Teng va tobe tarkibli qo’shma gaplar bo’yicha mantiqiy testlar

Xalq maqollarida mutanosib tarkibli qo'shma gaplar

REJA:

1.Qo’shma gap .

2.Mutanosib tarkibli qo’shma gap.

3.Xalq maqollarida mutanosib tarkibli qo’shma gaplar .

O‘zbek tilshunosligida qo‘shma gap mavzu sifatida ko‘pgina asarlarning tadqiq obyekti bo‘lgan. Olimlar V.V.Vinogradov – A.G‘ulomov ta’limotida qo‘shma gapning (ega – kesim),(ega – kesim) umumiy qolipi asosida ish olib borilgan. Respublikamiz mustaqillikka erishgunga qadar bir necha o‘n yilliklar davomida o‘zbek tili rus tili orqali kirib kelgan g‘arb tishlunosligi nazariyalari zaminida rivojlanib kelgan. Natijada,olimlarimiz ta’kidlaganlaridek, o‘zbek tilining grammatik kategoriyalari o‘rtasida ziddiyatlar paydo bo‘lgan. Bu ziddiyatlar keyingi yillarda bajarilgan ilmiy ishlarda o‘z ifodasini topgan.

O‘zbek tilshunosligida qo‘shma gap mavzu sifatida ko‘pgina asarlarning tadqiq obyekti bo‘lgan. Olimlar V.V.Vinogradov – A.G‘ulomov ta’limotida qo‘shma gapning (ega – kesim),(ega – kesim) umumiy qolipi asosida ish olib borilgan. Respublikamiz mustaqillikka erishgunga qadar bir necha o‘n yilliklar davomida o‘zbek tili rus tili orqali kirib kelgan g‘arb tishlunosligi nazariyalari zaminida rivojlanib kelgan. Natijada,olimlarimiz ta’kidlaganlaridek, o‘zbek tilining grammatik kategoriyalari o‘rtasida ziddiyatlar paydo bo‘lgan. Bu ziddiyatlar keyingi yillarda bajarilgan ilmiy ishlarda o‘z ifodasini topgan.

O‘zbek tilshunosligi taraqqiyotining so‘nggi yillarida har xil yo‘nalishlar asosida ilmiy ishlar paydo bo‘ldi. Olimlarimiz ko‘p qirrali bo‘lgan birliklarning turli tomonlarini o‘rgandilar va o‘rganmoqdalar. Tabiiyki, har bir yo‘nalishning o‘ziga xos jihatlari ko‘p.

• O‘zbek tilshunosligi taraqqiyotining so‘nggi yillarida har xil yo‘nalishlar asosida ilmiy ishlar paydo bo‘ldi. Olimlarimiz ko‘p qirrali bo‘lgan birliklarning turli tomonlarini o‘rgandilar va o‘rganmoqdalar. Tabiiyki, har bir yo‘nalishning o‘ziga xos jihatlari ko‘p.
• Grammatikaning ikkinchi yirik qismi bo‘lgan qo‘shma gap sintaksisida sodda gaplarning mazmun va intonasiya jihatdan birlashib, yaxlit bir gap – qo‘shma gap hosil qilishi, qo‘shma gap qismlarining o‘zaro mazmun munosabati, qismlarining o‘zaro birikish usulllari, qismlarining miqdoriga ko‘ra tasnif qilinishi,bu tasnifga kiruvchi qo‘shma gaplarning ichki turlari o‘rganilgan edi

Qo‘shma gap sodda gap bilan mustahkam bog‘langan, ammo undan ham struktur, ham uzatilayotgan axborot miqdori va sifati nuqtayi nazaridan farqlanuvchi sintaktik qurilmadir. Sodda va qo‘shma gaplar, ularning bir-biridan farqli, ba’zi bir o‘xshash tomonlarini bilish har bir insonga o‘z fikrini to‘g‘ri ifodalashga yordam beradi, uning ta’sirchanligini ta’minlaydi.

• Qo‘shma gap sodda gap bilan mustahkam bog‘langan, ammo undan ham struktur, ham uzatilayotgan axborot miqdori va sifati nuqtayi nazaridan farqlanuvchi sintaktik qurilmadir. Sodda va qo‘shma gaplar, ularning bir-biridan farqli, ba’zi bir o‘xshash tomonlarini bilish har bir insonga o‘z fikrini to‘g‘ri ifodalashga yordam beradi, uning ta’sirchanligini ta’minlaydi.

Tekstda esa sintaktik aloqa bir butun gaplar, superfrazali sintaktik butunliklar, abzatslar, qismlar, bo‘limlar, boblar o‘rtasida yuzaga chiqib uning mazmuniy va struktural birligini ta’minlaydi».Demak, matn tarkibidagi gaplar faqat struktural jihatdan emas, balki mazmunan ham bir-birini taqazo qilishi kerak ekan. Matn butunligida mazmuniy yaqinlik qanchalik ahamiyatli bo‘lsa, mazmun izchilligi ham shunchalik muhim. Masalan: 1.Hovli yog‘ tushsa yalagudek top-toza bo‘ldi. 2.Ahmad bugun ham darsga kelmadimi?

• Tekstda esa sintaktik aloqa bir butun gaplar, superfrazali sintaktik butunliklar, abzatslar, qismlar, bo‘limlar, boblar o‘rtasida yuzaga chiqib uning mazmuniy va struktural birligini ta’minlaydi».Demak, matn tarkibidagi gaplar faqat struktural jihatdan emas, balki mazmunan ham bir-birini taqazo qilishi kerak ekan. Matn butunligida mazmuniy yaqinlik qanchalik ahamiyatli bo‘lsa, mazmun izchilligi ham shunchalik muhim. Masalan: 1.Hovli yog‘ tushsa yalagudek top-toza bo‘ldi. 2.Ahmad bugun ham darsga kelmadimi?

3.Har qanday chuqurlikdan ham yuksaklikka ko‘tarilish mumkin. 4.O‘qituvchining vazifasi o‘quvchilarga orzu ulashishdan, orzu qilishni o‘rgatishdan iborat bo‘lmog‘i lozim.

• 3.Har qanday chuqurlikdan ham yuksaklikka ko‘tarilish mumkin. 4.O‘qituvchining vazifasi o‘quvchilarga orzu ulashishdan, orzu qilishni o‘rgatishdan iborat bo‘lmog‘i lozim.
• Yuqorida to‘rtta gap ketma-ket keltirildi. Lekin ularda mazmuniy yaqinlik yo‘q. Quyidagi gaplar yig‘inida esa mazmuniy yaqinlik ko‘zga tashlanadi, lekin mazmun izchilligi yo‘q: 1. Qalamkashning So‘zi bir yo‘la o‘n ming, yuz ming kitobxonga yetib boradi. 2. Demak, uning So‘z mas’uliyati ham boshqalarnikidan ming hissa ortiqroqdir. 3.Maktab o‘qituvchisining So‘zi o‘ttiz bolaga yetib boradi. 4.Notiqning So‘zi ming tinglovchiga yetib boradi. 5.Dorilfunun domlasining So‘zi yuz talabaga yetib boradi.
• Yuqoridagi gaplardan matnning so‘z va uning mas’uliyati haqida ekanligini payqash qiyin emas. Bu gaplar yig‘inida mazmun yaqinligi bor, lekin izchil emas.

Foydanilgan adabiyotlar royxati

• 1 Hozirgi o’zbek adabiy tilining majmuasi
• 2 o’zbek tilidan universal qo’llanma Toshkent shahri Chilonzor tumani 42 uy 322 bet
• 3 O’zbek tilidan maruzalar to’plami Toshkent shahar Chilonzor tumani 42 uy 262 bet

E’tiboringiz uchun rahmat

• E’tiboringiz uchun rahmat