Termiz davlat universiteti kimyo fakulteti tabiiy va fiziologik faol birikmalar kimyosi tal

2.2. Oltingugurtnibng tabiatda uchrashi
  Oltingugurt tabiatda keng tarqalgan. U yer po'stlog'i massasining 0,05% ni tashkil etadi. Erkin holatda (yombi oltingugurt) Italiyada (Sitsiliya orolida) va AQSH da ko'p miqdorlarda uchraydi. O 'rta Osiyoda, Qrimda va boshqa hududlarda bor.
Oltingugurt ko'pincha boshqa elem entlar bilan hosil qilgan birikmalari holida uchraydi. Uning eng muhim tabiiy birikmalari metallarning sulfidlari: FeS2 — temir kolchedani, ya’ni pirit; ZnS— rux aldamasi; PbS — qo'rg'oshin yaltirogi; HgS — kinovar va b.,
Shuningdek , sulfat kislotan ingtuzlari (kristall gidratlar): C a S 0 4 • 2 H 20 — g ip s, N a 2S 0 4 ’ 1 0 H 20 — g tuzi, M gS04 • 7H20 taxir tuz va b.
Oltingugurt hayvonot va o'simliklar organizmida bo'ladi, chunki oqsil m olekulalari tarkibiga kiradi. O ltingugurtning organik birikmalari neft tarkibida boiadi.
Yer qobig'ining jinslarida oltingugurt juda tez-tez uchraydi. Foydalanish imkoniyati va tarqalishi bo'yicha u barcha kimyoviy elementlar orasida 16-o'rinni egallaydi. Oltingugurt atomining tuzilishi ushbu moddaning tarkibida bo'lishiga imkon beradi sof shakl(ma'lum tabiiy sharoitlarda). Ammo ko'p hollarda u turli xil rudalarning bir qismidir, birikmalarda sulfidlar va sulfatlar hosil qiladi.
Eng keng tarqalgan bo'lib, uning metallar bilan bog'lanishi: kinobar, sink aralashmasi (sfalerit). Okeanlarda magniy, kaltsiy, natriy sulfatlari mavjud. Hozirgi kunga qadar foydali qazilmalarning 200 dan ortiq nomlari aniqlangan. Ikkinchisi - tarkibning massa ulushiga ko'ra - guruh gips, kieserit, Glauber tuzi. Oltingugurt oqsil molekulalarining bir qismidir, ya'ni hayvon organizmlarida mavjud. Organik birikmalar juda keng tarqalgan: neft, gazlar va tabiiy ko'mir. Oltingugurt va uning hosilalarining asosiy manbai vulqon otilishidir, lekin inson faoliyati (sanoat, iqtisodiy) bu jarayonni tezlashtirdi va boyitdi. Ushbu moddaning katta miqdori er osti suvlarida, loyda, gipsda, ko'llar va dengizlar tubida, neftda, tabiiy gaz va ko'mir, sho'r botqoqlarda va okeanlar suvlarida. Biosferadagi oltingugurtning aylanishi mikroorganizmlar yordamida sodir bo'ladi va bunga namlik ham hissa qo'shadi, u ulkan suv havzasi yuzasidan bug'lanadi, yog'ingarchilik shaklida tushadi va chiqindilar bilan dengiz va okeanlarga qaytadi. daryolar oqimlari.
4-rasm
Oltingugurt saqlovchi rudaning paydo bo'lish chuqurligiga qarab, turli usullar uni qazib olish va keyinchalik qayta ishlash. Oltingugurtning fizik xususiyatlari, qazib olish usulidan qat'i nazar, jarayonning xavfsizligini birinchi o'ringa qo'yadi. Qoida tariqasida, ushbu moddaning konlari zaharli gazlarning katta to'planishi bilan birga keladi va o'z-o'zidan yonish holatlari ham istisno qilinmaydi. Yuzaki ruda qatlamlari ekskavatorlar yordamida qatlamlarda chiqariladi - bu usul eng kam xavfli (barcha texnologik talablarga muvofiq). Tozalangan oltingugurt tegishli korxonalarda keyinchalik qayta ishlash natijasida olinadi, u yerga karerlardan yetkazib beriladi. Tozalash va boyitish usullari xilma-xildir: termal, markazdan qochma, filtrlash, bugʻ-suv, ekstraksiya.
Er osti qatlamlarida mavjud bo'lgan oltingugurtni qazib olish ancha qiyin. Mina usuli - hamroh bo'lgan gazning chiqishi tufayli - deyarli mavjud emas, shuning uchun Hermann Frasch usuli 1895 yildan beri juda muvaffaqiyatli qo'llanilmoqda. Bu boy konlarni o'zlashtirishda eng samarali hisoblanadi va transport xarajatlarini va rudani keyingi qayta ishlash xarajatlarini sezilarli darajada tejashni ta'minlaydi, chunki bu toza moddani chiqarishni nazarda tutadi. O'rnatish printsipi oddiy: oltingugurt o'z ichiga olgan ruda qatlamlari issiq suv bilan ishlov beriladi, u quvur orqali beriladi. Uning ichida yana ikkita silindrsimon alohida idish mavjud bo'lib, ular gaz bilan ta'minlash va tayyor mahsulotni chiqarish uchun mo'ljallangan. Past erish nuqtasi tufayli, oz miqdordagi aralashmalar bilan oltingugurt bosim ostida yuzaga keladi.
Oltingugurt erkin holatda (mahalliy oltingugurt) uchraydi. Bundan tashqari, oltingugurtning sulfid rudalari, birinchi navbatda, qo'rg'oshin (qo'rg'oshin porlashi), rux (rux aralashmasi), mis (mis porlashi) va temir (pirit) rudalari ko'rinishidagi katta zaxiralari mavjud. Bu rudalardan metallarni olishda oltingugurt odatda kislorod ishtirokida qovurish yo‘li bilan chiqariladi, bu oltingugurt (IV) dioksidini hosil qiladi, u ko‘pincha foydalanmasdan atmosferaga chiqariladi. Sulfid rudalaridan tashqari, ko'p oltingugurt sulfatlar shaklida, masalan, kaltsiy sulfat (gips), bariy sulfat (barit) mavjud. Dengiz suvida va ko'p mineral suvlar suvda eruvchan magniy va natriy sulfatlar mavjud. Vodorod sulfid (vodorod sulfid) ba'zi mineral suvlarda uchraydi. Sanoatda oltingugurtni eritish zavodlari, koks pechlari, neftni qayta ishlash jarayonlari, tutun yoki tabiiy gazlardan qo'shimcha mahsulot sifatida olish mumkin. Oltingugurt er osti tabiiy konlaridan oʻta qizigan suv bilan eritib, yer yuzasiga yetkazish yoʻli bilan olinadi. siqilgan havo va nasoslar. 1891 yilda G. Frasch tomonidan patentlangan konsentrik trubka qurilmasida oltingugurt saqlovchi konlardan oltingugurt olish uchun frash jarayonida oltingugurt 99,5% gacha tozalik bilan olinadi.