Termiz davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti

7.4. Turistik xizmatlar bozorini tadqiq qilishda oldinga qo’yiladigan vazifalar
Dunyo tajribasidan ma’lumki, turizm sohasida xususiy mulkchilik munosabatlarining shakllanishi va rivojlanishi o’ziga xos xususiyatlar bilan boshqa sohalardan ajralib turadi. XIX asrning oxiri va XX asrning boshlaridayoq moddiy ishlab chiqarish tarmog’i o’zining bir qator yirik monopol va oligapol korxonalari bildan tanilgan bo’lsa, turizm sanoati o’tgan asrning 70-yillaridan boshlab rivojlanish tusiga kirdi. Biroq, shunga qaramasdan, bu soha juda tez rivojlandi. Turizm sanoatida asta-sekinlik bilan xususiy mulkchilikka asosiy e’tiborning berilishi umumiy ovqatlanish va joylashish sohalarida yirik mehmonxona va restoran tarmoqlarining barpo etilishi, asosiy uyushgan sayyohatlar bozori ustidan nazorat qiluvchi bir qator xususiy operatorlarning shakllantirilishi, shuningdek turistlarni tashishga asosiy e’tiborni qaratgan yetakchi aviakompaniyalarni yuzaga kelishi kabilarda o’z ifodasini topgan. Turizmning zamonaviy rivojlanish bosqichi asosan oilaviy, hunarmandchilik va yarim hunarmandchilik, ishlab chiqarish ko’rinishidagi katta miqdordagi kichik korxonalarning mavjudligi bilan xarakterlanadi. Masalan, dunyoning rivojlangan malakatlaridan biri hisoblangan Frantsiyada ham turizm sohasidagi bozor operatsiyalarini amalga oshiradigan firmalar orasida miqdoriy jihatdan kichik tadbirkorlik sub’ektlari ustuvorlik qiladi. Mehmonxona tipidagi 70 foizga yaqin turistik firmalarda xizmat ko’rsatuvchi personalning miqdori besh kishidan ortiqni tashkil qilmaydi. Mamlakatda band bo’lgan jami aholining yarmisi otel, kafe va restoranlar hissasiga to’g’ri kelib, bulardagi ishchilar miqdori 10 kishidan kamchilikni tashkil etadi. Frantsiyadagi turistik agentlarning 57,5 foizi 6 kishidan ortiq bo’lmagan personalga ega firmalar hissasiga to’g’ri keladi. Bunday firmalar mamlakat turistik sanoatida band bo’lgan jami ishchi kuchlarining 13,9 foizini ish bilan ta’minlaydi. SHuningdek, 8,4 foiz savdo aylanmasini yetkazib beradi va 9,5 foizi qo’shimcha qiymatni keltiradi. Biroq, bu bilan turizm sohasidagi xususiy mulkchilik munosabatlarida faqatgina kichik biznes ustuvorlikka ega degan xulosaga kelmaslik kerak. Frantsiyaning o’zida 26 ta yirik turistik agenlik mavjud bo’lib, ularning har birida 100 kishidan ortiq personal faoliyat ko’rsatadi. Bu turistik agentliklarda jami band bo’lganlarning 46,3 foizi faoliyat ko’rsatadi. SHuningdek, bular savdo aylanmasining 49,2 foizini va 56,6 foiz qo’shimcha qiymatni beradi. Boshqa rivojlangan G’arbiy yevropa mamlakatlarida ham shu kabi ko’rsatkichlar qayd etilgan. Bu ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, dunyo turistik xizmatlari bozorida yirik firmalarning ham roli kattadir³⁵.