri bar. Sonday eken bul urfodatlar qatarına “Kórkem óner” túsinigin da biymálel kirgiza alamız. “Kórkem óner” túsinigi arqalı hár bir millettiń o'zligini ańǵarıwımız múmkin. Bul túsinik zamirida kóplegen mánisler bar. Áwele, “Kórkem óner” túsiniginiń kelip shıǵıwına názer solamiz. Kórkem óner social ań hám insan iskerliginiń ayriqsha forması esaplanadı. Kórkem óner áyyemgi tariyxga iye bolıp, ol jámiyet rawajlanıwınıń dáslepki basqıshlarında miynet procesi hám kisiler social iskerliginiń rawajlanıwı menen baylanıslı halda vujudga kela baslaǵan. Kórkem ónerdiń dáslepki ızların sońǵı paleolit dáwirinde, shama menen eramızǵa shekemgi 40 -20 mıń jıllıqlarda kóriwimiz múmkin. Bul dáwirlerde ele kórkem óner insan iskerliginiń ǵárezsiz forması retinde ajralıp shıǵıwǵa ulgirmegen desek mubolog'a bolmaydı. waqıt ótken tárepke mádeniyat ósiwi nátiyjesinde kórkem óner bólek tarawdıń retinde áste aqırınlıq menen rawajlandi.”Kórkem óner” túsinigin keń mánisli túsinik dep alamız. Zero kórkem óner insan miyneti, aqıl aqılı, oyı menen jaratılǵan, payda bolǵan hám dóretiwshilik etilgen dep esaplanadı. Biz sonı ayta alamızki kórkem óner tariyxıy rawajlanıw processinde bárháma social mútajliklerdi qandirib kelgen. Kórkem óner socialliq ómirdiń quramalı, reń-barang munasábetleri menen baylanıslı bolıp, ol bir waqtıniń ózinde de miynettiń bólek túri, de social óndiristiń arnawlı tarawı, da social sananıń bir forması, da dóretiwshilik iskerliginiń bir kórinisi retinde ámel etip kelip atır.
Házirde kórkem óner insanlardıń estetik talapların qandırıw menen birge, óz rawajlanıwınıń túrli dáwirlerinde jámiyettegi insanlardı málim ruhda tárbiyalaw, intellektual hám sezimiy tárepten rawajlandırıw ushın gilt wazıypasın atqaradı. Kórkem ónerdiń túrleri hám qırları bar. Biz “kórkem óner” túsinigin lingvomadaniy analiz eter ekenbiz, áwele bul sózdiń etimologiyasini úyreniwimiz zárúr. “Kórkem óner” túsiniginiń kelip shıǵıwında hesh qanday parq joq sıyaqlı kórinedi. Anglichan tilinde “kórkem óner” túsinigi 1200-1300-jıllar ortalarında fransuz tilinde ádebiyat, muzıka, tawıq hám bódeneden basqa quslardıń mákiyeni, zergerlik buyımların mánis tárepten bir gruppa qılıw asnosida kelip shıqqan bolıp, fransuz termini “art” hasası lotin tilinen alınǵan bolıp, “ars, arootar”, grekshe menen birlesip, sózme sóz mánisi “ ekin birgelikte qoyıw” degen mánisti ańlatadı. kórkem óner menen socialliq ómirdi baylanıstırıp turatuǵın júdá kóp dáldalshı sheńberler bar. Arnawlı bir bir dóretpe, stilistik jónelis bolsın, olar payda bolıwı hám rawajlanıwda diniy, etikalıq ámellerdiń tásir kúshi dárejesi menen belgilenip kelinip atır. Kórkem óner ushın insan óziniń biologiyalıq, psixik, social - toparıy, milliy- ájdadiy hám sap jalǵız haldaǵı barlıq belgi hám qásiyetleri tárepinen óz-ara baylanisıp kelip atır. Kórkem óner haqıyqatlıqtıń barlıq ózine tartatuǵınlı baylıqların, sulıwlıǵın qamtıp alıwǵa ılayıq dep esaplanadı. Pán hám texnika insannıń ómirinde qanday úlken áhmiyetke iye bolıwınan qaramastan, kórkem ónerde ústin turatuǵın áhmiyetli mártebege ıyelewi múmkin emes dep ataladı. Kórkem ónerde pán insanlar ushın jaratılatuǵın adamiy iskerlik tımsalı bolıp xızmet etip kelip atır. Ulıwma alıp qaraǵanda kórkem óner sezimler, sezimler menen tiri, ol sezimiy tásir etiw, ibrat kórsetiw, tárbiya beriw qudıretine iye. Mısal ushın, kórkem ónerdiń suwretleytuǵın kórkem óner túrin alatuǵın bolsaq, Ro'zi Shóp-sharyev, Rahim Ahmedov sıyaqlı musavvirlarning tábiyat kórinisili suwret dóretpeleri arqalı insanda jaqtı mayuslik, beozor shadlıq, uwayımlı inta, kóterińki ruxlanıw, janbaǵıshlaytuǵın arzıw-úmitler, dóretiwshilik hám jaratıw sezim-sezimlerin oyata aladı.
Ózbek tilinde “Kórkem óner” termininiń etimologiyasiga kóre, arab tilindegi “kórkem ónerun” sózinen alınǵan. Anglichan tilindegi “art” sózine tuwrı keledi. Bul sóz haqqında tereńrek pikir júrgizetuǵın bolsaq, “kórkem óner” sóziniń mánisi ustalıq, ámeliyat, dóretiwshilik qılıw degen mánisleri de bar. Dóretiwshilik ahli jaratqan kórkem ónerden insanlar ózleri ushın estetik zawıq aladılar hám materiallıq demalısadı. Insanlar kino yamasa muzıka esitkenlerinde ruwxıy azıq aladılar hám de kórkem ónerden payda kóriwshi bolıwadı.
Kórkem ónerdiń kino, muzıka, ádebiyat, suwretleytuǵın kórkem óner, oyın, músinshilik sıyaqlı túrleri bar. Arxitektor jaratqan joybarda, tigiwshi tikn kóylekte, zerger jaratqan buyımlardıń sheberlik menen jaratılǵan úlgileri kórkem óner dárejesine kóteriledi. Keyingi pikirimizni “kórkem óner” hám “art” túsiniklerine berilgen tariyplerdi túsindirme sózliklerden paydalanǵan halda úyrenemiz.
Kórkem óner — social ań hám insan iskerliginiń ayriqsha forması. Kórkem óner áyyemgi tariyxga iye bolıp, ol jámiyet rawajlanıwınıń dáslepki basqıshlarında miynet procesi menen, kisiler social iskerliginiń rawajlanıwı menen baylanıslı halda vujudga kela baslaǵan. Baslanıwiy kórkem ónerdiń dáslepki ızları sońǵı paleolit dáwirine, shama menen mil. av. 40—20 -mıń jıllıqqa barıp taqaladı. Ol dáwirde ele kórkem óner insan iskerliginiń ǵárezsiz forması retinde ajralıp shıqpaǵan edi. Sebebi ruwxıylıq materiallıq i. ch. menen ıylewiq jaǵdayda edi. Keyinirek mádeniyat ósiwi nátiyjesinde kórkem óner bólek tarawdıń retinde az-azdan ajrala bardı.
Kórkem óner adamlardıń estetik talapların qandırıw menen birge, óz rawajlanıwınıń túrli dáwirlerinde jámiyet aǵzaların málim ruxda tárbiyalaw, olardı intellektual hám sezimiy tárepten rawajlandırıw quralı retinde xızmet etip kelgen, olardıń túrli maqset, sezim-sezim, máp, idealların ańlatpa etken. Kórkem óner social sananıń basqa formalarınan óziniń predmeti, mazmunı, haqıyqatlıqtı ańlatıw usılı hám usılı, socialliq ómirde tutqan ornı hám de wazıypaları tárepinen parıq etedi.
Kórkem óner insannıń materiallıq hám ruwxıy iskerligindegi bilimi, tájiriybesi, uqıpı hám qábiletlerin kórinetuǵın etiwshi kórkem dóretiwshilikot jemisi bolıp tabıladı. Estetik oylaw tariyxında kórkem óner zat hám hádiyselerdi qanday bolsa sonday sáwlelendiriw hám turmıstı gózzallıq nızamları tiykarında kórkem ańlatıw ideyaları tárepke ósip bardı. Tábiyaat, jámiyet hám insannıń social, ruwxıy, milliy dúnyası kórkem óner predmeti esaplanadı. haqıyqatlıq qaysı formada kórkem ańlatpa etilmesin, dóretiwshi oǵan málim social -estetik ideal noqatyi názerden munasábet ańlatadı hám óz estetik bahosini beredi.
Kórkem ónerdi túsiniw, onıń kisiler turmısındaǵı ornın anıqlaw máselesi pútkil mádeniyat tariyxı dawamında saldamlı tartıslarǵa sebep bolǵan. Soǵan kóre, kórkem óner mazmunı obiektiv hám subyektiv, turmıslıq hám qıyalıy faktorlar birliginen dúziledi. Kórkem ónerdiń socialestetik wazıypaları júdá keń hám xilmaxil. Kórkem óner — insan ushın estetik zavqshavq dáregi; insannıń ómirine gózzallıq baxsh etedi; adamlarda haqıyqatlıqqa salıstırǵanda sezimiy munasábetti qáliplestiredi; turmıstı baqlaw, úyreniw hám biliw quralı ; turmıstı insan árman etken tárepke ózgertiwde járdem beredi; tárbiya quralı ; turmıs daǵı gózzallıqtan ilhrmlanishga, shıraysızlıqtan jek kóriwge shaqıradı ; adamlar s, arasındaǵı ruwxıy kópir, baylanıs! quralı ; adamlardıń kórkemestetik didini tárbiyalaydı, olarda málim dúńyaǵa kózqarastı qáliplestiredi hám t.b. Kórkem óner jámiyet ruwxıy ómiriniń basqa hádiyseleri (pán, ideologiya, etika ) menen málim dárejede baǵlıq bolıp tabıladı. Kórkem ónerdiń maqseti dúnyanı kórkem ózlestiriw, adamǵa maza baxsh eta alatuǵın, onı ruwxıy boyita alatuǵın dóretpeler jaratıw jolı menen adamlardıń estetik mútajliklerin qandırıwdan ibarat. Kórkem óner shıǵarmalarınıń dıqqat orayında insanlar, olardıń social baylanısı hám óz-ara munasábetleri, arnawlı bir tariyxıy sharayatlar daǵı turmısı, iskerligi turadı. Sol sebepli de kórkem óner dóretpeleri beretuǵın bilimlendiriw bilim arnawlı bir mámleket, millet yamasa bir tariyxıy dáwir hám shaxslar haqqındaǵı ilimiy dóretpelerden alınǵan maǵlıwmatlardan farqqiladi. Kórkem ónerdiń tárbiyalıq kúshi ol jaǵdayda ańlatpa etilgen keshinma hám obrazlardıń hár bir oqıwshı, tamashagóyning kewiline kirip barıwı, olarda zavqiy sezimlerdi oyatıwında bolıp tabıladı.
Kórkem óner túrli kórinisleri menen ayriqsha kórkemestetik qádiriyatlardı toplaw, saqlaw hám basqalarǵa uzatıw ózgeshelikine iye bolǵan estetik sistemanı quraydı. Kórkem óner suwretleytuǵın kórkem óner, arxitektorlıq, súwretshilik, músinshilik, muzıka, teatr, kino, cirk, kórkem ádebiyat, xoreografiya hám basqalardı óz ishine aladı. Kórkem ónerdiń túrleri óz predmeti, suwret quralları hám ańlatpa múmkinshilikleri tárepinen birbiridan parıq etedi. Mısalı, ádebiyatda tiykarǵı ańlatpa quralı bolıp til xızmet etedi; suwretleytuǵın kórkem ónerde boyawlar arqalı konkrethissiy obraz gewdelantiriladi; teatrda pyesa qaxramonlarining kelbetsi aktyorlarda óz hákisin tabadı. Kórkem óner barlıq social ań formaları sıyaqlı óz rawajlanıw nizamlıqlarına iye. Bul nizamlıqlar kórkem ónerdiń óz ishki qásiyetlerinen kelip shıqsada, social rawajlanıw menen baylanıslı bolǵan xalıq, millet, elat, mámleket hám jáhán civilizatsiyası dárejesi bul nizamlıqlarda óz ańlatpasın tabadı. Kórkem óner nizamlıqların estetika, kórkem ónershunoslik úyrenedi.
Kóshpeli mániste — iskerliginiń barlıq tarawlarına tán joqarı uqıp " kórkem óner" dep túsiniledi. Mısalı, tartıs júrgiziw kórkem óneri, urıs aparıw kórkem óneri, basshılıq kórkem óneri, aratorlıq kórkem óneri hám t.b.
" Kórkem óner" túsinigi hár bir málim. Bul turmıs dawamında bizge qaplaydi. Kórkem óner insaniyat rawajlanıwda úlken rol oynaydı. Bul jazba jaratıw aldın uzaq ko'rindi. Bul maqalada siz ornı hám wazıypalar haqqında maǵlıwmat alıw múmkin.
" Kórkem óner" túsinigi júdá kóp qırlı boladı. Ádetde, ol bir ruwxıy mútajliklerin qandırıw múmkin insan iskerliginiń, filialın ańlatadı, lekin ol gózzal muhabbatsı bolıp tabıladı. Kórkem óner - social ań arnawlı forması bolıp tabıladı. ol insannıń ómiriniń kórkem in'ikosi bolıp tabıladı. Oǵan raxmet, adamlar ekenin bólek múddet jasaǵan qanday kóriw múmkin.
" Kórkem óner" konsepsiyasın nozil dáslepki avtorı Charlz Bato edi. Ol insan iskerliginiń bul filialına klassifikaciyalanadı bolǵan pútkil bir kitapshanı jaratılǵan. Onıń kitapı, " Suwretleytuǵın kórkem óner, bir principke kemeytiw" 1746 -jılda baspadan shıǵarılǵan. Charlz Bato olar bir neshe kriteryalar tárepinen belgileniwi múmkin, dep esaplaydı. avtor kórkem qızıqlı dep esaplaydı jáne onı materiallıq xarakter degi ornına psixik bar.
" Kórkem óner" túsinigi kórkem óner, muzıka, qosıq, arxitektura, biz hár kúni dus menen kóplegen basqa zatlardı óz ishine aladı. kórkem iskerliginiń hár qanday arnawlı bir unamlı páziyletleri menen xarakterlenedi. kórkem óner Hár tarawdıń haqıyqatqa hám kórkem wazıypalardı tákirarlaw arnawlı jol bar. kórkem iskerliginiń barlıq túrleri áwladlar hám janr bólinedi.
Ádetde kórkem óner úsh gruppaǵa bólinedi:

• 
  tonik (muzıka hám poeziya );
  
• 
  (Arxitektura, súwret hám háykel) formasında ;
  
• 
  aralas (xoreografiya, aktyorlıq, aratorlıq kórkem óneri, hám basqalar ).
  

Kórkem ónerdiń túrli formaları ámeldegiler:

• 
  bir anıq suwret qurıw (músinshilik, arxitektura ) arqalı jiberilgen keńislikdegi;
  
• 
  áhmiyeti real waqıt quramı (poeziya, muzıka ) de developable bolǵan, waqtınsha ;
  
• 
  keńislik-waqıt - ájayıp kórkem óner (tsirk, kino, xoreografiya).