Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya ta`lim yo`nalishi 3-kurs 620-guruh talabasi raxmataliyev oybekning nanobiotexnologiya fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI BIOLOGIYA TA`LIM YO`NALISHI 3-KURS 620-GURUH TALABASI RAXMATALIYEV OYBEKNING NANOBIOTEXNOLOGIYA FANIDAN TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI

Mavzu: "Hujayralarning o'sishi, ko'payishi, ixtisoslashishi, organoidlarning o'sishi va yemirilishi, hujayrali bosqich: bakteriyalar, eng sodda ko'p hujayrali organizmlar"

HUJAYRALARNING O’SISHI

Har bir tirik mavjudot ma ‘ lum o'lchamlarga ega. Bu o'lchamlarga organizm hujayralarining ko'payishi va o'sishi orqali erishiladi. Odam tanasining hamma hujayralari o'sish qobiliyatiga ega. Ammo bizning a'zolarimizdagi ko'pchilik hujayralar o'zining o'rtacha o'lchamlarini saqlab qoladi. A 'zo faolligining keskin oshishi patologik jarayonlar natijasida hujayra o'ichamlari odatdagidan ko'ra,biroz kattalashadi, ya'ni gipertrofiya kuzatiladi.

Hujayraning hayot sikli, differentsiallanishi. Yangi hosil bo`lgan hujayralar hayot siklini o`taydi. Hayot sikli hujayraning yangi hujayra hosil bo`lishida uning keyingi bo`linishiga qadar yoki o`ning o`lishigacha bo`lgan davrni o`z ichiga oladi. Hujayra o`z hayoti davrida bo`linishi, o`sishi, differensiallanishga uchrashi kuzatiladi. Shuning uchun hujayraning hayot sikli jarayonlarini ikki gruppaga bo`lish mumkin. Birinchi gruppaga hujayraning bo`linishi bilan bog`liq jarayonlar kirib, uni avtosintetik interfaza deyiladi . Ikkinchi gruppaga esa, hujayraning o`sishi, differensirovkasi ma’lum vazifani bajarishga ixtisoslanishi mansubdir.

Hujayraning hayot sikli, differentsiallanishi. Yangi hosil bo`lgan hujayralar hayot siklini o`taydi. Hayot sikli hujayraning yangi hujayra hosil bo`lishida uning keyingi bo`linishiga qadar yoki o`ning o`lishigacha bo`lgan davrni o`z ichiga oladi. Hujayra o`z hayoti davrida bo`linishi, o`sishi, differensiallanishga uchrashi kuzatiladi. Shuning uchun hujayraning hayot sikli jarayonlarini ikki gruppaga bo`lish mumkin. Birinchi gruppaga hujayraning bo`linishi bilan bog`liq jarayonlar kirib, uni avtosintetik interfaza deyiladi . Ikkinchi gruppaga esa, hujayraning o`sishi, differensirovkasi ma’lum vazifani bajarishga ixtisoslanishi mansubdir.

Mitozni tartibga solish
1. Hujayra ichidagi:
Yadro va sitoplazma hajmining nisbati o'zgarishi
Proto-onkogenlar (onkogenlar) va anti-onkogenlar (autosoma (1)
faolligi nisbati.
2. Hujayradan tashqari:
Gumoral (BAS, mediatorlar, gormonlar va boshqalar)
Nerv (simpatik va parasempatik)
Endomitoz- DNK replikatsiyasi hujayraning ikkiga
bo'linishi bilan birga kelmaydi. Genetik materialning miqdori va metabolizm tezligi doimiy bo'lgan holda ko'payadi organdagi hujayralar soni.
Amitov - hujayraning bevosita bo'linishi Bunday holda, yadro siqilish bilan ajralib turadi.
Xromosomalarning kondensatsiyasi va ularning aniq ajralishi sodir bo'lmaydi. Sitotomiya har doim
ham kuzatilmaydi, ko'p yadroli hujayralar hosil bo'ladi.
Bakteriyalar (yunoncha sozdan olingan bolib.
bakterion - tayoqcha degan ma'noni bildiradi) - bir hujayrali mikroorganizmlarning katta guruhi; shakllangan yadroga ega boʻlmagan
mikroskopik organizmlar. Bakteriyalar bir hujayrali sodda hayvonlarga o'xshaydi. Bakteriyalarning kattakichikligi, shakli, tuzilishi, harakatchanligi har xil. Sharsimon bakteriyalarning diametri, odatda, 1
- 2 mkm, tayoqcha shaklidagilarining yo'g'onligi 0,4 dan 0,8 mkm gacha, uzunligi 3 - 5 mkm boʻladi. Ba'zan juda yirik Bakteriyalar ham uchraydi.
O'sish va rivojlanish bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, ular tufayli organizmdagi barcha son ko'rsatkichlar ma'lum vaqt o'rtishi bilan sifat ko'rsatkichlariga aylanadi.
Akseleratsiya-tezlashuv degan ma'noni anglatadi. Organizmdagi morfologik va funksional rivojlanishlarga tegishli. Butun dunyo olimlarining aniqlashicha, keyingi bir necha o'n yilliklar davomida inson organizmining rivojlanishi asta-sekin tezlashib bormoqda.
Eukariot hujayralar. Eukariot yunonchadan olingan bo`lib (eu - haqiqiy, yahshi, karion yadro) so`zlaridan olingan. Bir hujayrali suv o`tlari va sodda hayvonlardan tortib gulli o`simliklar, hayvonlar va insonlargacha eukariot hujayralardan tashkil topgan. Ularda haqiqiy organoidlar va yadro bor. Eukariot hujayralarning katta kichikligi uning vazifasiga bog`liqdir.
Prokariot hujayralar. Prokariot yunonchadan olingan so`z bo`lib (yunoncha pro-oldin, karion yadro) so`zlaridan olingan. Prokariotlar eng oddiy va qadimiy organizmlardir. Yerda hayotning paydo bo`lishining dastlabki bosqichlarida paydo bo`lgan va hozirgacha saqlanib qolgan.
Prakariotlarga bakteriyalar, ko`k yashil suv o`tlari, sianbakteriyalar kiradi. Bu hujayralarda hujayra markazi yadro bo`lmaydi bu esa DNK yoki RNK zanjirini hujayra ichida membranaga birikkan bo`ladi. Prokariotlarda ichki organoidlar yahshi rivojlanmaga deyarli bo`lmaydi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

• 1. Davranov Q. Aliqulov B. Nanobiotexnologiya asoslari. Toshkent, 2015.
• 2.Davranov Q. Aliqulov B. Nanobiotexnologiya 2 qism. Toshkent, 2021.
• 3.Ogurtsov A.N. Bionanotexnologiya. Uchebnoe posobie. Xarkov.: NTU «XPI», 2012, 480 s.
• 4.Fersht Z. Struktura i mexanizm deystviya fermentov. «Mir», 1980.
• 5.Osnovы sensornoy fiziologii (pod red. R.Shmidta) «Mir», 1984.

E'tiboringiz uchun raxmat