Tema: Uilyam Gilbert ómirbayanı, tajriybeleri ha’m fizikaǵa qosqan úlesleri Jobası: Uilyam Gilbertin’ ómirbayanı shipaker sıpatında mártebesi Ámelge asırılǵan tajriybeleri Jerdin’ magnit sıyaqlılıg’ı, magnitleniw

Tema: Uilyam Gilbert ómirbayanı, tajriybeleri ha’m fizikaǵa qosqan úlesleri
Jobası:
1. Uilyam Gilbertin’ ómirbayanı shipaker sıpatında mártebesi
2. Ámelge asırılǵan tajriybeleri Jerdin’ magnit sıyaqlılıg’ı, magnitleniw, magnit tartısıwlar
3. Ilim-pan rawajlanıwına qosqan úlesleri
4. Baspadan shiqqan dóretpeler
5. Paydalanǵan debiyatlar


Uilyam Gilbertin’ ómirbayanı shipaker sıpatında mártebesi
Uilyam Gilbert (1544 - 1603) - XVI ásir ingliz shıpakeri hám tábiyiy filosofi. Ol elektr fizikasi hám magnetizmning ákesi retinde belgili. Onıń bul tarawlardaǵı úlesleri ilim-pánniń bul tarawlarınıń tiykarǵı ústinleri retinde tán alınǵan.
Medicina ámeliyatında ol úlken abıray -itibar qazandı hám Angliya xanzadası Yelizaveta I dıń jeke shıpakeri boldı, biraq erning magnit maydanın úyreniw onıń áwladlarında ornın iyeledi.
Onıń eń belgili shıǵarması Magnete tárepinen, 1600 jılda baspa etilgen tekst, bul Angliyada jaratılǵan haqıyqıy aktuallıqqa iye bolǵan fizika boyınsha birinshi izertlew edi. Áyne Gilbert " elektr" terminin jaratqan.
Uilyam Gilbert ámelge asırıwdı baslaǵan basqa túsinikler elektr tartısıw, elektr quwatı hám magnit polyus edi. Onıń kóplegen tekstleri opatınan keyin baspa etilmegen. Ol Kopernikning Jerdiń Quyash átirapında aylanıwı haqqındaǵı qıyalları menen baylanısda bolǵan. Bunnan tısqarı, ol planetalar magnetizm menen baylanıslı bolǵan birpara kúsh sebepli aylanıwı múmkin dep esaplaǵan. Uilyam Gilbert keyinirek rásmiy tálimde húkimranlıq etken sxolastikaga qarsı edi. Tap sol tárzde ol Gilbert turmısı dawamında eń keń tarqalǵan pikir aǵıslarınan biri bolǵan Aristotel filosofiyasınıń qollanılıwın sın pikir bıdırdı. Korollıǵılıq shıpakeri lawazımınan tısqarı, Gilbert Angliyanıń medicina jámiyetshiliginde de tiyisli lawazımlardı iyelep, Korollıǵılıq vrachlar kolledjine basshılıq etken, bul millet shıpakerleri kolledji edi. ad Birpara avtorlardıń atap ótiwishe, shıpaker bir neshe jıl dawamında dúnya boylap sayaxat etken hám usınıń menen ol magnetizmga qızıqıp qalǵan, biraq bul bayanatlardı qatań túrde tastıyıqlaytuǵın dáliller joq.
XIX ásir aqırınan berli belgilengen. Qubla yarımsharda magnit polyus bul waqıt ishinde 900 km ga jıljıǵan hám Hind okeanına túsken. Tap sonday processler arqa bóleginde de júz bolıp atır. Bul erda polyus Arqa Sibirdagi magnit anomaliya tárep jıljıydı. 1973 jıldan 1994 jılǵa shekem bulmanǵa ko'chgan aralıq 270 km. Bul dáslepki esaplanǵan maǵlıwmatlar keyinirek ólshewler menen tastıyıqlanǵan. Aqırǵı maǵlıwmatlarǵa kóre, Arqa yarım sharning magnit polisiniń háreket tezligi sezilerli dárejede asdı.