Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev

12. Mavzu : Kuz bilan chamalab plan olish.
REJA:
1. Kuz bilan chamalab plan olish tugrisida tushuncha
2. Kuz bilan chamalab plan olishda masofalarni ulchash usullari
3. Kuz bilan chamalab plan olish tartibi.

---

119
Kuz bilan chamalab plan olish tugrisida tushuncha.
Kiska muddatda ulchov asboblarisiz yoki oddiy asboblar bilan joyning taxminiy planini
olishga kuz bilan chamalab plan olish deryiladi. Bu plan olishda masofalar asosan kuz bilan
chamalab aniklaniladi.
Kuz bilan chamalab plan olishda burchaklar grafik usulda aniklaniladi. Shuning uchun bu
usulni burchak chizib plan olish usuliga kiritadilar. Marshrutning plani olinayotganda uning
urtasidan marshrut uki derb ataladigan ochik poligon utkaziladi. Marshrut ukining burilish
nuktalari plan olish nuktalari bulib xizmat kiladi.
Kup burchak shaklidagi joyning planini olish maydonni planga olish deryiladi. Bunda
dastlab joyning chergarasi buylab yopik poligon xosil kilinib, sungra poligonlarning
urtasidan dioganal yullar utkaziladi. Diogonal yullari asosiy poligonning biron burilish
nuktasidan boshlanib, ikkinchi bir burilish nuktasiga boglanadi. Poligon va diogonal
yullarining burilish nuktalariga tayanib, atrofdagi tafsilotlar planga tushuriladi.
Kuz bilan chamalab plan olishda planshert derb ataladigan taxtacha yoki planshert-papka,
kompas va vizir chizgichi kullaniladi.Planshert ustiga ok kogoz yoki kvadrat katakchalar
chizilgan kogoz yopishtiriladi. Uning chap burchagiga kompas maxkamlanadi. Kompas
planshertni orierntirlash uchun xizmat kiladi.
Vizir chizgichi yordamida prerdmertlar vizirlanadi, yunalishlar chiziladi xamda masofalar
berlgilanadi.
Ba'zan kuz bilan chamalab plan olishda masofalarni, nuktalarning nisbiy balandliklarini va
yunalishlarini (azimutlarni)ulchash uchun yordamchi asboblardan xam foydalaniladi.
M: masofalarni ulchash uchun kul dalnomerri, nuktalarning nisbiy balandliklarini ulchash
uchun eklimertr yoki kul niverliri, yunalishlarini ulchash uchun esa bussol ishlatiladi. Bu
asboblar ishlatilsa kuz bilan chamalab plan olish yarim insturmerntal plan olish deryiladi.
Chunki bunda plan olish nuktalarining va asosiy ob'erktlarning urni asboblar bilan, ikkinchi
darajali ob'erktlar urni esa kuz bilan chamalab planga tushiriladi.