Tema: XIX ásirdiń birinshi yarımıdaǵı qıyalıy sociyalizmnin’ ózine tán qásiyetleri. A. Sen-Simon, Sh. Furye hám R. Ouennin’ ekonomikalıq qarawları. Sotsialist-rikardoshilar (T. Godskin, J. Grey, J. Brey) lardin’ ekonomikalıq qarawları

[Введите название документа]

[Введите подзаголовок документа]
[Выберите дату]
[Введите название организации]
Win7


Tema: XIX ásirdiń birinshi yarımıdaǵı qıyalıy sociyalizmnin’ ózine tán qásiyetleri. A. Sen-Simon, Sh. Furye hám R. Ouennin’ ekonomikalıq qarawları. Sotsialist-rikardoshilar (T. Godskin, J. Grey, J. Brey) lardin’ ekonomikalıq qarawları.
Jobasi:

1. 
   XIX ásirdiń birinshi yarımıdaǵı qıyalıy sociyalizmnin’ ózine tán qásiyetleri.
   
2. 
   A. Sen-Simon, Sh. Furye hám R. Ouennin’ ekonomikalıq qarawları.
   
3. 
   Sotsialist-rikardoshilar (T. Godskin, J. Grey, J. Brey) lardin’ ekonomikalıq qarawları.
   

1. 
   XIX ásirdiń birinshi yarımıdaǵı qıyalıy sociyalizmnin’ ózine tán qásiyetleri.
   

Qıyalıy sotsialistik ideyalardıń dáslepki kórinislerinde, yaǵnıy Platon dóretpelerinen baslap T. Mor hám T. Kompanelli shıǵarmalarınıń barlıǵında jeke menshik sın pikir etip kelindi.
Bul ilimpazlar jámiyeti qayta dúziwdi usınıs etip salıstırǵanda ádalatlı, rawajlanǵan jámiyeti tiykarlap beriwge umtıldı. Bıraq, bulardıń barlıǵı qıyalıy sociyalizm qáliplesiwi Ramazan yaki Qurban hayttan aldıńǵı kúnindegi dáslepki ideyalar edi, tek. Qıyalıy sociyalizmniń haqıyqıy rawajlanıw dáwiri XIX ásirdiń birinshi yarımına tuwrı keledi. Bul dáwirde Batıs Evropa kapitalıistik munasábetler rawajlanıp, klassık qarama-qarsılıqlar ashiq jarıya boldı. Ásirese, klassik ekonomikalıq mektep wákilleriniń tiykarǵı shıǵarmalarınıń tásiri kóplegen mekteplerge bolǵanı sıyaqlı qıyalıy sociyalistler qarawlarına da saldamlı tásir ótkerdi. Sonıń menen birge, bul dáwirde sanaat tóńkerilisiniń juwmaqlanıwı hám Evropa mámleketlerinde júz bergen saldamlı ekonomikalıq ózgerisler de qıyalıy sociyalistler A. Sen-Simon, Sh. Furye hám R. Ouenler óz dóretpelerinde kórsetip, ámeldegi industrial jámiyetti ishki qásiyetlerin keńlew ashıp beriwge umtıldı. Bul ilimpazlar toparı ekonomikalıq pán rawajlanıwına úlken úles qosıp, dáslepki bar kapitalıstik munasábetler máńgi emesligin, ol jaǵdayda ekonomikalıq krizisler ámeldegi bolıwın kórsetip berdi. Sonday-aq olar da klassiklar sıyaqlı texnika rawajlanıwınıń jedellesiwi, ilimiy jańa ashılıwlar hám jámiyet óndirisin dúniya júzlik rawajlanıwın ekonomikalıq siyasattiń tiykarǵı maqseti dep esapladılar. Bunnan tısqarı, qıyalıy sociyalistler tábiyiy tártip konsepsiyasına ámel etip jámiyet hám bólek alınǵan insannıń ideal social dúzilisi modelin ilgeri súrdi.
Qıyalıy - sociyalistler klassik ekonomikalıq mektep wákillerinen parq etip, jeke menshikshilikdi hám kapitalıstik islep shıǵarıw munasábetlerin sın pikir etedi, jámiettiń barlıq aǵzalarına baxıt keltiretuǵın jańa jámiyet júzege keledi, dep jumısshılardı isendiredi. Olar jańa jámiyet ádalatlı social basqarıw princpı joybarların aytıp tutınıw hám bólistiriwdi qayta shólkemlestiriw menen sheklenip qalmastan bálki islep shıǵarıwdı túpten ózgertiwdi usınıs etti.
Sonıń menen birge, olardıń social ádalattı sın etiwge qaratılǵan ideyaları áyne ádalatsızlıqlardan waz keshiwi zárúr degen pikirleri tiykarında tekǵana qıyalıy bálki bazar ekonomikasına qarsı qaras kórinisin aladı hám aqır-aqıbetde, XIX ásirdiń birinshi yarımında dóretiwshilıq etken qıyalıy sociyalistler táliymatlarında bazar ekonomikasına alternativ qarawları túrlishe kórinetuǵın boladı. Bul orında bul mektep wákilleriniń birinshiden, individual (jalǵız ) iskerlıqti kollektiv miynet iskerligi menen almastırıw mexanizmin qanday anıqlama beriwleri menen, ekinshiden miynetkeshlerdi jámáát shólkemlerine qosılıw principlerı qásiyetlerin qaysı tárzde túsindiriwlerinde óz hákisin tabadı.
Bul shárt-jaǵdayǵa itibar berip Sh. Jid hám Sh. Rist óz dóretpelerinde tómendegishe jazıwadı : " Sen-Simon jáne onıń isin dawamlawshıları haqıyqıy Kollktivizm tárepdarları bolıp, olar jámiyetlıq shólkemlerine millettiń hámme aǵzaların kirgiziwge háreket etti hám bunday birlesuvni tepadan baslawdı usınıs etediler, yaǵnıy milliylestiriw hám basqa processlerdi endi siyasiy hákimiyat óz qolına aladı.
R. Ouen hám Sh. Furye hám de olardıń isin dawamlawshıları " Sotsialistas sotsiatsiyashilar" bolıp, Sen Simonshılardan ayrıqsha bolıp esaplanıw indivit topar (massa ) ishinde joǵalıp ketpewin istatadi. Olardı mayda avtonom gruppalar járdeminde saqlap qalıwdı usınıs etip, birlesiw procesin joqarıdan emes bálki tómenden barıwın maqsetke saykes dep esaplaydilar". (Sh. Jid, Sh. Rist “Istoriya ekonomicheskix ucheniya”. M., Ekonomika, 1995. Str. 170)
Aqır-aqıbetde, qıyalıy sociyalizm nomoyondolari ózleriniń benuqson social basqarıw princpılardı túrlishe: Sen-Simon industrializm, Furye garmoniya, Ouen bolsa kommunizm dep atadılar. Bıraq olardıń barlıǵı ekspluataciyanıń joyılıwı, intellektual hám fizikalıq miynet ortasındaǵı qaramaqarshilıqnıń jónge salıw etiliwi hám de jeke menshiktiń joyılıwı tuwrısındaǵı pikirlerdi birdey tákirarladilar. XvIII - ásirdiń aqırı XIX - ásirdiń baslarında Batıs Evropada óndiristiń húkimran forması manufaktura bolıp, fabrika óndirisi endigina qáliplesip atırǵan edi. Kapitalizmiń materiallıq sharayatları hám jumısshılardıń jámiettiń tiykarǵı klası retinde qáliplesiwi dáslepki basqıshlarda edi.
Qıyalıy sociyalistler social ádalatlı jámiyetke ótiw jolların anıq kórsete almadılar, bıraq olar klasıy mápler keriligin aytıp ótken ediler. Olar jumısshılar jamayına ezilgen jábirleniwshi klass retinde qaray, tiykarǵı itibardı sananı rawajlandırıwǵa, óz ideyaların úgit etip kommunalar, " falansterlar" arqalı turmısqa nátiyjeni ámelde qollanıw etiwge qaratdılar. Miynetkeshlerdi azat etiwdiń materiallıq sharayatları jaratılmaǵanlıǵı sebepli qıyalıy sociyalistler bolajaq jámiettiń fantastik joybarların usınıs etti. Olar ózlerin klaslardan joqarı qoyıp, jámiettiń barlıq aǵzaları máplerin ańlatpa jetip atırǵanlıqlarini kórsetiwshi boldı. Sonıń menen birge, siyasiy gúres, revolutsiyalarni biykarlap, social ádalat ideyaların úgit qılıw jolı menen jámiyeti qayta dúziwdi árman etti. Mine solardıń barlıǵı ideyalardıń qıyalıy bolıp qalıwına baslawshı boldı. Biraq, qıyalıy sociyalizm óziniń sheklengenligine qaramastan, kapitalizm ayaqqa turayotgan basqıshda progressiv táliymatlar qatarında bólek orın iyelegenligin aytiwimız kerek bolıp tabıladı.

2.