Testlash, validatsiya, verifikatsiya tushunchalari va ularning farqi

Testlash, validatsiya, verifikatsiya tushunchalari va ularning farqi




Reja:

• Testlash, validatsiya haqida tushunchalar
• verifikatsiya tushunchalari haqida
• Testlash, validatsiya, verifikatsiyalarni ahamiyati

Testlash masalasiga to‘xtalganda, albatta, verifikatsiya va validatsiya tushunchalariga duch kelinadi. “Testlash”, “verifikatsiyalash” va “validatsiyalash” terminlari juda bir-biriga o‘xshash tuyulsada, obyektning, masalan bironta dasturiy ta’minotning (DT) korrekt ishlashini tekshirishning turli darajasini bildiradi.
DT ni testlash – bu DTni ishlab chiqish jarayonining bir qismi bo‘lib, unda xatoliklarni (nomuvofiqligi, to‘liqmasligi, noaniqligi va boshqalarni) aniqlashga (mavjudligini isbotlashga) yo‘naltirilgan protseduralarni bajarilishi bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyat turi hisoblanadi. Testlash jarayoni, avvalambor, tizimni dasturiy realizatsiyasini korrekt amalga oshirilganligini, talablarga mos holda amalga oshirilganligini tekshirishdan iboratdir, ya’ni testlash - bu dasturiy ta’minotni nomuvofiq ishlashini va talabga javob bermasligini aniqlash maqsadida dastur bajarilishini tekshirishdi
DT ni testlashdan maqsad uni har qanday sharoitda to‘g‘ri ishlash ehtimolligini oshirishdir.
Testlash etaplari:

• mahsulotni tahlil qilish;
• - talablar bilan ishlash;
• - testlash strategiyasini ishlab chiqish va sifatni nazorat qilish protsedurasini rejalashtirish;
• - testlash hujjatlarini yaratish;
• - prototipni testlash;
• - asosiy testlash;
• - stabillash;
• - ekspluatatsiya

Qabul qilib olishda testlash (Acceptance Testing).
Testlashning formal jarayoni bo‘lib, tizimni talablarga javob berishi va mijoz tomonida tayyor mahsulot sifatida qabul qilinish yoki qilinmasligi aniqlanadi. DT ni testlashning turlari:

• Funksional testlash; funksional talablarga javob berishi testlanadi. Bunda dasturiy ta’minotning barcha vazifalari, kirish va chiqish ma’lumotlari tekshiriladi. Funksional testlashda DT ning foydalanuvchi interfeysi, API, ma’lumotlar bazasi, xavfsizlik, mijoz/server aloqasi va boshqa funksional imkoniyatlari testlanadi. Bunday testlash qo‘lda yoki avtomatlashtirilgan tizimlar yordamida amalga oshiriladi.
• 2. Nofunksional testlash; DT ni turli kattaliklar bilan o‘lchanishi mumkin bo‘lgan xarakteristikalarini aniqlash uchun zarur bo‘lgan testlar orqali tasvirlanadi. Umumiy qilib aytganda, tizim umumiy ishlashini testlash hisoblanadi.
• 3. O‘zgarish bilan bog‘liq bo‘lgan testlash; DT xatoliklarini bartaraf qilish, sozlash natijasida ro‘y bergan o‘zgarishlardan keyin muammo haqiqatda bartaraf etilganligini tasdiqlash uchun testlashdir.

DT ni validatsiyalash – bu DT ni mijoz buyurtmasiga mosligini teshirishdir. Boshqacha qilib aytganda, validatsiya – DT ni mijoz buyurtmasiga ko‘ra, konkret holatga qo‘llashga mo‘ljallangan talablarga to‘liq mosligini faktlar bilan asoslanishidir, ya’ni bunda talablarga mosligini faqatgina tasdiqlash emas, balki o‘z sohasida qo‘llash mumkinligini tasdiqlovchi fakt nazarda tutiladi.
Misol o‘rnida keltirish mumkinki, tasavvur qiling, telefon sotib olish uchun do‘konga bordingiz. Telefon apparati ishlab chiqarilishida unga qo‘yilgan talablarga to‘la javob berishi verifikatsiyadan o‘tishi hisoblansa, uni aynan siz sotib olishingiz uchun sizning xohish-istagingiz va talablaringizga mos kelishi – siz tomondan validatsiyadan o‘tkazilishi hisoblanadi.
DT ni verifikatsiyalash – bu testlashga nisbatan kengroq tushuncha bo‘lib, verifikatsiyalashning maqsadi – ishlab chiqilgan DT ni talablarga javob berishiga, loyiha spetsifikatsiyasi va standartlarga mosligiga kafolat berishdan iboratdir. Verifikatsiya jarayoni o‘z ichiga kodni testlash, natijalarni tahlil qilish, muammolar 175 to‘g‘risida hisobotlarni shakllantirish va ularni tahlil qilishni oladi.
Shunday qilib, testlash jarayoni verifikatsiyalashning bir qismi hisoblanadi. Ko‘p hollarda verifikatsiyalash deganda foydalanuvchi ma’lumotlari bilan ishlovchi DT larni xavfsizligi va ishlash qobiliyati kafolati tushuniladi. Tekshiruv protsedurasi ruxsatsiz murojaatlarni cheklash va internetda sayt ishlashi, servisi yoki dasturiy ta’minotini zararlash uchun mavjud bo‘lmagan ma’lumotlar bilan yaratilgan akkauntlarning avtomatlashtirilgan tovlamachilik sxemalari riski pasaytiriladi. Shu sababli turli servislarda verifikatsiyalash o‘tkaziladi. Misol uchun, bank kartasini olishda shartnomada ko‘rsatilgan shaxsgina undan foydalanish xuquqiga ega ekanligini tasdiqlash talab etiladi. Buning uchun verifikatsiya tizimi qo‘shimcha ma’lumot kiritishni so‘raydi.
Umumiy qilib aytganda, - testlash – “bu qanday qilingan?” yoki “ishlab chiqilgan DT holati talab doirasidami?” degan savollarga; - verifikatsiya – «nima qilindi?» yoki «ishlab chiqilgan tizim talablarga javob beradimi?» degan savollarga; - validatsiya – «kerakli ish qilindimi?» yoki «ishlab chiqilgan tizim mijoz buyurtmasiga mosmi?» degan savollarga javob beradi.
Verifikatsiya va validatsiya tushunchalarini o‘zaro solishtiradigan bo‘lsak, verifikatsiya – talablar asosida umumiy tekshiruvdir. Nimanidir tekshiradigan bo‘lsak, qo‘limizda talablar ro‘yxati bor, unga asoslanib verifikatsiyalash amalini bajarishimiz mumkin. DT shu talablarga javob bersa, u verifikatsiyalangan deyiladi. Qiyosiy misol keltiramiz, agar qandaydir bir dori preparati barcha tekshiruv ko‘riklaridan muvaffaqiyatli o‘tgan bo‘lsa, demak u verifikatsiyalangan. Ammo uni konkret bemorga qo‘llash mumkinmi? Hech qanday nojo‘ya ta’siri yo‘qmi? Bu savollarga javobni dori preparatini aniq bir bemorga qo‘llagandan keyingina berishimiz mumkin. Bu dori preparati hali konkret odamda validatsiya jarayonidan o‘tkazilishi kerak. Verifikatsiya va validatsiya tushunchalarining farqlarini keltirib o‘t
Operatsion testlash (Release testing). Garchi tizim barcha talablarga javob bersada, u foydalanuvchi ehtiyojlariga mos kelishi va ekspluatatsiya qilishda o‘ziga biriktirilgan vazifalarni to‘la bajara olishiga iqror bo‘lish muhim hisoblanadi.
Shuni inobatga olish kerakki, hatto biznes modelda ham xatolik bo‘lishi mumkin. Shu sababli, validatsiyaning yakuniy etapi sifatida operatsion test o‘tkazilishi zarur. Bunda boshqa tizimlar bilan nomutanosibliklar, ekspluatatsiya muhitida yetarlicha bo‘lmagan samaradorliklar kabi muammolar aniqlanishi mumkin.
Qabul qilib olishda testlash (Acceptance Testing). Testlashning formal jarayoni bo‘lib, tizimni talablarga javob berishi va mijoz tomonida tayyor mahsulot sifatida qabul qilinish yoki qilinmasligi aniqlanadi