Temuriylar davri tarixiy geografiyasining zamonaviy tadqiqotlarda yoritilishi
Download 257.78 Kb. Pdf ko'rish
|
Temuriylar davri tarixiy geografiyasining zamonaviy tadbqiqotlarda
|
30 XULOSA Mazkur kurs ishda Amir Temur hayoti va faoliyatiga oid mustaqillik yillarida amalga oshirilgan ilmiy tadqiqotlar, yozma manbalar nashrlari, tarjimalari tarixshunoslik nuqtai nazaridan tadqiq va tahlil etildi. Ta‟kidlash joizki, mazkur yillarda O‟zbekistonda, qisqa muddat ichida, Amir Temur saltanati tarixiga oid yozma manbalarning bir qismi ilmiy muomalaga kiritilgan va salmoqli tadqiqotlar amalga oshirilgan. Sovet tarixshunosligida esa o„z davrining xos mafkuraviy yondashuviga qaramay, ma‟lum ishlar amalga oshirilgan. Xususan, B.V. Lunin, I.M. Mo„minov, A.O‟rinboyev, R. Mukminova, D. Yusupova, P. Zohidov, N. Norqulov, O‟. Alimov kabi olimlarning mustaqillikkacha bo„lgan davrda ham temurshunoslikning rivojiga tamal toshini qo„yganliklarini ta‟kidlash zarur va ularning ilmiy tadqiqotlarini tom ma‟noda mustaqillik davrida Amir Temur saltanati tarixini yoritishda, temurshunoslik sohasida amalga oshirilgan ishlarni rivojlanishida manbaviy asos bo„lib xizmat qildi, deb aytish mumkin. Zero, aynan ular mustaqillik yillarida chop etilgan yirik fundamental nashrlarda Amir Temur hayoti va faoliyati tarixini mukammal yoritishdagi xizmatlarini e‟tirof etish zarur. Mustaqillik yillari tarixshunosligida Amir Temurning davlatchilik faoliyatini dolzarb mavzu darajasiga olib chiqishda, birinchi navbatda O‟zbekiston Prezidenti I.A. Karimovning asarlari, nutq va ma‟ruzalari muhim ahamiyatga ega bo„ldi. Zero, ular Amir Temur hayoti va faoliyatini yoritishda uslubiy asos bo„lib xizmat qildi va mavzuni yangi mazmunda o„rganishga imkon yaratdi. 1996 yili Sohibqiron tavalludining 660 yilligining xalqaro miqyosda nishonlanishi esa yangi tadqiqotlar uchun keng imkoniyatlarni yaratdi. Izchil munosabatning shakllangani tufayli, fanda sovet davrida Amir Temur shaxsiga nisbatan hukm surgan salbiy xulosa barham topib, mavzu yangi chizgilar bilan yoritildi. Hozirda Amir Temur tarixini har tomonlama o„rganish va tadqiq qilish borasidagi tarixchilar oldiga qo„yilgan vazifalarning hal etilib borayotganini ko„rsatishimiz mumkin. Muqaddimada o‘rta 31 asrlarda tarixchilar o‘rtasida hukm surgan an’anaga ko‘ra, islomiyatdan avval o‘tgan payg‘ambarlar, turklarning afsonaviy ota-bobolari hisoblangan Yofas ibn Nuh va uning farzandi Turkxon, shuningdek, turk mo‘g‘ul qabilalari va Chingizxon tarixi bayon etilgan. Birinchi qism Ulug‘ yurt, ya’ni Mo‘g‘uliston va Shimoliy Xitoy tarixi, O‘gadayxon (1227-1241 yy.), Chingizxonning uchinchi o‘g‘li davridan to Ariq Bug‘o avlodi O‘rdoy qoon zamonigacha yuz bergan voqealarni o‘z ichiga oladi. Ikkinchi qismda Jo‘ji ulusi, ya’ni Oltin O‘rda tarixi, Jo‘jixondan davridan to Shohruhning zamondoshi bo‘lmish Muhammadxon zamonigacha, XIII-XV asrning birinchi choragi tarixi bayon etilgan.Uchinchi qismda Elxoniylar, ya’ni Eron hamda Ozarbayjonning XIII-XIV asrlardagi tarixidan baxs yuritiladi. To‘rtinchi qismda Chig‘atoy ulusining, Koshg‘ar, Yettisur, Movarounnahr, Shimoliy Afg‘oniston hududidagi XIII-XIV asrlardagi tarixi talqin etilgan. Shuni ham aytish kerakki, muallif mazkur ulusda hukmronlik qilgan har bir hukmdor xon ustida qisqa va alohida-alohida to‘xtalib, ularning davrida sodir bo‘lgan voqealardan eng muhimlarini yuayon etgan. ‘Tarixi arba’ ulus’ asarining ayrim qismlari, xususan uning to‘rtinchi qismi, ko‘p jihatdan Sharafuddin Ali Yazdiyning ‘Muqaddimayi Zafarnoma’siga o‘xshab ketadi. Lekin Ulug‘bek asari birmuncha mukammaldir. Bundan tashqari, unda to‘rt ulus o‘rtasidagi siyosiy munosabatlar, ‘o‘zbek’ etnonimining kelib chiqish vaqti xususida ham qimmatli ma’lumotlarni uchratamiz. Ushbu kitobning faqat qisqartirilgan tahririning to‘rt mo‘tabar qo‘lyozmasi yuizgacha yetib kelgan. Ularning ikkitasi Angliyada, bittasi Hindistonda va to‘rtinchi nusxasi AQShda saqlanmoqda. Mirzo Ulug‘bek tarixiy asarining inglizcha tarjimasi 1838 yili Mayls tomonidan Angliyada chop etilgan. O‘zbekcha tarjimasi B.Ahmedov, M.Hasaniy va N.Norqulovlar bajarilib, 1994 yili Toshkentda chop etildi. ‘Tarixi arba’ ulus’ Markaziy Osiyo, O‘zbekiston va Qozog‘istonning XIII- XIV asrlardagi tarixini, ayniqsa Chig‘atoy ulusi tarixini o‘rganishda muhim manbalardan biri vazifasini o‘tashi mumkin. |
