Texnalogik jarayonlar uchun xavfsizlik talablari Reja

3-rasm. To'siq balandligini tanlash.
To'siqlarni mustahkamlik sharti quyidagicha bo'ladi.

mv² < {б}² x LSg/9E

bu erda m-otilayotgan zarralar massasi, kg; v-zarraning tezligi, m/s; (b)-to'siq moddiyini egilishiga ruxsat etilgan kuchlanishi, N/m²; L-to'siqni uzunligi, m; S-to'siq moddiyining kun Dalang kesimi, m²; g-erkin tushish tezlanishi, m/S²; E-to'siq moddiyining qayishqoqlik modeli, n/m².

Tormozlash qurilmasi. Tormoz qurilmasi harakatlanayotgan mashinalarni, uskunalar qismlarini ko'tarilayotgan yoki tushirilayotgan yuklarni tezda to'xtatish uchun qo'llaniladi. Ayrim mashinalarning ishchi organlari katta massa va chastotali aylanishga ega bo'ladi hamda ular o'z inersiyasi bilan uzoq vaqt aylanishi mumkin. Bu esa o'z navbatida ularga xizmat ko'rsatayotgan ishchilarga xavf tug'diradi.

Bunday hollarda xizmat ko'rsatuvchi xodimlarni jarohatlanishini xavflilik darajasi, tormoz qurilmasining ishlashi vaqtiga bog'liq bo'ladi.

Harakatlanayotgan uskunaning xavf sodir bo'lganda to'liq to'xtash T_t vaqtini quyidagi elementlarga ajratish mumkin.

t_т =t₁+t₂+t₃,

bu erda t₁-avariya haqida ma'lumot olish va operator reaktsiyasi vaqti; t₂-tomoz uzatmalari zvenolarida signalni ushlanish vaqti; t₃-ishchi organlarning to'liq to'xtashigacha ketgan vaqt.

Reaktsiya vaqti operatorning individual xususiyatlariga, bilimiga, yoshiga va boshqalarga bog'liq bo'ladi. Bu vaqt 0,4 sekunddan 1,5 sekundgacha bo'lishi mumkin.
Signalni uzatkichda ushlanish (kechikishi) vaqti, uzatkich konstruktsiyasiga bog'liq bo'ladi va tadqiqot orqali aniqlanadi. Uni shartli ravishda qabul qilish mumkin; gidravlik uzatgichli tormozlar uchun 0,2 s, mexaniq uchun 0,3 s, pnevmatik uzatkichli tormoz uchun 0,6-0,7 s. Mexaniq tormozlarni tormozlash vaqti tormoz valining aylanish chastotasiga, o'lchamlariga, detallari massasiga va tormoz momenti qiymatiga bog'liq bo'ladi.
Xavfsizlikni taminlash maqsadida iloji boricha tormozlash vaqtini qisqartirish kerak. Ammo shuni esda saqlash zarurki, tormozlash vaqtining kamayishi bilan dinamik nagruzkalar tez o'sadi va bu o'z navbatida detallarni sinishiga olib kelishi mumkin.
Harakatdagi mashinalarni tormozlashning samaradorligi xavf sezilgandan so'ng uning to'liq to'xtash yo'lini o'lchami bilan baholanadi. Traktor va avtomabillarning nazariyasidan ma'lumki to'xtash yo'lini sodda quyidagi ko'rinishda izohlash mumkin:

δ₀ f _эт x δ₀²

L₀ = (t₁+ t₂+ 0,5t₃) ----- + ------------
3,6 254 f

bu erda L₀-to'xtash yo'li, m; δ₀ –tormozlanganda boshlangich tezlik, km/soat; f et - tormozlashning ekspluatasion sharoitlari koeffitsenti; f -shinaning er bilan tishlashish koeffisienti.

Agar avtomobil (traktor) g'ildiraklarida tormozi yo'q prisepni shatakka olgan bo'lsa to'xtash yo'li quyidagicha aniqlanadi.

δ₀ f _эт x δ₀² G_a + G_n

L₀ = (t₁+ t₂+ 0,5t₃) ----- + ------------ + ------------
3,6 254 f G_a

bu erda ga – avtomabil (traktor) massasi, kg; Gn –prisep massasi, kg.

Masofadan boshqarish. Texnologik jarayonlarni masofadan boshqarish mehnat xavfsizligi uchun katta ahamiyatga ega, chunki bunda ishchining bevosita xavfli zonada bo'lmasligi ta'minlanadi.

Ishlab chiqarish jarayonining yaqinida insonni bo'lishi qiyin yoki mumkin bo'lmaganda jarayonni masofadan boshqarish usuli qo'llaniladi.
Bunda uskunalarga xizmat qiluvchi ishchining (operator) xavfli zonada etarlicha masofaga uzoqda bo'lishi ta'minlanadi.
Masofadan boshqarish zamonaviy komplekslarida (ozuqa tayyorlash, gungni chiqarish va boshqalarda), oson alangalanadigan yoki toksik moddalar bilan (bo'yoq ishlari, urug'larni zararlash va boshqa.), ishlaganda, bug'li quritgichlarda, mevalarni quritish uskunalarida idishlarni bug'lashda va boshqa joylarda qo'llaniladi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. I.A. Karimov. "O'zbekiston XXI asr bo'sag'asida: xavfsizlikka ahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari". Toshkent, 1997 y.
2. "Fuqaro muhofazasi to'g'risida" O'zbekiston Respublikasi qonuni. 2000 yil 26 may.