Tema: Oqıw sabaqlarinda kórgizbeli qurallardan paydalaniw. Jobasi: I. Kirisiw II. Tiykarǵi bólim

Oqıw qábileti túsinigi
Zamanagóy metodologiya oqıw sheberligin baspa tekstti dawıs beriwdiń avtomatlastırılgan qábileti retinde túsinedi, bul aqıl atırǵan dóretpe ideyasın ańǵarıwdı hám oqıwshına óz munasábetin rawajlandırıwdı óz ishine aladı. Óz gezeginde, bunday oqıw iskerligi oqıwdı baslawdan aldın, oqıw processinde hám oqıwdı tamamlaǵannan keyin tekst haqqında oylaw qábiletin óz ishine aladı, bul " jetilisken oqıw uqıpına tiykarlanǵan" balanı materiallıq dástúrler menen tanıstırıw, ádebiyat álemine sho'ng'ish, onıń ózligin rawajlandırıw quralına aylanadı. Sonı este tutıw kerek, oqıw qábileti baslanǵısh hám orta mekteplerde tabıslı uqıptıń gilti bolıp tabıladı, sonıń menen birge, zamanagóy adam dus keliwi kerek bolǵan kúshli maǵlıwmat aǵımına jóneltirishning isenimli quralı bolıp tabıladı.
Metodikada oqıw qábiletin xarakteristikalaw, onıń tórtew pazıyletin ataw ádetiy hol bolıp tabıladı: tuwrılıq, tuwrilik, ań hám ekspressivlik.
Tuwrılıq -bul o'qilayotgan zattıń mánisine tásir etetuǵın buzılıwlarsız tegis oqıw,
Tuwrilik-bul oqıwdı túsiniwge alıp keletuǵın oqıw tezligi. Bunday tezlik waqıt birliginde O'qilgan baspa belgiler sanı menen olshenedi (ádetde 1 minutalıq sózler sanı ).
Sońǵı payıtlarda stilistik ádebiyatlarda oqıw sanasın avtordıń niyetin túsiniw, bul rejani ámelge asırıwǵa járdem beretuǵın kórkem qurallardı ańǵarıw hám oqıǵanlaringizga óz munasábetińizdi ańǵarıw retinde aytiladi. Ekspressivlik-bul miynettiń tiykarǵı ideyasın hám oǵan bolǵan munasábetin awızsha sóylew arqalı tıńlawshılarǵa etkazish qábileti.
Bul pazıyletlerdiń barlıǵı bir-biri menen baylanıslı hám shártlangan. Grafik belgilerdi tuwrı dawıs ne vozmojnochiqarmasdan, teksttiń bólek birliklerin túsiniw múmkin emes, hár bir birliktiń mánisin tushunmasdan, olardıń baylanısın túsiniw múmkin emes hám teksttiń bólek strukturalıq bólimleriniń ishki baylanısısız, bul jumıstıń xabarlılıǵı bolmaydı. Óz gezeginde, miynettiń ulıwma xabarlılıǵın túsiniw onıń individual elementlerin tuwrı oqıwǵa járdem beredi hám tekstti tuwrı oqıw hám túsiniw oqıwdıń ekspressivligi ushın tiykarǵı zatqa aylanadı. Tuwrilik, oqıw tezligi bolıp, málim sharayatlarda ańlatpa quralına aylanadı. Sonday etip, oqıwshın tayarlaw oqıw sheberliginiń barlıq tórtew pazıyletleri ústinde bir waqtıniń ózinde islewdi esapqa alǵan halda qurılısı kerek. Bul jantasıw sawatlılıq dáwirinde qashannan berli ámelge asırılıp atır. Kórkem tekstlerdi oqıtıp atırǵanda sabaqta bunday jumıs sistemasın esta saqlaw jáne de zárúrli bolıp tabıladı. Metodikada oqıw uqıpı termini menen bir qatarda oqıw texnikası termini de qollanıladı. Jaqın waqıtqa shekem bul termin tek oqıw procesiniń texnikalıq tárepin názerde tutqan. Belgili psixolog T. G. Yegorov " balalardı oqıwǵa úyretiw psixologiyasining dóretpeleri" (1953) shıǵarmasında oqıwdı ush óz-ara baylanıslı háreketlerden ibarat iskerlik dep biladi: hárip belgilerin aqıl etiw, olar belgilegen zatlardı dawıs beriw (aytıw ) hám oqıǵanların túsiniw. Oqıwdı endigina úyreneip atırǵan jas balada bul háreketler izbe-iz dawam etedi. Biraq, tekstti oqıw tájiriybesi asqanı sayin, bul komponentler sintezlanadi. T. G. Yegorov sonday jazadı :" túsiniw processleri hám oqıw uqıpı dep atalatuǵın zat ortasındaǵı sintez qanshellilik maslasıwshı bolsa, oqıw sonshalıq jetilisken dawam etedi, ol sonshalıq anıq hám ańlatpalı boladı ". Joqarıdaǵı bayanattan kórinip turıptı, olda, izertlewshi oqıw texnikasın (oqılıwında uqıp dep atalatuǵın zat, yaǵnıy aqıl etiw hám dawıs beriw mexanizmi) o'qilayotgan zattı túsiniwge qarsı qoymaydı. Oqıw ámelge asıwı ushın ush háreket de bir waqtıniń ózinde orınlanıwı kerek.
S. P. Redozubov da sonday jazǵan : " endi siz oqıw sabaqların eki taypaǵa ajratatuǵın oqıtıwshılardı tabıwıńız múmkin: oqıw" texnikası " sabaqları hám sanalı hám kórkem oqıw sabaqları. Sabaqlardıń bunday bóliniwi, tiykarlanıp, oqıw sabaǵı sanalı oqıw sabaǵı bolıwı kerek. Sonday etip, XX ásirdiń 50-jıllarında metodikada oqıwdı tushunmasdan ulıwma oqıw haqqında sóylew múmkin emes degen pikir bekkemlengen. Sol waqıttan baslap oqıw texnikası termini T. G. Yegorov tárepinen suwretlengen oqıw procesiniń ush strukturalıq bólegin ańlatadı : aqıl, aytılıw, túsiniw. Oqıtıwshınıń oqıw sabaǵı daǵı umtılıw-háreketleri, birinshi náwbette, bul strukturalıq bólimlerdi kishi oqıwshında sintez etiwge hám oqıw processinde olardıń islewine qaratılǵan bolıwı kerek. Biraq, oqıw qábiletin qáliplestiriw júdá ápiwayı hám uzaq process emes. Oqıtıwshı bul processtiń basqıshların usınıwı, sonıń menen birge, hár bir balanıń tálim dárejesin anıqlawǵa járdem beretuǵın kórsetpelerdi esta saqlawı kerek.