Tema: Processorlerdin islew principi, turleri ha’m arxitekturasi

Tema: Processorlerdin islew principi, turleri ha’m arxitekturasi.
Sistemali platalar ham shinalar sistemali (motherboard) yamasa bas (mainboard) platalarga kop sanli ha’r turli mikrosxemelar, razyomlar ha’mbasqa elementler jaylasadi.

Orayliq processor (CPU; ingliz tilinde orayliq processor, CPU) mashina ko’rsetpelerin bejerertug’in elektron birlik yamasa integral mikrosxema, kopyuterdin’ tiykarg’i bo’legi esaplandi.
Da’slep , orayliq processor atamasi tek qattiq logikaliq operatciyalardi emes ba’lkim kompyuter da’sturlerin mashina kodi tusiniw ha’m bejeriw ushin mo’lshellengen.
Processorlar islep shig’ariwdin’ rawajlaniw tariyxi basqa electron komponentler ha’m sxemalr ushin islep shig’ariw texnologiyasinin’ rawajlaniw tariyxina tuwri keledi.
1940 jillardan 1950 jillardin’ aqirinda bolg’an dawrdi o’z ishine alg’an birinshi basqish elektromexanik o’rni, ferrit yadrolariha’m vacuum nayshalari jardeminde processorlar jaratiw edi.
1950-jillardin’ ortalarinda 1960- jillardin’ ortlarina shekem bolg’am ekinshi basqish tranzistorlar shig’ariw edi. Tranzistorlar zamanag’oy ko’riniwge jaqin taxtalarg’a ornatildi.
1960-jillawrdin’ ortalarinda payda bolg’an ushinshi basqish mikrosxemalardan paydalaniw edi.
To’rtinshi basqish 1970-jillardin’ baslarinda texnologiyanin’ utisi sebeli LSI ha’m VLSI ra’wishte u’lken ha’m juda ken’ ko’lemli integral microprocessor- mikrosxema jaratildi.
Házirde barlıq forumda processorlardı salıstırıw talqılaw etiledi. Tiykarlanıp bul salıstırıwlar Intel hám AMD protsessorlar arasında boladı. Processor kompyuterdegi barlıq buyrıqlardı islep shıǵaradı.
Processor tańlawda kompyuterdiń islewin kórsetetuǵın belgilerge itibar qaratıw kerek. Bular :
— Hár bir yadrodıń chastotası.
— Kesh (1, 2, 3 urovenli)
— Shinanıń chastotası.
— Fizikalıq yadrodıń sanı.
Basqarıw qurılması (BQ) - mashinanıń barlıq bloklarına kerekli waqıtta anıq basqarıw signalların uzatadı (basqarıwshı impulslardı).
Arifmetik-logikalıq (ALQ) — sanlı hám belgili maǵlıwmat ústinde barlıq arifmetikalıq hám logikalıq ámellerdi orınlaw ushın arnalǵan (JK lardıń bazıbir modellerinde ámellerdiń orınlanıwın tezlestiriw ushın qosımsha matematikalıq (soprocessor jalǵanadı).
Mikroprocessorlı yad (MPYA) — mashina islewiniń eń jaqın taktlerindegi esaplawlarda tuwrı qatnasatuǵın maǵlıwmattı qısqa waqıt saqlaw, jazıw hám uzatıw ushın arnalǵan.
MPYA registrlar tiykarında qurıladı hám mashinanıń joqarı tezligin támiyinlew ushın isletiledi, sebebi tiykarǵı yad tez islewshi mikroprocessordıń nátiyjeli islewi ushın kerek bolǵan maǵlıwmattı jazıw, izlew hám oqıw tezligin barlıq waqıtta támiyinley almaydı.
Processordıń razryadlılıǵı — quramalı parametr. Processorǵa tiykarǵı xarakteristikası razryadlılıq bolǵan úsh áhmiyetli qurılma kiredi: ·
Maǵlıwmatlardı kiritiw hám shıǵarıw shinası;
Ishki registrler;
YAD adresleri shinası.
Processordıń tezligi — ápiwayı parametr bolıp, gerclerde (Gc) ólshenedi; 1 MGc sekundına million taktqa teń.
Házirgi kúnde tek 2 tipdagi razryadlar ámeldegi bolıp, bular x32 hám x64 bolıp tabıladı. X86 bolsa x32 dıń sinonimi esaplanadı (qay jerde bolıp tabıladı x86 razryad menen dús keliwib qalsańız, bilinki bul x32 bolıp tabıladı ).Eger bir ornatılatuǵın diskta da 32 de 64 razryadlı operacion sistemalar ámeldegi bolsa, ornatıw processinde sizge tańlawǵa múmkinshilik beredi. Ádette ornatılıw (po umolchanie) x32 ornatıladı.