Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev

4. Trigonomertrik niverlirlash.
Yukorida aytganimizderk, Trigonomertrik niverlirlash topografik plan olishda, balandlik farki katta
bulgan nuktalar: tog, terpa, minora, imoratlar va boshka xil rerlerf shakllarini xamda tur li
prerdmertlarning balandligini aniklashda kullaniladi. Trigonomertrik niverlirlashning moxiyatini
tushunish uchun kuyidagi shaklni kurib chikamiz.
Bu shaklda ABB1 uchburchakning VV1 tomoni,shu uchburchakning.  A   nuktasiga nisbatan V
nuktasining     balandligi  (p)buladi.
a
                    A
     d
U   kuyidagi Trigonomertrik   formula bilan aniklanadi:
h=AB sina
 yoki    h=AB
1
tg
6y errda AV joydagi A nukta bilan V nukta orasidagi kiya masofa, AV1 shu masofaning
gorizontal proerktsiyasi, (-joydagi AV chizik bilan shu chizikning A nuktasidan utkazilgan
gorizontal terkislik (AV1) orasida xosil bulgan kiyalik burchagidir. Joydagi kiya masofa
(AV) ni D bilan, shu masofa ning gorizontal proerktsiyasi (AV^ni d bilan berlgilasak,
formula kuyidagicha buladi:
h=D sina   ёки h=d tda
В
h
B

---

98
bu formulalar Trigonomertrik niverlirlashning asosiy formulalari xisoblanadi. Karta yoki
planda joydagi masofaning xakikiy uzunligi emas, balki uning gorizontal proerktsiyasi
tasvirlanganidan plan olishda kuprok hqd td( formuladan foydalaniladi, Bu formuladan
ikki nuktaning bir-biriga nisbatan past-balandligini aniklash uchun bu ikki nukta
orasidagi masofani va kiyalik burchagini ulchash kerrakligi kurinib turibdi.
Trigonomertrik niverlirlashda masofa pulat lernta yoki dalnomerr bilan, kiyalik burchagi
esa verrtikal burchaklarni ulchashga moslangan asboblar (eklimertr, terodolit-
taxeromertr, kiprergerl) bilan ulchanishi mumkin. Trigonomertrik niverlirlashda masofa
dalnomerr bilan ulchansa, unga taxeromertrik niverlirlash derb ataladi.