Tema: Operatsion sistema túrleri. Windows os obektleri

Tema: Operatsion sistema túrleri. Windows OS obektleri.

Joba:

1. 
   Operatsion ortalıq haqqında túsinik.
   
2. 
   Operatsion sistema.
   
3. 
   Operatsion sistemanıń túrleri.
   

Operatsion ortalıq haqqında túsinik

Ámeliy programmalardı islep shıǵıw hám olar orınlanıwın támiyinleytuǵın qurallar kompleksi. Operatsion ortalıq operatsion sistema, programmalıq támiynat, ámeliy programmalar interfeysleri, tarmaq xızmetlerin, maǵlıwmatlar bazaları hám programmalastırıw tillerinen ibarat.

Operatsion sistema

1. Kompyuter resurslarin hám maǵlıwmatlardı muwapıqlastiratuģin hám basqaratuǵın programmalıq támiynattıń tiykarǵı bólegi yamasa, programmalardıń orınlanıwın basqaratuǵın hám sistemanıń resurslarin bólistiriw, joybarlaw, kirisiw-shıǵıwdı hám maǵlıwmatlardı basqariw sıyaqlı wazıypalardı támiyinleytuǵın programmalıq qural. Sonday bolsada operatsion sistemalar kóbirek programmalıq bolsalar da, biraq, ayırım apparat quralları qollanıwı da múmkin. Operatsion sistemalardıń tiykarǵı wazıypalarına:

• 
  fayl sistemasin basqarıw (jazıw, ózgertıw, fayllardan nusqa kóshiriw, erkin paydalanıwdı baqlaw);
  
• 
  programmalar orınlanıwın basqarıw (protsessor waqtın bólistiriw, programmalardı disktan operativ yadqa júklew, jasırın qáwipli tásirdi tutıp alıw hám b.);
  
• 
  yaddi basqarıw (keshlew, bólistiriw, maǵlıwmatlar butligi qadaǵalawı hám t.b. );
  
• 
  paydalanıwshı menen baylanıs (klaviaturadan, tıshqanshadan buyriqlardi oqıw, axbaratti ekranǵa, printerge shıǵarıw hám t.b. ) kiredi.
  

Bunnan tısqarı operatsion sistemalar, kompyuterlerdi túrli marka daǵı tarmaqlardan - jergilikli tarmaqlardan global koorporativ tarmaqlarǵa shekem, sonday-aq, Internet tarawinan erkin paydalanıwdı basqaradi. Operatsion sistemaǵa mısallar - MS-DOS, Linux, UNIX, Windows, Solaris hám basqalar.
Keliń olardıń ayırımlarına qısqasha toqtalıp ótsek:
MS-DOS operatsion (ámeliy) sisteması. Microsoft korporatsiyasi tárepinen usınıs etilgen operatsion tizim. MS-DOS dıń birinshi rusumi 1981 jılda payda bolģan. Eń dáslep, Microsoft kompaniyası tárepinen IBM ushın islep shıǵılǵan MS-DOS, IBM - uyqas kompyuterler ushın standart operatsion sistema bolıp tabıladı. MS-DOS 16 -xanali operatsion sistemasi bolıp, ol kóp paydalaniwshili hám kópmáseleli ırǵaqlardı qollap-quwatlay almaydi. Operatsion sistemanıń muhim qásiyetlerinen biri qánige bolmaģan paydalanıwshılarǵa ámeliy processlerdi orınlawdıń qolay formalarin usınıs qilsa, qánigelerge programmalıq támiynatti islew ushın jaqsi tiykar usınıs etedi. MS-DOS kataloglar shejiresin quraydı, taraqqiy etken buyrıqlar tiline iye. MS-DOS amaliy processler, fayllar hámsırtqı qurılmalar menen nátiyjeli isley aladı.
Linux operatsion (ámeliy) sisteması. Ózegi Unix operatsion sisteması tiykarında islengen, tarmaq operatsion sisteması. Linux dáslepki bar 1991 yili LiniusTorvalds tárepinen shıǵarılǵan. Linuxdıń zárúrli qásiyetlerinen biri - ol biypul programmalıq támiynat Fondı sheńberinde, GNU áshkara litsenziyasına kóre biypul tarqatıladı. Tiykarlanıp, Internette hám intratarmaqlarda serverler jaratıw ushın qollanıladı.
UNIX operatsion (ámeliy) sisteması. Bell laboratoriyası tárepinen jaratılǵan tarmaq operatsion sisteması. Dáslepki bar UNIX operatsion sisteması Bell Laboratory tárepinen 1969 jılı usınıs etilgen, ozaldan tarmaqlarda isletiw ushın mólsherlengen edi. Házirgi kúnde UNIX, Si tilinde jazılǵan kóp paydalaniwshili hám kópmasalali operatsion sistema. Sistemanıń bas strukturalıq bólegi bolıp mikroózek esaplanadı. Onıń ishine tarmaqlarara uzatıwdı basqarıw protokolın/ orınlawshı modul jaylastirilģan. UNIX operatsion sisteması bir qansha unamlı páziyletlerge iye, olardan birinshi náwbette tómendegilerdi kórsetiw zárúr:

• 
  ámeliy programmalardı bir túrdegi kompyuterden basqa túrdegisine kóshirip ótkere alıw;
  
• 
  maǵlıwmatlardı tarqaq islewin orınlaw imkaniyatın beretuǵın tarmaq xızmetleriniń keń jıynaması;
  
• 
  bir waqıttıń ózinde turli túrdegi fayl kompleksleriniń ámeldegi bolıwı;
  
• 
  júz berip atırǵan islew processlerin paydalaniwshilar tárepinen rejelew múmkinshiligi;
  
• 
  RISC protsessorlari menen jaqsı uyqaslasiwi;
  
• 
  hár túrli islep shıǵarıwshılar tárepinen usınıs etilgen ónimlerdi ańsat isletiw;
  
• 
  rawajlanıw hám keńeyiw ushın ashıqlıq;
  
• 
  UNIX superkompyuterlari, jumısshı-stansiyalar hám arnawlı jeke kompyuterlerde keń isletiledi.
  

UNIXWare operatsion (ámeliy) sisteması. UNIX operatsion sistemasınıń Novell korporatsiyasi tárepinen islep shiģilģan markası. UNIXWare sisteması birinshi náwbette NetWare tarmaqlarında isletiw ushın jaratılǵan. Usınıń menen birge, bul operatsion sistemasınıń ortalıǵında aymaqlıq tarmaqlardıń protokolı da atqarıladı. UNIXWare ápiwayı grafik interfeyske iye. Bul 32-xanalı sistema «jumıs stoli» dep atalıwshı ortalıqta isleydi. UNIXWare kópmasalali, kópfoydalanuvchili, kópoqimli sistema bolıp tabıladı.
Solaris operatsion (ámeliy) sisteması. SUN Microsystems korporatsiyasi tárepinen usınıs etilgen UNIX operatsion sistemasınıń markası. Solaris simmetrik multiprotsessorli ishlovbajaradi, suwretler menen islew qurallarına iye, maǵlıwmatlar qawipsizligin támiyinleydi. Sistema Internet tarmaǵı, elektron pochta, sonday-aq, sóylewiy pochta, faksimil baylanıs menen óz-ara isley aladı. Joqarı ónim hám masshtablanuvchilik qásiyetlerine iye.
Windows operatsion (ámeliy) sistemasi. Microsoft korporatsiyasi tárepinen shaxsiy kompyuterler ushın usınıs etilgen operatsion sistemalar shańaraǵı. Windows sistemasi kópmáseleli hám kóp aģimli bolıp, qulay grafik interfeys penen xarakterlenedi, virtual xotiranıń basqariwn usınıs etedi hám kóplegen sırtqı qurılmalardı qollap -quwatlaydı. Windowsdi isletib, paydalanıwshı birden bir neshe ámeliy processler menen nátiyjeli islew múmkinshiligine iye boladı. Dúnyada 90% ge jaqın kompyuterler Windows operatsion sisteması basqarıwında isleydi.
Windows 95 operatsion (ámeliy) sisteması. Windows 95 baylanıs hám baylanısıw ushın islep shıǵılǵan birinshi operatsion sistema bolıp tabıladı. Dáslepki bar 1995 jıldıń 24 avgustında shıǵarılǵan Microsoft korporatsiyasinıń operatsion sisteması, ámeliy sisteması. Windows 95 óziniń múmkinshiliklerine kóre ózinden aldınǵı Windows
3. 1. operatsion sisteması, ámeliy sistemasın talay artta qaldırǵan. Paydalanıwshınıń jańa interfeysine qosımsha túrde, Windows 95 óz ishine kóplegen zárúrli angitdan kiritilgen funksiyalarǵa iye. Ol, 32-xanalı qóllanbalardı quwatlaydı, bul bolsa, arnawlı sol operatsion sistema ushın jaratılǵan qóllanbalar jáne de tezirek islewin ańlatadı. Sol menen birge, Windows 95, Windows hám DOSnıń eski qóllanbaların atqara aladı. Windows 95 de, DOSdagi tiykarǵı yad 640 K hám fayl atınıńń uzınlıǵı 8 belgi bolıwı kerekligi sıyaqlı sheklewler biykar etilgen.
Windows 98 operatsion (ámeliy) sistema. Azalda, bul operatsion sistemanı Memphis, keyininen Windows 97 dep ataldı, biraq Microsoft kompaniyası, operatsion sistema múddetinde, 1997 jılda tayın bolmaǵanlıǵı sebepli, onıń atınıń ózgertiwge májbúrli. Windows98 kóplegen jańa texnologiyalardı quwatlaw imkaniyatın beredi, sonday-aq, FAT32, AGP, MMX, USB, DvD hám ACPI texnologiyalardı da. Onıń eń sezilerli ózgesheligi bolıp, veb- brauzer (Internet Explorer) ni operatsion sistema menen uyqaslastırıwshı, «Aktiv jumıs stoli» (Active Desktop) túsinigi boladı.
Windows 2000 operatsion (ámeliy) sisteması. Microsoft Windows operatsion sistemaları safidagi ónim, Windows NT operatsion sisteması, ámeliy sistemasınıń rawajlanıwlastırılgan markası. Windows 2000 ni kóbinese W2 K formasında belgilenedi. Windows 2000 operatsion sisteması, ámeliy sistemasınıń tórt markası bar:
Professional - stoldagi hám mobil sistemalar ushın operatsion sistema. Qóllanbalardı isletiw, Internet menen jalǵanıw, fayllar, printerler hám tarmaq resurslarınan erkin paydalanıw ushın isletiledi.
Server - veb-server sipatinda da, mahalliy tarmaq serveri retinde de isletiledi.
Advanced Server-biznes-qóllanbalar hám elektron tijorat ushın ishlatiladi. Windows 2000 Server standart rusumidan joqari masshtablaniwshańliq hám erkin paydalaniw qolaylıǵı menen ajralıp turadı.
Datacenter Server - joqari tezlikde isleytuģin, úlken kólemdegi maǵlıwmatlarģa islew beriw talap qilinatuģin kompyuter tarmaqlarında paydalanıw ushın jaratılǵan.
Windows CE operatsion (ámeliy) sisteması. Microsoft Windows operatsion sisteması, ámeliy sistemasınıń mobil PDA (personal digital assistants) ga uqsas kompyuterler ushın, qısqartirilgan markası, Windows CEnıń grafik interfeysi Windows 95 ge uqsas.
Windows NT operatsion (ámeliy) sisteması. Windows New Technology (Windows dıń jańa texnologiyası ) 32-bitli operatsion sistema bolıp, Microsoft korporatsiyasi tárepinen Windows 95 hám MS-DOSlarnıń ornına usınıs etilgen. Windows NTnıń auditoriyası, kúshli operatsion sistemaǵa talabı bolǵan, paydalanıwshılardıń eń qızıǵıwshı 10% bólegi bolıp tabıladı. Windows NTnıń tiykarǵı ústemshilikleri tómendegiler bolıp tabıladı:
funksional uyqaslıq;
mobillik;
masshtablaniwshańliq;
sistemanıń basqariliwi;
ashıq interfeys;
sanaat standartların quwatlaw.
Windows NT dıń eki markası ámeldegi: Windows NT Server, tarmaqlarda server retinde islew ushın hám Windows NT Workstation bólek yamasa klient jumıs stansiyaları ushın islengen.
Windows XP operatsion (ámeliy) sisteması. Microsoft korporatsiyasi tárepinen 2001 jılda usınıs etilgen operatsion sistema. Microsoft, Windows XPni Windows 95 shıǵarılǵannan berli eń zárúrli programmalıq ónim dep atadi. Windows XP, Windows 2000 dıń ózeginde qurılǵan bolıp, jańa sırtqı ańlatpaǵa hám grafik interfeyske iye. Windowstıń aldınǵı markalarına salıstırǵanda óz-ara joqarı turaqlılıq hám isenimlilikti sáwlelengenlestirgen. Windows XPnıń eki markası ámeldegi: Home hám Professional. Microsoft hár eki markanıń mobilligine úlken itibar qaratdı, sonday-aq, qosdı. Sımsız tarmaqlarǵa jalǵanıw ushın “plug- and-play” quralın da, Windows Xpda «XP» «eXPerience»ni ańlatadı.
Paydalanıw sistemaları, olardıń maqseti hám túrleniwleri
Operatsion sistema (OS) - bul eki tiykarǵı funkciyanı atqaratuǵın programmalar kompleksi: paydalanıwshına virtual mashinanıń qolaylıgini támiyinlew jáne onıń resurslarini nátiyjeli basqarıw waqtında kompyuterden paydalanıw natiyjeliligin asırıw.
Virtual mashina - bul haqıyqıy kompyuterdiń programmalıq támiynatı hám apparatı tárepinen simulyatsiya etilgen, berilgen konfiguratsiyaga iye qıyalıy kompyuterdiń funktsional ekvivalenti. OS paydalanıwshınan maǵlıwmatlardıń fizikalıq jaylasıwınıń ayriqsha qásiyetlerin disklarda jasıradı hám úzilislerdi basqaradi (basqa qurılmalarǵa xizmet kórsetiw talaplarınan kelip shıqqan halda esaplaw procesiniń tawısıwı ), taymerlarni basqarıw va Ram... Nátiyjede, paydalanıwshına jumıstı logikalıq dárejede ámelge asıratuǵın virtual mashina usınıs etiledi.
Zamanagóy operatsion sistemalarǵa tómendegi talaplar qóyıladı :
uyqaslıq - OS basqa operatsion sistema ushın tayarlanǵan programmalardı jumısqa túsiriw quralların óz ishine alıwı kerek;
portativlik - OSni bir apparat platformasidan basqasına ótkeriw múmkinshiligin támiyinlew;
isenimlilik hám buzılıwlarǵa shıdamlılıq - OSni ishki hám sırtqı qáteler, buzılıwlar hám buzılıwlardan qorǵawdı óz ishine aladı ;
qawipsizlik - OS birpara paydalanıwshılar resurslarini basqalardan qorǵaw etiwshi qurallardı óz ishine alıwı kerek;
keńeytiriliwi - OS keyingi ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw qolaylıgini támiyinlewi kerek;
islew - sistema etarlicha operativ bolıwı kerek.
Bir waqtıniń ózinde orınlanǵan tapsırmalar sanına kóre, bir retlik operatsion sistema (MS DOS, PC DOS dıń dáslepki versiyaları ) hám kóp wazıypalı (OS / 2, UNIX, Windows ) ajratıladı.
Bir wazıypalı operatsion sistemalar paydalanıwshın támiyinleydi virtual mashina hámfayllardı basqarıw quralların óz ishine aladı, atrof-ortalıq hámpaydalanıwshı menen baylanıs qılıw quralı. Kóp wazıypalı operatsion sistemalar qosımsha túrde ulıwma resursların wazıypalar ortasında bolıwıwdı basqaradi. Kóp wazıypalar aldınan támiyinlanmaydigan (NetWare, Windows3 / 95/98) hám aldınan (Windows NT, OS / 2, UNIX) bolıwı múmkin. Birinshi halda, aqırındaǵı aktiv process náwbetten basqa processni tańlaw ushın basqarıwdı OS ga ótkeredi. Ekinshisinde protsessorni bir processdan basqasına ótkeriw tuwrısında qarar OS tárepinen qabıl etiledi.
Bir waqıtta paydalanıwshı sanı boyınsha operatsion sistemalar bir paydalanıwshına (MS DOS, Windows 3 x, OS / 2 dıń dáslepki versiyaları ) hám kóp paydalanıwshına (UNIX, WINDOWS NT) bólinedi. Kóp paydalanıwshı sistemalarında paydalanıwshı maǵlıwmatların ruxsatsız kirisiwden qorǵaw etiwshi qurallar bar.
Tarmaq operatsion sistemasında kompyuterler ortasında baylanıs liniyalari arqalı maǵlıwmatlardı uzatıw hám maǵlıwmatlardı uzatıw protokolların ámelge asırıw quralları bar.
Arnawlı bir túrdegi apparat platformalariga jóneltirilgen operatsion sistemalardan tısqarı, hár túrlı túrdegi kompyuterler (UNIX) ushın ańsatǵana kóshiriletuǵın mobil operatsion sistemalar bar. Bunday operatsion sistemalarda apparatqa baylanıslı jaylar lokalizatsiya etiledi hám sistema ótkerilgende qayta jazıladı. Úskene ǵárezsiz bólegi programmalastırıw tilinde ámelge asıriladı yuqori dáreje, ádetde C de hám kompilyatsiya etiledi. basqa platformaga ótiw.
IN hozirda taxminan 90% kompyuterler Windows -den paydalanadılar. Keńlew OS klası serverlerde paydalanıw ushın mólsherlengen. Bul OS sistemasına UNIX shańaraǵı, Microsoft rawajlanıwı (MS DOS hám Windows ), Novell tarmaq ónimleri hám IBM korporatsiyasi kiredi.

Paydalanilģan ádebiyatlar

1. 
   Таненбаум Э. Современные операционные системы – СПб.: Изд. Питер, 2002.
   
2. 
   Sattorov A Informatika hám axborot texnologiyalari. Tashkent. "Oqitiwshi". 2002 j
   
3. 
   Ahmedov A, Toyloqov N. Informatika. Tashkent. “Ózbekstan”. 2002 j
   
4. 
   Леонтьев В.П. Новейшая энциклопедия персонального компьютера. –М: Изд. ОЛМА-ПРЕСС, 2003.