Test javoblar guruh

Nitrat kislota ta'siri. Oddiy sharoitda konsentrlangan nitrat kislota to'yingan uglevodorodlar bilan reaksiyaga kirishmaydi. Yuqori lemperaturada uglevodorodlarni oksidlab uglerod (II) oksidga, hatto spirt, aldegid, keton va kislotalarga aylantiradi.
Suyultirilgan nitrat kislota bilan to'yingan uglevodorodlar birga qizdirilganda uglevodoroddagi vodorod atomi nitrat kislota qoldig'i (NO₂) bilan almashinadi va natijada nitrobirikma hosil bo'ladi. Bu reaksiya nitrolash reaksiyasi deyiladi:
R - H + HO - NO₂ -> R - NO₂ + H₂O
C₆H₁₄ + HO - N0₂ ^ C₆H₁₃N0₂ + H₂0
gcksan nitrogeksan
Bu reaksiyani rus olimi M.I. Konovalov kashf etgani (1888- yil) sababli Konovalov reaksiyasi deyiladi.
Nitrolash reaksiyasi bilan bir qatorda, oksidlanish reaksiyasi ham sodir bo'ladi. Masalan, uglevodorodlarni nitrat kislotabilan nitrolashda kislotaning taxminan 40% nitrolash uchun, qolgani esa oksidlanish uchun sarf bo'ladi.
Metan nitrolanganda uning deyarli hammasi nitrometanga aylanadi. CH₄ + HO - NO₂ -> CH₃ - NO₂ + H₂O
nitrometan


Sulfat kislota ta'siri (sulfolash reaksiyasi). Oddiy sharoitda to'yingan uglevodorodlar sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishmaydi, yuqori temperaturada esa bu kislota ta'sirida oksidlanadi. Ammo sulfat kislota ozgina qizdirilganda alkanlar bilan reaksiyaga kirishib, ularning sulfobirikmalarini hosil qiladi:

R-H

R

SO₂OH

H₂O

HOS0₂OH
Sulfolash reaksiyasi alkanlarning molekulasida uchlamchi ugle-rod atomi bo'lsa, oson ketadi.
Kislorod va oksidlovchilar ta'siri. To'yingan uglevodorodlarga oddiy sharoitda kislorod va kuchli oksidlovchilar (KMnO₄, K₂CrO₄, K₂Cr₂O va boshqalar) ta'sir qilmaydi. Oksidlovchi moddalar 100— 160 °C da ta'sir ettirilganda, alkan molekulalari parchalanib, organik kislotalar hosil bo'ladi. Kislotalarning molekulasidagi uglerod atomlarining soni parchalangan uglevodorod molekulasidagi ugle­rod atomlari sonidan doimo kam bo'ladi.
Shuni aytish kerakki, quyi molekular uglevodorodlar yuqori molekulali uglevodorodlarga qaraganda qiyin oksidlanadi. To'yingan uglevodorodlar havoda yuqori temperaturada qizdirilganda ular yonib, karbonat angidrid va suv hosil bo'ladi, masalan:

CH + 2C0

CO₂ + 2H₂O + 880 У
Metan bilan kislorod aralashmasi (1:2) hajmiy nisbatda yoki havo bilan aralashmasi (1: 10) portlash bilan yonadi. To'yingan ug-levodorodlarning havo bilan boshqa nisbatlardagi aralashmasi ham portlashi mumkin. Shuning uchun metan, etan, propan va butanlar-ning havo bilan aralashmasi juda xavfli. Bunday aralashma, ba'zan, toshko'mir shaxtalarida, zavod qozonxonalarida, ustaxonalarda va turar joy binolarida hosil bo'lishi mumkin.
To'yingan uglevodorodlar havosiz joyda, qattiq qizdirilganda (1000 "C dan yuqori) parchalanadi:
t> 1000 °C
CH,
Agar metan ancha yuqori temperaturada (1500 °C) qizdirilsa, degidrogenlanadi, natijada asetilen hosil bo'ladi.
1500 °C

2CH_X

-> -

ЗЦ

— P H = l_. — П
asetilen