Tema: Tiykarsiz bayliq arttiriw aqibetinde ju’zege keliwshi minnetlemeler rejе kirisiw II. Tiykarģi bolim

Tiykarsiz arttırılǵan baylıqtı túp jaǵdayında qaytarıw

Qolǵa kiritiwshiniń tiykarsiz arttırılǵan baylıǵın quraytuǵın buyım-múlk jábirleniwshine túp jaǵdayında qaytarılıwı kerek. Qolǵa kiritiwshi jábirleniwshiniń aldında hár qanday, sonday-aq ol arttırılǵan baylıqtıń tiykarsizligin bilgen yamasa biliwi kerek bolǵan waqıttan keyin tiykarsiz qolǵa kiritilgen yamasa tejab qalınǵan buyım-múlktiń tosınarlı etiwmovchiligi yamasa jamanlashuvi ushın juwapker boladı. Bul payıtqa deyin ol qas hám qopal abaysızlıq ushınǵana juwapker bolıp tabıladı.

Bul túsindirme bernip atırǵan statyada tiykarsiz alınǵan baylıqtı túp xolida qaytarıw hám túrli talofotlarni oraw minnetlemesiniń mazmunı belgilep qoyılǵan.
Qolǵa kiritiwshiniń tiykarsiz arttırılǵan baylıǵın quraytuǵın buyım-múlk jábirleniwshine túp xolida, natura formasında (pul, buyımlar, múlkshilik huqıq hám x. k.) qaytarılıwı kerek. Basqasha aytqanda qolǵa kiritiwshi jábirleniwshine ol tiykarsiz bayıw yamasa tejew áqibetinde juda bolǵan buyımlardı áyne qaytarıwı kerek. Egerde bul buyımlar nobud bolǵan yamasa ziyanlanǵan bolsa, áyne sol túrdegi hám sol sapa daǵı buyımlardı usınıwı yamasa ziyanlanǵan buyımlardı dúzetib, keyin qaytarıwı shárt.
Minnetleme predmeti bolǵan buyımlardı ózine tapsırilishini talap qılıw menen birge jábirleniwshi zálellerdi oranıwın talap qılıw huqıqına iye (PKnin’ 331-statyası 2-bólegi).
Tiykarsiz alınǵan baylıqtı túp xolicha (natura formasında ) qaytarıw sarp etiw-ǵárejetleri (yaǵnıy, júklew, tasıw, ornatıw hám sh. k.) qolǵa kiritiwshi moynına juklenedi (eger tiykarsiz bayıw onıń háreketleri nátiyjesinde bolsa ).
Qaytarılıp atırǵan mal-mu’lkti kem shıǵıwı yamasa sapasın jamanlashuvi ushın qolǵa kiritiwshi bul túsindirme bernip atırǵan statyatıń 2-bólegine muwapıq aybı dárejesine proporcional túrde juwapker bolıp tabıladı. Qolǵa kiritiwshi jábirleniwshiniń aldında tiykarsiz boyiganligini bilmagan yamasa biliwi kerek bolmaǵan payıtqa deyin mal-mu’lkti sapasın jamanlashuvi yamasa etiwmovchiligi ushın bul onıń kózkóreki yamasa qopal abaylawsızlikdan etken háreketi nátiyjesi bolsa juwapker bolıp tabıladı. Qolǵa kiritiwshi tiykarsiz boyiganligini bilgen yamasa biliwi kerek bolǵan waqıttan baslap tiykarsiz qolǵa kiritilgen yamasa tejab qalınǵan buyım-múlktiń xatto tosınarlı etiwmovchiligi ushın xam jábirleniwshiniń aldında juwapker bolıp tabıladı. Sonday eken, mal-mu’lkti zaqım aliwi hám sapasınıń jamanlashuvi engib bolmaydı kúsh arqalı júz bergen táǵdirde xam záleldi oraw minnetlemesi tiykarsiz boyigan shaxszimmasida boladı, sebebi ol nızamǵa kóre «asossiz qolǵa kiritilgen yamasa tejab qalınǵan buyım-múlktiń tosınarlı jamanlashuvi hám etiwmovchiligi ushın juwapker» esaplanadi.
Joqaridakórsetilgeni sıyaqlı, bul norma tek birdey mazmunda emes, ol jaǵdayda shárt xam ámeldegi: nızam hújjetlerinde basqasha tártip belgilengen bolmasa hám tiyisli munasábetlerdiń mánisinen basqasha qaǵıyda anglatilmasagina kórsetilgen talaplarǵa PKnin’ 58-bapı qaǵıydaları qollanıladı. Mısalı, pitim PKnin’ 116 yamasa 123-statyasına tiykarlanıp xaqiqiy emes dep tabılǵan bolsa, pitimdiń eki qatnasıwshısı xam ǵayrıqonuniy maqsetlerdi gózlegen bolsa, pitim boyınsha alınǵan zatlardı qaytarıwǵa salıstırǵanda PKnin’ 58-bapı qaǵıydaları qóllanbaydı. YOki basqa xolat-pıshıqsha onıń nızamlı iyesinen onı óltirmoqchi yamasa qiynamoqchi bolǵanda basqa shaxstomonidan alıp qoyılǵan, (pıshıqshanı ximoya qılıw maqsetinde). Bunday xolatda munasábet mánisiniń ózi mal-mu’lkti nızamlı iyesine qaytarılıwına jol qoymaydı.
Joqaridagi talaplar menen baylanıslı huqıqlardı ximoya qılıwdıń arnawlı puqaralıq huqıqıy quralları, ximoya quralları ámeldegi hám olar PKnin’ ózinde xam, arnawlı basqa nızamlarda xam bekkemlab qoyılǵan hám kúndelik ómirde keń qollanıladı. Biraq soǵan qaramay nızamda taǵı bir puqaralıq -huqıqıy ximoya sisteması názerde tutilmoqda.
Sol munasábet menen dástúriy hám traditsiyaǵa tán bolmaǵan ximoya usılları qatnası tuwrısında másele payda boladı. Egerde huqıqtı qóllaw ámeliyatındaǵı real haqıyqatlıqtan kelip shıqsak, óz ózinden ayan xaqiqiy emes tabılǵan pitim boyınsha alınǵan buyım-múlkti qaytarıw haqqındaǵı talaplar PKnin’ 9 -bapı 2-paragrafı normalari tiykarında ámelge asıriladı. Mal-múlklin óz buyım-múlkin ózgediń ǵayrıqonuniy egaligidan qaytarıp alıw haqqındaǵı talabı vindikatsiya dawası boyınsha (PKnin’ 19 -bapı) qánaatlantiriladi.
Joqarida kórsetilgen másele boyınsha qánige ilimpazlar atap ótiwlerinshe egerde múlkshilik huqıqtı ximoya etiwge basqa tiykarlardı - nızamdı, pitimdi, ziyanetkazish boyınsha minnetlemelerdi qollap dawa bildiriw arqalı eriwilmasa, ol tiykarsiz bayıw boyınsha minnetleme tiykarında qayta qayta tiklew múmkin. SHunday etip, tiykarsiz bayıw haqqındaǵı normalarni qóllaw subsidar xarakterge iye. Geyde PKnin’ 58-bapı normalari puqaralıq huqıqların taǵı tolıqqonliroq qorǵawǵa múmkinshilik beredi. Mısalı, vindikatsiya dawası yamasa pitimdi xaqiqiy emesligi sebepli qaytarılıwı kerek bolǵan buyım-múlk ziyanlanǵan, mal-mu’lkti basqa sub'ektte saqlanıwı áqibetinde onıń paydalı qásiyetleri jamanlasqan yoxud ma`nisi azayǵan bolsa, joqarıdaǵı qorǵaw usılları bul talofotlar, joytıwlardı ornın orawdı talap qılıw huqıqın bermeydi.
Bunday jaǵdayda PKnin’ 58-bapı, ásirese, 1024-statya normalarini qóllaw mal-múlkline bul talofotlarni, zıyanlardı oranıwın talap qılıw imkaniyatın beredi. qiqiy emes tabılǵan pitim boyınsha alınǵan buyım-múlkti qaytarıw haqqındaǵı talaplar PKnin’ 9 -bapı 2-paragrafı normalari tiykarında ámelge asıriladı. Mal-múlklin óz buyım-múlkin ózgediń ǵayrıqonuniy egaligidan qaytarıp alıw haqqındaǵı talabı vindikatsiya dawası boyınsha (PKnin’ 19 -bapı) qánaatlantiriladi.
Joqaridakórsetilgen másele boyınsha qánige ilimpazlar atap ótiwlerinshe egerde múlkshilik huqıqtı ximoya etiwge basqa tiykarlardı - nızamdı, pitimdi, ziyanetkazish boyınsha minnetlemelerdi qollap dawa bildiriw arqalı eriwilmasa, ol tiykarsiz bayıw boyınsha minnetleme tiykarında qayta qayta tiklew múmkin. SHunday etip, tiykarsiz bayıw haqqındaǵı normalarni qóllaw subsidar xarakterge iye. Geyde PKnin’ 58-bapı normalari puqaralıq huqıqların taǵı tolıqqonliroq qorǵawǵa múmkinshilik beredi. Mısalı, vindikatsiya dawası yamasa pitimdi xaqiqiy emesligi sebepli qaytarılıwı kerek bolǵan buyım-múlk ziyanlanǵan, mal-mu’lkti basqa sub'ektte saqlanıwı áqibetinde onıń paydalı qásiyetleri jamanlasqan yoxud ma`nisi azayǵan bolsa, joqarıdaǵı qorǵaw usılları bul talofotlar, joytıwlardı ornın orawdı talap qılıw huqıqın bermeydi.
Bunday jaǵdayda PKnin’ 58-bapı, ásirese, 1024-statya normalarini qóllaw mal-múlkline bul talofotlarni, zıyanlardı oranıwın talap qılıw imkaniyatın beredi.
Minnetlemeler shártnamadan, zıyan jetkiziw nátiyjesinde, tiykarsiz baylıq arttırıw áqibetinde hám de bul Kodeksda kórsetilgen basqa tiykarlardan kelip shıǵadı“ den ibarat.
Ámeldegi minnetleme túsiniginen ayrıqsha túrde joybarda minnetlemediń kelip shıǵıw sebepli “tiykarsiz baylıq arttırıw áqibetida” júzege keliwi múmkinligi tuwrısındaǵı qosımsha menen tolısıp atır.
Tiykarsiz baylıq arttırıw degende ne túsiniledi?
Tiykarsiz baylıq arttırıw nızam hújjetlerinde qadaǵan etiletuǵın jaǵday bolıp, lekin ol kúndelik turmısımızdıńda ushırasıp turatuǵın ámeliyat esaplanadı. Tiykarsiz arttırılǵan baylıq basqa shaxs jábirleniwshi yamasa dawager esabınan mal-mu’lkti iyelep alınǵan yoxud mulkni tejab qalıw ornına onı qolǵa kiritiwshi shaxs tárepinen arttırılǵan baylıq esaplanadı.
Jámiyette turmısımızdıń hám ekonomikanıń nomerlesip barıwı barlıqtı jańa texnologiyalardan paydalanıw menen baylanıslı puqaralıq huqıqıy munasábetleri qatnasıwshısına aylantırdı. Elektron tólew sisteması arqalı mobil telefon yamasa basqa túrdegi xızmetler ushın tólewdi ámelge asırıw processinde qandayda bir nomerdi nadurıs isletip, tólew ámelge asırılıwı shaxsqa tiykarsiz baylıq arttırıwına sebep boladı.

Mulkni tejew esabına asıriletuǵın baylıq kreditor múlkin isletiw nátiyjesinde tejalgan mulkka iyelik qılıw áqibetinde alınadı. Mısalı, qurılıs shólkemi buyırtpashı materialları esabınan qurılıs jumısların ámelge asırǵan táǵdirde, orınlanǵan jumıs ushın sarplanǵan buyırtpashınıń qurılıs materialların tejab qalıp, onı buyırtpashına qaytarmaǵan múlk qurılıs shólkemi tárepinen tiykarsiz arttırılǵan baylıq esaplanadı.

Tap sonıń menen birge tómendegi de tiykarsiz baylıq arttırıw jaǵdayları esaplanadı : úydi satıp alıw boyınsha awızsha dáslepki shártlesiw tiykarında berilgen avans aqshası, awızsha shártlesiw boyınsha qarız berilgen, biraq qarız alıwshı aqshanı qaytarmaǵan jaǵday ; kóshe júzindegi jeke úy yamasa kárxana bınasına shártlesiwsiz, ruxsatsız reklama bannerin ornatıp xızmet yoxud ónim reklama qılıw ; salıq boyınsha nadurıs jeńillik qóllaw ornına alınǵan dáramat ; byudjet aldında minnetleme joq salıq tólewshiniń salıq boyınsha tolıqnǵan artıqsha tólewi.

4.