Tema: Tábiyiy jaqtılıq d

Tema: Tábiyiy jaqtılıq derekleri
MazmunI:
Kirisiw………………………………………………………………………..…………………………....3
I-bap. Jaqtılıq derekleri nurınıń elektromagnit tábiyaati………………………………………………………………….….……………………………6
1. 1. Jaqtılıq derekleri………………………………………………………………………………...6
1. 2. Jaqtılıq nurınıń elektromagnit tábiyaati…………………………….........…..13
II-bap Tábiyiy hám jasalma jaqtılıq derekri haqqında………………………………………………………………………………………....….…16
2. 1. Tábiyiy jaqtılıq dárekleri hám olardıń jaratılıwı haqqında…..…….…16
2. 2. Jaqtılıqtıń tábiyiy hám jasalma derekleri………………………………....….20
Juwmaq………………………………………………………………………....................…...24
Paydalanılǵan ádebiyatlar …………………………………………….………..26


Kirisiw
Temanıń aktuallıǵı: Barlıq obektler tábiyiy kelip shıǵıs jaqtılıq derekleri shıǵaradı. Bul nur shıǵarıw baslanǵısh yamasa ekilemshi jaratıw da bolıwı múmkin. Biz házirgi mısallar tiykarında islep shıǵarılǵan tábiyiy hám jasalma jaqtılıqları, nızam hújjetleri parqı bir kisige, yamasa islep shıǵaratuǵın islep shıǵarıw ushın kórinetuǵın jaqtılıq, biziń kózleri shukr payda etedi, dep tiykarınan jatadı.

Hámmeniń aqlina kelgen birinshi orında, bir tábiyiy derek pútkil planeta ushın jaqtılıq hám ıssılıq deregi bolǵan quyash, dep ataladı. Tábiyiy jaqtılıq derekleri, insan hám basqa tiri organizmler ushın júdá zárúrli áhmiyetke iye.
Biz turmıstı tábiyiy hám jasalma jaqtılısiz oyda sáwlelendire almaymız. Olardıń átirap ortalıqqa tásiri mánisi bir túrde emes hám quramalı bolıp tabıladı. Jer kurrasin biologiyalıq ómiriniń Energetikalıq tiykarın - quyash nurlanıwı quraydı. Issılıq - bul Quyash, nan - bul Quyash, gósh - bul Quyash.
Jer kurrasinda bir jıl ishinde fotosintez nátiyjesinde 100 mlrd. tonna organikalıq elementler payda boladı, atmosferadan 200 mlrd. tonna karbonad angidrid gazı alınadı hám jer atmosferası 145 mlrd. tonna kislorod menen toyinadi. Issıxana, sharbashılıq hám suw xojaliģi islep shıģarıwınıń túrli xanalarindaģi lokal sharayatlarında, insan quyash nurların jasalma elektr nurları menen tabıslı almastırilmaqda. Onıń ushın biologiya, fiziologiya, elektrotexnika, ximiya hám fizika salasında isleytuǵın júdá kóp qánige ilimpazlardıń miyneti sarplandı. Áne sol ilimpazlardıń ılımlerın birlesiwinan házirgi zaman jaqtılıq teoriyası hám texnikasi payda boldı.
"Elektr jaqtılandıriw hám nurlatiw" páni jaqtılandıriw texnikasinıń teoriyalıq hám ámeliy tiykarların túsindiriw, olardı awıl hám suw xojaliģinıń barlıq tarawlarında intensifikaciyalaw máselesin tarqatıp alıw ushın qollawdı óz ishine aladı. Biziń respublikamızda elektr jaqtılandıriw ushın jámi islep shiģarilip atirģan elektr energiyasınıń orta esabinda 10.... 13% sarplanadi. Nurlanıw qurilmalarina sarplanıp atırǵan elektr energiyası odan da kóbirek. Kóp mámleketlerdiń (mısalı, burınǵı SSSR) aldıńǵı tájiriybeleri sonı kórsetedi racional proektlestiriw sheshimine, energiya tejewshi nurlanıw qurilmalarina hám kem energiya sarplaytuǵın lampalarǵa ótiw 20% elektr energiyasın tejer eken, bul bolsa quwwati 6 mln. kvt. energiya beretuǵın elektrostanciya quriw rejesin qisqartirar eken. Jaqtılandıriw hám nurlatiw qurilmalarin tuwrı qollawdan 5... 10% jumıs ónimi, 8... 15% buyımlar hasildarliģin asırıw, jawıq topıraqlı xanalarda awıl xojaliģi ósimliklerinen joqarı ónim alıw, remontlaw hám qayta islew sanaatı kárxanalari shiģarip atirģan ónimlerdiń sapasın jaqsilaw múmkin. Jer kurrasi ushın zárúrli bolǵan tábiyiy optikalıq nurlanıw (ON) deregi-quyash bolıp tabıladı. Onıń spektrida ON barlıq diapazonı bar bolıp pútkil jıl dawamında ortasha 300 den 1000 nm tolqın uzınlıǵın quraydı. A. N. Lodiginnıń dáslepki kómir talshıqlı (1874 j) shaģlanba lampaları, keyinirek volframli (1890 j) lampaları isletiliwiniń ápiwayılıǵı hám úskenelerdiń arzanlıǵı sebepli jáhán bazarın tez iyeledi. Tuwrıraģı shaģlanba lampalardı (CHL) konveyer usılında islep shiģariwdi amerikalıq ixtirashi hám injener T. S. Edison (1847-1931 jj) ámelge asırdı, batısda házirge shekem onı elektr CHL ixtirashisi retinde biledi. P. N. Yablochkovdıń (1847-1894 jj) gaz razryadlı lampaları jaqtılıq texnikasinıń rawajlanıwına tiykar boladı. P. N. Yablochkovdıń sırt elde "Orıs shiraģi" dep atalıwshı lampaları sol dáwirde Luvr muzeyin, Kolizeyni, Piterburgda bolsa "Anichkov kópiri" hám boshka 3 maydan hám de arxitektura ansamblların jaritardi, usınıń menen birge olar elektr oqinıń joqari ayqınlıǵı menen parıq qilardi. Házirgi zaman jaqtılandıriw derekleri jeterli dárejede rawajlanǵan, olardıń FIK asqan, islep shiģariliwi rawajlanıwlastırılģan, qollaniw tarawri keńeygen. Rayon veterinar stansiyası (labaratoriya) bınasınıń elektir jaqtılandıriw qurılmaların esaplawdan aldın, jay menen tanısıp shıqsaq. Jay, úy haywanlarına veterinar xizmet kórsetiw ushın mólsherlengen. Jay fasadi eki qabattan ibarat bolıp 34 xanadan shólkemlesken. Hár bir xanada áynek áynegi bar. Qıyıq, oqlanģan diywal. Jay ólshemleri 27 x12 m², hár jalan qat biyikligi 3 m.