Termiz davlat universiteti arxitektura va qurulish fakulteti

1.1 Mahsulot nomenklaturasi
Ustun tarkibini tajribada tekshirish uchun namuna sifatida Ustun qorishmasi tayyorlanadi va uning harakatchanligi aniqlanadi. Ishla- tiladigan Ustun va mahalliy to‘ldiruvchilaming o‘ziga xosligi bois konusning cho‘kishi yoki Ustun qorishmasining bikirligi belgilangan- dan farq qilishi mumkin. Misol uchun 1.1-misolda konusning cho‘kishi 0 ga teng bo‘ldi deb olaylik. Ya’ni Ustun qorishmasi yetar- li darajada harakatchan bo‘lmadi. Harakatchanlikni oshirish uchun suv sarfi taxminan 5—10 foizga oshiriladi. Bir vaqtning o‘zida suv- sement nisbati o‘zgarmasligi uchun 5—10 foiz sement qo‘shiladi. Ustun qorishmasi yana bir marta aralashtiriladi, konusning cho‘kishi o‘lchanadi va bunday o‘rganish kerakli qiymatlar olingunga qadar davom ettiriladi.
Agar birinchi tekshirishda Ustun qorishmasining harakatchanligi belgilangandan ko‘ra ko‘proq bo‘lsa (masalan, 4—5 sm o'rniga Kch=8sm), biroz qum va shag‘al qo‘shiladi (5—10 foiz). Shundan so‘ng Ustun tarkibi o‘zgartiriladi. Bunga sabab Ustun qorishmasining oldingi hajmi oshganligi. Buning uchun berilgan zichlash usuli va ishlab chiqarish sharoitida Ustun qorishmasining amaldagi zichligi aniqlanadi. Sinash quyidagi usulda amalga oshiriladi: bo‘sh qolip tortib ko‘riladi, uning ichki o'lchami tekshiriladi, qorishma bilan to‘ldiriladi, joylashtiriladi va yana tortib ko‘riladi.
Joylashtirilgan Ustun qorishmasining zichligi, kg/1 da quyidagi formula bilan hisoblanadi:
Beton tarkibi va beton aralashmasi konsistensiyasida a koef­fitsientining o‘zgarishi fizik nuqtayi nazardan qaraganda quyidagicha izohlanadi: bikir beton aralashmasida yopishuvchanligi yuqori bo‘lgan sement miqdori nisbatan kam. Shuning uchun suv ajralishi va siljib ketish xavfi ham yo‘q bo‘ladi. Bunday sharoitda beton aralashmasining joylanish darajasi yaxshi va betonning mus- tahkamligi shag‘al/tosh surilishi minimal bo‘lishi natijasida erishiladi. Negaki bunda qum sarfi va to‘ldiruvchilar yuzasining umumiy hajmi ham minimal bofiadi. Natijada to‘ldiruvchilar donalari jips joylashadi va beton sifati yaxshi bo‘lishini ta’minlaydi. Beton aralashmasining harakatchanligi yuqori bo‘lishi uchun suv ko‘proq qo‘shilganda sement aralashmasining absolyut hajmi ortadi, qovushqoqligi esa kamayadi. Beton aralashmasidan suv ajaralib chiqishi va tarqalib ketishi oldini olish hamda betonning yaxshi birikishini ta’minlash uchun a koeffitsientini oshirish va bu bilan qum va shag‘al (tosh) nisbatini saqlash, ba’zan esa (Su/S nisbati yuqori bo‘lganda) oshirish mumkin. Beton tarkibi (sement sarfi nuqtai nazaridan) tejamli va sifati yuqori bo‘lishini belgilovchi asosiy omillardan biri yirik va mayda to‘ldiruvchi orasidagi nisbatni to‘g‘ri tanlay bilish hisoblanadi.
Sement qorishmasi konsistensiyasi ma’lum darajada bo‘lganida uning beton aralashmasi ichki ishqalanishiga, xususan, uning hara- katchanligiga ta’siri to‘ldiruvchi donalari orasidagi sement qobig'ining qalinligi bilan belgilanadi.