- Mavzu: Hasharotlarning biotsenozdagi o’zaro aloqalari va ta’siri
- Kirish
- 1.Biotsenoz
- 2.Hasharotlar o'rtasidagi o'zaro simbioz ko'rinishidagi munosabatlar
- 3.Jamoa bo'lib hayot kechiruvchi va honakilashtirilgan hasharotlar
- 4. Hasharotlarning yirtqichlardan himoyalanishi (mimikriya)
- Biotsenoz (yunoncha «bios»-hayot, «tsenoz» -jamoa, «tapos»-joy).
- L.B.Ruxin (1962) bo’yicha «biotsenoz» - bu uzoq davr mobaynida oziqlanish, o’sish va ko’payish maqsadlarida birgalikda ma‘lum hududda (joyda) yashash uchun (biotip) tashkil topgan tizim. O’lik organizm qoldiqlaridan tashqil topgan «qabriston» (yunoncha «tanatos» - o’lik) tanatotsenoz deb ataladi.
- Biogeotsenoz ta‘rifidan kelib chiqqan holda, uni ikkita bosh tuzuvchilarga ajratish mumkin: tirik organizmlar jamoasi (biotsenoz) va abiotik omillar-muhit yig’indisi (biotop yoki ekotop). O’z navbatida, biotsenoz o’simliklar jamoasi (fitotsenoz), hayvonot dunyosi (zootsenoz) va mikroorganizmlar (mikrobotsenoz), ekotop esa iqlimiy (klimatop), suvli (gidrotop) va tuproq-gruntli (edafotop) komponentlardan tuzilgan.
- Turlar o'rtasidagi trofik munosabatlar odatda biotenoz tarkibida bitta turning ikkinchi biologik tur bilan oziqlanishi (yoki uning nobud bo'lgan qoldiqlari yoki uning hayot faoliyati mahsulotlari bilan) asosida kelib chiqadi. Biologik turlar o'rtasida bevosita o'zaro trofik munosabatlarga – tillaqo'ng’izning o'simlik shirasi bilan oziqlanishi, sigirning o'simlik maysalari bilan oziqlanishi, bo'rining quyonni ovlashi kabilarni misol qilib keltirish mumkin.
- Forik aloqalar esa bitta turning tarqalishida ikkinchi turning ishtirokida aks etadi. Masalan, hayvonlar orqali o'simlik urug’lari va sporalarining tarqalishi zoohoriya deb nomlanadi. Kichik o'lchamdagi organizmlarning hayvonlar tanasi yordamida tarqalishi (tashilishi) esa foreziya deb nomlanadi. Bunda foreziyada parazitlik holati mavjud emasligi bilan tavsiflanadi.
- Ma’lum bir funksional guruhdagi organizimlarining o’zaro aloqasi
- Ozuqa zanjiri qancha murakkab bo’lsa, ekosistemada turlar soni shuncha yuqori bo’ladi va bu ekosistema shunchalik barqaror bo’aldi.
- Hasharotlar o‘simliklarni hududlar bo‘yicha tarqalishiga yordam beradi. O‘simlik va hasharotlar o‘zaro bog‘liq ravishda geografik tarqalganlar. Hasharotlarning o‘simliklarda oziqlanishi hamma hollarda ham antogonistik munosabatlardan bir muncha yiroq bo‘lib, ayniqsa changlantiruvchi – hasharotlarning oziqlanishi o‘zaro foydali ahamiyati ulkan ahamiyatga ega bo‘ladi va bunday holda simbiotik aloqa yaratiladi.
- Hasharotlar o’rtasidagi o’zaro simbioz ko’rinishdagi aloqalar
- Qattiqqanotlilar (qo'ng’izlar) bilan boshqa turdagi hasharotlar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar juda hilma – hil hisoblanadi. Ayniqsa, bunda simbioz ko'rinishidagi munosabatlar yaqqol kuzatiladi.
- «Simbioz» atamasi dastlab O.Gertvig (1906) tadqiqot ishlarida batafsil holatda tavsiflangan bo'lib, turli hil biologik organizmlarning o'zaro bir – biriga foyda keltirish orqali birgalikda hayot faoliyatini o'zida aks ettiradi. «Simbioz» atamasi grek tilidan tarjima qilinganda – birgalikda hayot kechirish degan ma'noni anglatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
