Temir yo’l tuzilishi

3 O‘rta Osiyoga temir yo‘l transportining kirib kelishi

O‘zbekistonning temir yo‘llari tarixi 1874-yildan boshlangan bo‘lib, ushbu davrda maxsus komissiya Orenburg-Toshkent temir yo‘li qurilishini zarur deb topgan. O‘rta Osiyoda temir yo‘llarning qurilish tarixi 1880-yilda Kaspiyorti temir yo‘li qurilishidan boshlanadi.

O‘rta Osiyo hududida temir yo‘l qurilishi eng katta muammoni hal etishga qaratilgan. U Chor Rossiyasining bu o‘lkalarda harbiy ustunligi va siyosiy hukmronligini kuchaytirishga xizmat qilishi kerak edi. Shuning uchun ham temir yo‘l qurilishi dastavval kaspiyortidan boshlangan. 1880-yil Axal-Tekin ekspeditsiyasidan so‘ng Kaspiy dengizidan qizil Arvatgacha temir yo‘l qurildi. Vaziyatga ko‘ra uni Chorjo‘y va Samarqandgacha davom ettirish shart edi.

O‘zbekiston temir yo‘llari rivojlanishi tarixi haritasi

O‘rta Osiyoda uzunligi 217 chaqirimni tashkil etadigan birinchi temir yo‘l 10 oyda qurib bitkazildi. 1881-yil 20-sentabrda Mixaylov qo‘ltig‘idan qizil Arvatgacha bo‘lgan po‘lat izlar ustidan poezdlar qatnay boshladi. Keyinchalik qizil Arvatdan Samarqandgacha temir yo‘l davom ettirildi, hamda ikkinchi Kaspiyorti temir yo‘l bataloni tashkil etildi. 1895-yil may oyida muhandis A.I.Urusatev boshchiligida temir yo‘llarni Samarqanddan Toshkent va Andijongacha davom ettirishga kirishilib, bu ish 4 yildan so‘ng nihoyasiga yetkazildi va temir yo‘l uzunligi 2368 chaqirimga yetdi. Yo‘lning 1748 chaqirimi Krasnovodsk - Toshkent yo‘nalishiga, 294 chaqirimi Murg‘ob, 306 chaqirimi Andijon tarmog‘iga, 12 chaqirimi Kogon – Buxoro va 8 chaqirimi Gorchakovo (Marg‘ilon) – Skobelev (Farg‘ona) uchastkalariga to‘g‘ri keldi. Shuningdek, temir yo‘llarda 99 bekat, 96 ko‘prik, neft va suv ta’minoti inshootlari, ko‘plab turar joylar, ustaxonalar, bilim yurtlari bunyod etildi. 1900-yilda temir yo‘l ixtiyorida 311 parovoz va 4552 vagon bor edi. Yo‘lning o‘tkazish imkoniyati 1903 yilda bir kecha-kunduzda 17 juft poezdni tashkil etdi.

Rossiya 1900-yil kuzida Orenburg – Toshkent temir yo‘l qurilishini boshlab yubordi. qurilish 2 tomonlama - Orenburg va Toshkentdan boshlanib, 1906-yilda umumiy uzunligi 1736 chaqirim bo‘lgan Orenburg-Toshkent temir yo‘li foydalanishga topshirildi. 354 chaqirimdan iborat Kinel – Orenburg tarmog‘i ham o‘sha yillari qurilgan edi. Butun temir yo‘l tarmog‘i 1906-yilda 2090 chaqirimdan iborat bo‘lganligi haqida ma’lumotlar bor.
Toshkent – Orenburg yo‘nalishi ikkinchi yirik temir yo‘l tarmog‘i bo‘lib, u O‘rta Osiyoni Rossiyaning markaziy sanoat hududlari bilan bog‘lagan. Keyinchalik ichki yo‘nalishlarni qurishga kirishilgan. Farg‘ona temir yo‘li, Kogon-Termiz, qarshi-Kitob uchastkasi shular jumlasidandir. 1908-yilga kelib, temir yo‘l qurilishida xususiy tadbirkorlar va turli xil aksionerlik jamiyatlari ham faol qatnasha boshladilar.