Tema: Oqıw sabaqlarinda kórgizbeli qurallardan paydalaniw. Jobasi: I. Kirisiw II. Tiykarǵi bólim

oqıw sanasın ústinde islew
Ulıwma alǵanda, sananı oqıwdı túsiniw dep tariyplew múmkin. Biraq, metodologiyada bul termin eki mániste isletiledi:
oqıw procesiniń ózine (oqıw texnikası ) salıstırǵanda ;
keńlew mániste oqıwǵa salıstırǵanda (T. G. Ramzayeva).
Birinshi mániste ań haqqında sóylegende, olar balanıń baspa belgilerdiń dawısın quraytuǵın zárúr operatsiyalardı qanshellilik sanalı túrde orınlawın ańlatadı : dawıslı seslerdi tabadı, olardı qosıw buwınları menen baylanıstıradı, qosıwdan tısqarı dawıssızlardı kóredi hám qaysı qosıw buwınına shaqırıq qılıw kerekligini túsinedi [11; 12].
Ekinshi mániste sanalı oqıw termini metodologiyada oqıw procesiniń túrli dárejelerinde isleydi.
Birinshi dáreje kóbinese oqıw qábiletin qáliplestiriwdiń analitik basqıshına tuwrı keledi, tuwrıdan-tuwrı yamasa metaforaiy mániste isletiletuǵın sózlerdiń kópin túsiniwdi óz ishine aladı : individual gáplerdi hám olardıń bir-biri menen baylanıslılıǵın túsiniw; teksttiń bólek bólimleriniń mánisin, olardıń interkomini hám óz-ara baylanıslılıǵın túsiniw hám aqır-aqıbetde pútkil teksttiń ulıwma mánisin túsiniw.
Tekstti sanalı túrde aqıl etiwdiń ekinshi dárejesi birinshisine tiykarlanadı hám miynettiń tómengi tekstin túsiniwdi óz ishine aladı, yaǵnıy. onıń ideologiyalıq baǵdarın, metaforaiy sistemasın, kórkem quralların, sonıń menen birge avtordıń pozitsiyasini hám o'qilayotgan zatqa bolǵan munasábetin túsiniw.
Sonıń menen birge, sanalı oqıwdıń úshinshi dárejesi haqqında sóylew múmkin, bunda shaxs óziniń oqıw qızıǵıwshılıqların tusinip jetedi hám olardı qandira alatuǵın kónlikpelerge iye boladı, basqasha etip aytqanda, óz múmkinshiliklerine itibar qaratıp, oqıwdıń salqınlıǵın sanalı túrde belgileydi. Sonday etip, zamanagóy metodologiyada oqıw sanasın tómendegilerdi názerde tutadı :
- teksttiń til birligi baǵdarınıń mánisin túsiniw;
-miynettiń ideologiyalıq baǵdarın, onıń metaforaiy sistemasın, suwretleytuǵın hám ańlatpalı qurallardı, yaǵnıy avtordıń pozitsiyasini hám oqıǵanlarına bolǵan munasábetin túsiniw;
- oqıwshı retinde ózin ańǵarıw.
Oqıw sabaǵı daǵı klassta oqıtıwshınıń barlıq umtılıw-háreketleri o'qilayotgan shıǵarma avtorı hám studentler ortasında dialog ótkeriliwine qaratılǵan bolıwı kerek. Ísılmaǵan oqıtıwshına járdem beriw kerek:
- tekstti aqıl etiwge tayarlanıw (1);
- miynettiń forması hám mazmunın túsiniw (2);
- oqıwshına óz munasábetińizdi saylań, usınıń menen avtor menen sáwbetke kiring (3).
Shıǵarmanı analiz qılıw talapları (2) tómende keltirilgen. Jumıstı aqıl etiwge tayarlanıwǵa qaratılǵan jumıs túrleri hám usılların kórip shıǵıń (1). Oqıwdı úyreniwdiń dáslepki basqıshlarınan baslap balalarda tuwrı oqıw iskerligi túrin qáliplestiriw zárúrli bolıp tabıladı, yaǵnıy. oqılıwından aldın, oqıw waqtında hám oqılıwından keyin dóretpe haqqında oylawdı úyretiw. Ózin oqıwǵa tayarlawdı bilmegen kishkene oqıwshınıń ısılmaǵanlıǵı, oqıtıwshı, birinshi náwbette, balalar menen islewdiń ayırım túrleri menen, ekinshiden, balalardı shıǵarmanı aqıl etiwge tayarlaytuǵın ǵárezsiz iskerligin shólkemlestiriw menen oraladı. Sonday etip, sabaqtıń tayarlıq basqıshında isletiletuǵın barlıq jumıs usılların eki gruppaǵa bolıw múmkin:
- kompensatsiya -tuwrı oqıw iskerligi turining qáliplespegenligi;
- qáliplestiriw-tuwrı oqıw iskerliginiń túri.
Texnikalerdiń birinshi toparına oqıtıwshınıń balalar menen sáwbeti, oqıtıwshınıń gúrrińi, sózlik jumısı kiredi. Ekinshisiga-su'wretlerdi aldınan kórip shıǵıw, dóretpe atı menen islew, jóneltirilgen sózlerdi tekstten ajıratıw.
Sáwbet-eger balalar qashannan berli oqıw temasında málim bilimlerge iye bolsa hám bul tema boyınsha minimal oqıw tájiriybesine iye bolsa isletiledi. Mısalı, III klassta balalar I. A. Krilovning erteklerin oqıwları kerek. Álbette, kirisiw sáwbetinde oqıtıwshı balalardıń ámeldegi bilimlerin II klassta alǵan oqıw tájiriybesine shaqırıq etip jańalaydı. Sáwbette siz balalardıń jeke kúndelik tájiriybesine tayanıwıńız kerek. Aytaylik, L. Tolstoyning " pıshıqcha" gúrrińin oqılıwından aldın studentlerdi úy haywanları, oǵan qanday ǵamxorlıq etiwleri, oǵan qanday munasábette bolıwları haqqında sóylewge usınıw orınlı boladı.
Oqıtıwshınıń gúrrińi jaqınlasıp kiyatırǵan oqıw teması balalar ushın ulıwma notanish yamasa azǵantay tanıs bolǵanda maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Tariyxıy zatlardı oqıwǵa tayarlıq kóreyotganda, oqıtıwshınıń gúrrińine shaqırıq qılıw aqılǵa say boladı, sebebi balalardıń turmıslıq tájiriybesi kishi hám balalar ıyelewi múmkin bolǵan tariyxdan alınǵan maǵlıwmatlar, itimal, bólek-bólek boladı. Geyde oqıtıwshınıń sáwbeti hám gúrrińiniń kombinatsiyası zárúr. I-Iv sistemasınıń Iv klasında balalar ózleri ushın jańa bolǵan folklor janri - Dástan menen tanısadılar. Dástan tekstlerin aqıl etiwge tayarlıq kóreyotganda, balalar menen awızsha folklor kórkem óneri haqqında nelerdi biliwlerin, qanday janrlarni oqıǵanların, ne ushın olar ayriqsha qásiyetleri menen qızıǵıwshılıqların eslew orınlı bolıp tabıladı. Balalardıń bilimlerin jańalaytuǵın bunday sáwbetten keyin, oqıtıwshı Dástan haqqında arnawlı folklor janri retinde aytıp beriwi múmkin.
Sózlik jumısı -oqıw sabaǵında ámeldegi bolǵan iskerlik túri. Sabaq quramında sózlik jumısı tayarlıq basqıshında yamasa shıǵarmanı analiz qılıw basqıshında júz boladı. Oqıtıwshı ushın, birinshiden, sózlik jumısı qaysı elementlerden ibaratlıǵın biliw, ekinshiden, sabaqtıń hár bir atalǵan basqıshı ushın sózlerdi tańlaw múmkinshiligine ıyelew júdá zárúrli, sózlik jumısınıń strukturalıq bólimleri tómendegilerden ibarat :
- leksik jumıs;
- nadurıs oqıwdıń aldın alıw boyınsha jumıslar ;
- suwretleytuǵın hám ańlatpalı qurallar ústinde islew;
- orfografiya jumısı (orıs tili sabaǵında bolıp ótedi).
Tayarlıq basqıshı ushın tómendegiler saylanadı :
1. Oqıw qıyın bolǵan sózler, yaǵnıy. sózler uzın yamasa dawıssızlar birikpesi menen (" oqıwdıń tuwrılıǵı hám tuwriligi ústinde islew" bólimindegi usınıslarǵa qarang). III-Iv klaslarda, balalardıń oqıw qábileti sintetik basqıshqa yamasa hátte avtomatlastırıw basqıshına tuwrı kelip, sózlik jumısınıń bul komponenti kereksiz bolıp qaladı ;
2. Leksik mánisi balalarǵa belgisiz bolǵan sózler jáne onıń xabarsızlıǵı teksning ulıwma mánisin túsinbewka alıp keliwi múmkin. Mısalı, eger úshinshi klass oqıwshıları jelkenli kemaning ústini ne ekenligin bilmeseler, olar L. N. Tolstoy tárepinen " sekrew" gúrrińinde suwretlengen jaǵdaydıń barlıq dramasini tushunolmaydilar. Biraq, sózdiń leksik mánisi tek tekstte tolıq kórinetuǵın bolıwın umıtpawımız kerek, sol sebepli onı oqılıwından aldın balalarǵa barlıq túsiniksiz sózlerdi túsindiriw ushın juwılmaǵan. Kópshiliktiń leksik áhmiyeti analiz processinde anıqlanıwı hám dóretpe tiliniń suwretleytuǵın hám ekspressiv quralları ústinde islew menen birlestirilishi kerek.
Sózdiń mánisin túsindiriw ushın tómendegi usıllardan paydalanıw múmkin:
- sinonimlerdi tańlaw arqalı sózdiń mánisin túsindiriw
- antonim arqalı mánisti túsindiriw
- keńeytirilgen xarakteristika arqalı bahanı túsindiriw
- tema jáne onıń suwretin kórsetiw arqalı sózdiń mánisin túsindiriw
- sózdi qáliplestiriw analizi arqalı sózdiń mánisin túsindiriw;
- oqıw ushın kitap daǵı túsindirmede yamasa túsindirme sózlikte sózdiń mánisin túsindiriw.
Sózdi túsindiriw usılın tańlawdan aldın, oqıtıwshı túsindiriw sózligine kóre filning leksik mánisin ózi ushın anıqlap beriwi kerek, sonda ol balalarǵa eń anıq hám túsinikli tárzde túsintira aladı.
Tayarlıq basqıshında balalardı oqıw temasına kirgiziw ushın qosımsha qurallardan paydalanıw usınıs etiledi: kishi folklor janrlarini oqıw, mısalı, tema boyınsha tabısıwlar : súwretlerdiń reproduktsiyasini kórsetiw, slaydlardı kórsetiw, fotosuratlar: muzıkalıq shıǵarmanı tıńlaw yamasa olardan úzindiler. Shıǵarmanı aqıl etiwge tayarlanıw ushın bunday qurallardı tartıw tekstke tereńrek kirip barıwǵa járdem beretuǵın arnawlı sezimiy ortalıq jaratadı.
Joqarıda sanap ótilgen jumıs túrlerinde aktiv rol oqıtıwshına tiyisli ekenligin bayqaw ańsat: ol sáwbet ushın sorawlar beredi, balalarǵa hár qanday jańa maǵlıwmatlardı usınıs etedi, sózlerdi dáslepki sózlik jumısların, sonıń menen birge suwretleytuǵın yamasa muzıkalıq kórkem óner dóretpelerin tańlaydı. Student oqıtıwshı menen birgeliktegi iskerlik menen shuǵıllanadı, biraq onıń roli passiv bolıp tabıladı. Tuwrı oqıw iskerligi túrin qáliplestiretuǵın usıllar studenttiń aktiv rolin óz ishine aladı (6 -esletpe).
Bul túrdegi jumıs oqıwshına tekst menen málim bir iskerlik túrin belgilewi anıq. Az-azdan onı ózlestirip, bala barlıq háreketlerdi ǵárezsiz túrde, járdemisiz tákirarlay aladı. Bunday háreketler oqıwshılarǵa tek sabaqlıq kitapınıń elementlerine súyene otirip, ózlerin shıǵarmanı aqıl etiwge tayarlawǵa járdem beredi.
Oqıtıwshı ekinshi gruppa jumıs usıllarınan paydalanmastán balanı tekstti dawıs shıǵarıwǵa úyretiw múmkinligin túsiniwi kerek, biraq oqıwshın qáliplestiriw múmkin emes. Tekst menen islewdiń juwmaqlawshı basqıshında balaǵa o'qilganlarga bolǵan munasábetin ańǵarıwǵa járdem beretuǵın usıllardan paydalanıw kerek. Keling, olardan geyparaların ataylik: roldı oqıw, tákirarlaw, kórkem oqıw. Jumıstı analiz etkenden keyin studentlerge barlıq ilajlar usınıs etiledi.
oqıw mektep oqıwshısı kishi sabaq