Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti "moliya" kafedrasi

 

6. Inventarizatsiya o‘tkazish va natijasini rasmiylashtirish.  

Inventarizatsiyaning  qanday  turi  o‘tkazilayotganligidan  qat’iy  nazar,  uni  o‘tkazish 

hisobot korxona rahbari buyrug‘i tuzilishi shart. Bu buyruqda quyidagi rekvizitlar aks ettirilgan 

bo‘lishi  lozim:  buyruq  tartib  raqami,  korxona  nomi,  buyruq  yozilgan  muddat,  inventarizatsiya 

o‘tkazilishi  lozim  bo‘lgan  bo‘lim,  inventarizatsiya  ob’ekti  (moddiy  boylik  va  moliyaviy 

majburiyatlar), inventarizatsiya boshlash va tugatish muddatlari, inventarizatsiya utkazish sababi, 

inventarizatsiya  hujjatlarini  buxgalteriyaga  topshirish  muddati,  raxbar  ismi  va  imzosi,  korxona 

muhri. 

Korxonalarda  inventarizatsiya  o‘tkazish  hisobotgi  buyruqlar  bajarilishi  ustidan  nazorat 

ta’minlash  maqsadida,  ro‘yxat  kitobi  yuritilib,  uni  nomi  «Inventarizatsiya  utkazish  hisobot 

buyruqlar  bajarilish  nazorat  kitobi».  Undagi  rekvizitlar  quyidagilardan  iborat:  korxona  nomi, 

inventarizatsiya boshlanishi muddati, tugatish muddati, inventarizatsiya o‘tkaziladigan korxona, 

ombor,  sex,  bo‘lim  nomi  va  hokazo,  moddiy  javobgar  shaxs  familiyasi,  buyruq  (tartib  raqami, 

muddati),  inventarizatsiya  komissiyasi  a’zolari,  buyruqni  olinganligini  tasdiqlovchi  imzo, 

inventarizatsiya  etiladigan  boylik  nomi,  inventarizatsiya  o‘tkazish  muddati  (buyruqga  ko‘ra, 

haqiqatda)  tugatilishi  muddati  (buyruqga  ko‘ra,  haqiqatda),  inventarizatsiya  qatnashchilari 

hisobot  belgi  dastlabki  natija  (muddat,  etishmovchilik,  ortiqcha  summalar),  so‘nggi  natijalar 

(muddat,  etishmovchilik  ortiqcha  summalar),  natijalarni  tasdiqlangan  muddati,  etishmovchilik 

bo‘yicha qabul qilingan tadbir muddati, etishmovchilikni qoplash ishni tergov organlariga berish, 

belgi qo‘yish qatori. 

 

Buyruqni  olib,  uni  olinganligi  hisobot  ro‘yxatga  imzo  chekkan  komissiya  a’zolari, 

belgilangan  ob’ektga  borganlaridan  so‘ng,  inventarizatsiya  boshlashdan  oldin  inventarizatsiya 

muddatiga,  kirim  va  chiqim  hujjatlarini  yoki  moddiy  boyliklar  va  pul  mablag‘larini  harakati 

hisobot hisobotlarni oxirgilarini olishlari shart. 

---

 

Inventarizatsiya  komissiyasi  rahbari  hisob  reestrlariga  (hisobtlariga)  ilova  qilingan 

hamma kirim va chiqim hujjatlariga imzo qo‘yadi. Bu hujjatlar buxgalteriyada, inventarizatsiya 

boshlangunga  qadar  hisob  bo‘yicha  moddiy  boyliklar  qoldig‘ini  hisoblashga  asos  bo‘ladi. 

Inventarizatsiya  qilinayotgan  boylikni  keltirish  bo‘yicha  hisobdorlik  summalariga  ega  yoki  uni 

qabul qilishga ishnochnomaga ega bo‘lgan shaxslardan ham tilxat olinishi lozim. 

 

Moddiy  boyliklar  va  hisoblangan  moliyaviy  majburiyatlar  haqiqiy  holati  hisobotgi 

ma’lumotlar inventarizatsiya yozuvi yoki inventarizatsiya dalolatnomalariga ikki nusxadan kam 

bo‘lmagan miqdorda rasmiylashtiriladi.  

Inventarizatsiya komissiya a’zolari inventarizatsiya ob’ektlari oxirgi qoldiqlarini to‘liq va 

aniq  aks  ettirishlari,  inventarizatsiya  ma’lumotlarini  o‘z  vaqtida  va  to‘g‘ri  rasmiylashtirishlari 

lozim. 

 

Korxonada inventarizatsiya etilayotgan mulklar haqiqiy qoldig‘i o‘lchash, tortish, sanash 

orqali  aniqlanadi.  SHuning  uchun  ham  korxona  rahbari  inventarizatsiya  belgilangan  muddatda 

boshlanishini va oqilona tashkil etilishini ta’minlash shart-sharoitlarini yaratmog‘i zarur. Bunday 

shart-sharoitlarga  bilan  yordamchi  ish  kuchlari  bilan,  xo‘jalik,  tortish  asboblari,  va  ular  texnik 

sozligini ta’minlashlari misol bo‘ladi.  

 

Korxona  tovarlar  va  boshqa  moddiy  zahiralari  inventarizatsiya  qilinayotganda,  ular  mol 

etkazib  beruvchilar  o‘rovlarida  saqlanayotgan  bo‘lsa,  tanlov  usulida  tekshirish  ishlari  olib 

borilishi  mumkin.  Tanlov  usulida  boyliklarni  ba’zi  birlarigina  o‘lchanishi,  sanalishi  mumkin, 

agar  hisobdagilardan  farqlar  aniqlansa,  moddiy  boylikning  hammasi  inventarizatsiyadan 

o‘tkazishi  shart  bo‘ladi.  Ko‘p  miqdorda  tortiladigan  tovarlar  inventarizatsiyasi  olib 

borilayotganda, inventarizatsiya komissiya a’zolaridan biri moddiy javobgar shaxs bilan tortish 

qaydnomalariga  ma’lumotlarini  aks  ettirib  boradi.  Kun  oxiri  yoki  o‘lchash  oxiriga  borganda 

ushbu  qaydnomalar  ma’lumotlari  umumlashtirilib,  jami  ko‘rsatkichlar  inventarizatsiya 

ro‘yxatida aks ettiriladi.  

O‘lchash  dalolatnomalari,  texnik  hisoblashish  va  tortish  qaydnomalari  inventarizatsiya 

ro‘yxatiga ilova qilinishi shart.  

 

Korxona  mulklari  haqiqiy  miqdori  inventarizatsiya  orqali  aniqlanayotganda,  moddiy 

javobgar shaxs qatnashmogi lozimdir. 

 

Inventarizatsiya  dalolatnomalari  va  inventarizatsiya  ro‘yxatlari  yozma  ravishda, 

shuningdek,  hisoblash  texnikasi  va  yozuv  mashinalari  orqali  to‘ldirilishi  mumkin.  Ushbu 

hujjatlarni to‘ldirishda o‘chirib yozishlar va bo‘yashlarga yo‘l qo‘ymaslik zarur. Inventarizatsiya 

qilinayotgan  tovar  moddiy  boyliklari  va  boshqa  ob’ektlari  inventarizatsiya  yozuvlariga  aks 

ettiriladi.  Inventarizatsiya  ob’ektlari  ular  analitik  hisobi  ro‘yxati  bo‘yicha  inventarizatsiya 

ro‘yxatiga tartib raqami, o‘lchov birligi, miqdori aks ettirilib boriladi. 

 

Agar  xatolik  bilan  aks  ettirilgan  yozuvlar  aniqlansa,  ustidan  chizib,  to‘g‘ri  yozuv  aks 

ettiriladi va bu komissiya a’zolari hamda moddiy javobgar shaxs imzosi bilan tasdiqlanadi. 

 

Agarda  inventarizatsiya  yozuv  va  ro‘yxatlarida,  solishtirma  qaydnomalarida  bo‘sh 

qatorlar  bo‘lsa,  chiziq  tortilishi  kerakki,  bu  bilan  qo‘shimcha  yozuvlar  orqali  inventarizatsiya 

ma’lumotlarini haqiqatdan chetlanishi oldi olingan bo‘ladi. 

 

Inventarizatsiyani  rasmiylashtirilishi  bilan  bog‘liq  inventarizatsiya  dalolatnomasi  va 

inventarizatsiya  ro‘yxatini  inventarizatsiya  komissiya  a’zolarining  barchalari  va  moddiy 

javobgar shaxs imzolari bilan tasdiqlashlari kerak.  

 

Hisob  va  inventarizatsiya  ma’lumotlari  solishtirma  qaydnomalarida  solishtiriladi. 

Ortiqcha  yoki  etishmovchiliklarni  miqdor  va  qiymat  ko‘rinishida  aks  ettirish  shu  solishtirma 

qaydnomalarida amalga oshiriladi.  

Korxona  mulklari  inventarizatsiyasida  qo‘llaniladigan  hujjatlar  ro‘yxati  qo‘yidagilardan 

iborat: 

№  inv.  1  shakl.  Asosiy  vositalar  inventarizatsiya  yozuvi  -  korxona  assosiy  vositalar 

inventarizatsiya ma’lumotlarini rasmiylashtirishda qo‘llaniladi. Aktivlar joylashgan o‘rni, hamda 

saqlanishiga  moddiy  javobgar  mahsulotlar  bo‘yicha  alohida  bir  nusxada  to‘ldirilib,  komissiya 

a’zolari va moddiy javobgar shaxs tomonidan imzolanadi, so‘ngra buxgalteriyaga topshiriladi.  

---

№ inv 2. SHakl. Inventarizatsiya yorligi. Ushbu hujjat ishlab chiqarish sharoitlariga ko‘ra 

inventarizatsiya komissiya a’zolari korxona omborlaridagi xom ashe, tayyor mahsulot, tovar va 

boshqa moddiy boyliklarni darxol sanab chiqa olmaganlarida va inventarizatsiya ro‘yxatida aks 

ettira  olmaganlarida  qo‘llaniladi.  Inventarizatsiya  yorligi  komissiya  a’zolari  tomonidan 

to‘ldirilib, hisoblangan tovar moddiy boyliklari bilan birga ular joylashgan erida saqlanadi. 

№  inv  3.  SHakl.  Tovar  moddiy  boyliklari  inventarizatsiya  ro‘yxati.  Korxonadagi  xom 

ashelar,  materiallar,  tayyor  mahsulotlar,  tovarlar  va  boshqalarni  xaqikatdagi  qoldig‘ini  aks 

ettirishda  qo‘llanilib,  moddiy  boyliklar  joylashgan  o‘rni,  o‘rnatilgan  moddiy  javobgarligi 

bo‘yicha alohida tuziladi. Inventarizatsiya ro‘yxati komissiya a’zolari va moddiy javobgar shaxs 

imzo chekkanlaridan so‘ng, solishtirma vedomostini tuzish uchun buxgalteriyaga yuboriladi. 

№ inv  4 SHakl.  Jo‘natilgan tovarlar inventarizatsiya dalolatnomasi. Ushbu dalolatnoma 

korxonalarga  jo‘natilgan  tovarlar  xaqikiy  qiymatini  aniqlashda  qo‘llaniladi.  To‘lash  muddati 

o‘tib  ketgan  va  to‘lash  muddati  etmagan  jo‘natilgan  tovarlar  bo‘yicha  alohida  bir  nusxadan 

to‘ldirilib, komissiya a’zolari imzolab, buxgalteriyaga topshiridilar. 

 

№  inv.  5.  SHakl.  Ma’sul  saqlashga  qabul  qilingan  (berilgan)  tovar  moddiy  boyliklar 

inventarizatsiya  ro‘yxati.  Ushbu  inventarizatsiya  ro‘yxati  ma’sul  saqlashga  olingan  (berilgan) 

tovar.  moddiy  boyliklar  xaqikiy  qiymatini  aniqlashda  qo‘llaniladi.  Inventarizatsiya  ro‘yxati  bir 

nusxada  to‘ldirilib  komissiya  a’zolari  moddiy  javobgar  shaxs  imzo  chekkanlaridan  so‘ng, 

solishtirma vedomostini tuzish uchun buxgalteriyaga yuboriladi. 

 № inv.  6. SHakl.  Yuldagi  materiallar va tovarlar inventarizatsiya dalolatnomasi.  Ushbu 

dalolatnoma inventarizatsiya mobaynida yo‘lda bo‘lgan mahsulotlar va tovarlar haqiqiy miqdori 

va  qiymatini  aniqlashda  foydalaniladi.  Material  va  tovarlar  yo‘lda  ekanligini  tasdiqlovchi 

hujjatlar  asosida  dalolatnoma  bir  nusxada  to‘ldirilib,  komissiya  a’zolari  tomonidan  imzo  bilan 

tasdiqlanib korxona buxgalteriyasiga topshiriladi. 

 

Inv - 4, inv- 5, inv - 6 , inventarizatsiya dalolatnomalari ro‘yxatlari o‘rniga buxgalteriya 

jurnal order qaydnomalari shaklida qo‘llanilishi mumkin. 

№  inv.  10  SHakl.  Asosiy  vositalar  tugallanmagan  ta’mirlash  ishlari  inventarizatsiya 

dalolatnomasi.  Ushbu dalolatnoma bino,  inshoat, texnik-ta’minot  vositalari, asbob  uskunalar va 

boshqa  asosiy  vositalar  ob’ektlarini  tugallanmagan  kapital  ta’mirlash  ishlari  inventarizasini 

o‘tkazishda  qo‘llaniladi.  Bajarilgan  ishlar  holati  tekshiruvi  asosida  bir  nusxada  to‘ldirilib  , 

komissiya  a’zolari,  moddiy  javobgar  shaxslar  tomonidan  imzolanadi  va  buxgalteriyaga 

topshiriladi. 

№  inv  11  SHakl.  Kelgusi  davr  xarajatlarini  inventarizatsiya  dalolatnomasi.  Korxonalar 

kelgusi  davr  xarajatlari  hisobi  yuritiladigan  schet  ma’lumotlarini  tekshirish  asosida  tuzilib, 

imzolanadi va buxgalteriyaga topshiriladi. 

 № 15 Inventarizatsiya. Pul mablag‘lari inventarizatsiya dalolatnomasi. 

Kassadagi  naqd  pullar  xaqikiy  miqdorini  aniqlash  maqsadida  o‘tkazilayotgan 

inventarizatsiya ma’lumotlarini aks ettirishda qo‘llanildi. 

Komissiya a’zolari qimmatbaho qog‘ozlar, limitlashtirilgan chek daftarchalari, naqd pullar 

miqdorini sanash orqali aniqlab, dalolatnomani ikki nusxada to‘ldiradilar. Ushbu dalolatnomaga 

komissiya  a’zolari  va  moddiy  javobgar  shaxs  imzo  chekadi  va  bir  nusxasi  buxgalteriyaga 

topshiriladi, ikkinchi nusxasi esa moddiy javobgar shaxsda qoladi. 

 

Moddiy  javobgar  shaxs  o‘zgarayotganda  o‘tkaziladigan  inventarizatsiya  №  15 

inventarizatsiya shakli 3 nusxada to‘ldiriladi. Biri buxgalteriya, ikkinchi, uchinchi nusxalari esa 

moddiy javobgarlikni topshirayotgan va qabul qilib olayotgan shaxslarga beriladi. 

 

№  16  inventarizatsiya  yozuvi.  Ushbu  hujjat  qimmatbaho  qog‘ozlar  va  qat’iy  hisobdagi 

hujjatlar  xaqikiy  miqdorini  aniqlash  maqsadida  o‘tkaziladigan  inventarizatsiya  ma’lumotlarini 

rasmiylashtirishda qo‘llaniladi. 

 

Qat’iy  hisobdagi  hujjat  blankalariga  benzin  talonlari,  yo‘l  chiptalari  va  boshqalar  misol 

bo‘ladi. 

---

 

Inventarizatsiya  yozuvi  ikki  nusxada  to‘ldirilib,  biri  buxgalteriyaga,  ikkinchisi  esa 

qimmatbaho  qog‘ozlarni  qat’iy  hisobdagi  blankalarni  moddiy  javobgarlikka  olayotgan  shaxsda 

qoladi. 

 

№  17  inv.  Xaridorlar  bilan  hisoblashish  inventarizatsiya  dalolatnomasi  xaridorlar  mol 

etkazib  beruvchilar  va  boshqa  turli  debitorlar  hamda  kreditorlar  bilan  hisoblashish 

inventarizatsiya  ma’lumotlarinii  rasmiylashtirishda  qo‘llaniladi.  Dalolatnoma  bir  nusxada, 

tegishli  schet  ma’lumotnomalari  asosida  aniqlangan  qoldiq  summalari  aks  ettirilgan  holda 

rasmiylashtirilib,  komissiya  a’zolari  tomonidan  imzo  bilan  tasdiqlanib,  buxgalteriyaga 

topshiriladi. 

 

Hisoblashish  inventarizatsiya  dalolatnomasida  aks  ettirilgan  majburiyatlar  turlari 

bo‘yicha  ma’lumotnoma  (spravka)  (inv  –  17  shaklga  ilova),  ilova  qilinishi  shart.  Inv  –  17 

dalolatnomasi shu ilova ma’lumotnoma asosida to‘ldiriladi. 

 

Ma’lumotnoma buxgalteriya hisobi sintetik schetlariga alohida rasmiylashtiriladi. Ushbu 

ma’lumotnoma korxonadagi debetorlik va kreditorlik qarzlari yuzasidan hisoblashishda bo‘lgan 

turli korxonalar, tashkilotlardan olinadi. 

 

Buxgalteriya  debetorlik,  kreditorlik  qarzlari  qoldiq  summalari,  olingan  ma’lumotnoma 

(spravka)lar ko‘rsatkichlari bilan solishtirilgan holda № 17 inv. dalolatnomasi rasmiylashtiriladi. 

 

№  18  inv.  Solishtirma  qaydnoma  asosiy  vositalar  inventarizatsiya  natijalarini 

rasmiylashtirishda qo‘llanib, bir nusxada to‘ldiriladi va buxgalteriyada belgilangan muddatgacha 

saklanadi. 

 

№ 19. Inv. Solishtirma qaydnoma hisob ma’lumotlaridan chetlashishlar aniqlangan tovar 

moddiy  boyliklar  inventarizatsiya  natijalarini  rasmiylashtirish  uchun  qo‘llaniladi.  Ushbu 

solishtirma  qaydnoma  ham  bir  nusxada  rasmiylashtirilib,  buxgalteriyada  belgilangan 

muddatgacha saklanadi. 

 

Korxona  xo‘jalik  mulklari  inventarizatsiya  ma’lumotlari  va  aniqlangan  natijalari 

yuqoridagi  hujjatlarda  rasmiylashtirilgach,  korxona  raxbari  tasdig‘idan  so‘ng,  buxgalteriya 

schetlarida tegishli yozuvlar amalga oshiriladi. 

 

Inventarizatsiya natijasida qo‘yidagilar aniqlanadi: 

1.  Hisob va inventarizatsiya ma’lumotlari teng: 

2.  Hisob  ma’lumotlaridan inventarizatsiya natijasida aniqlangan ma’lumotlar  yuqoriligi 

(ortiqcha xo‘jalik mablag‘lari aniqlanishi). 

3.  Hisob  ma’lumotlari  ko‘rsatkichlari  yuqoriligi:  (xo‘jalik  mulklari  etishmovchiligi 

aniqlanishi).