Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev

Kartografik gernerralizatsiyaga ta'sir
kiluvchi omillar.
Gernerralizatsiya jaraerni xamma kartalarda bir xil bulmasdan, unga
ta'sir kiluvchi omillar xam mavjud. Gerograflar bu omillarni bilishi zarur. Bu

---

156
omillar kuyidagilardan iborat: Kartaning masshtabi, maksadi, mazmuni va
tasvirlanayotgan terrritoriyaning uziga xos gerografik xususiyatlaridir.
Kartaning masshtabi kartaning masshtabi  gernerralizatsiyada asosiy
fatorlardan bulib, masshtab maydalashgan sari tasvirlanadigan gerografik
ob'erktlar saralanib, kamayib boradi. Masshtabning gernerralizatsiyaga
ta'sirini bir terrritoriyaning  ikki xil masshtabdagi kartalarini takkoslash bilan
yakkol kurish mumkin. Masshtab maydalashgan sari tasvirlanadigan
tavsilotlar kichrayib, kartani ukish kiyinlashadi. Shuning uchun
ob'erktlarning eng zarurlari tanlab olininib, ikiknchi darajadagi ob'erktlar
tushirilib koldiriladi.
Masalan:  ERr yuzidagi 1 km2 maydon 1:1000 masshtabli kartada   1 m2
, 1:100000 masshtabda 1 dm2, 1:1000000 masshtabda 1 sm2,  nixoyat
1:1000000 masshtabli kartada 1mm2 ga terng buladi.
Mayda masshtabli kartalarda joydagi gerografik tafsilotlarning
xammasini tasvirlash kiyin, shuning uchun xam eng kerrakli, ya'ni eng asosiy
tafsilotlar tanlab olinishi zarur buladi.
M: ukuvchilar atlasidagi1:7.500.000 masshtabdagi Urta Osiyoning tabiiy
kartasi bilan (140 bert), 1:30.000.000 masshtabli MDX ning tabiiy kartasidagi
rerlerfini solishtirsak, MDX tabiiy kartasida Pomir, Tyanshan va Kopertdog
tizmalari kursatilganini kuramiz.
Urta Osiyo kartasida esa xatto Kirgiziston, Talas Olatovi, Fargona,
Turkiston, Zarafshon, Oloy, Nurota, Orkaoloy tizmalari berrilgan. Rerlfgina
emas, balki tabiatning boshka komponerntlari (gidrografiyasi, usimlik,
tuprok va x.k) xam masshtabga karab saralanib – gernerralizatsiya kilinib
berriladi.