Texnik-iqtisodiy hisoblaShlardan maqsad quyidagilardan iborat

Elektr energiya iste’molchilarining yuklamasini hisoblash haqida tushuncha .

Reja :

1Texnik-iqtisodiy hisoblaShlar
2 Elektr energiya iste’molchilari
3 Texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlarga uzatiladiagn elektr normaning tan narxi

KIRISH

Texnik-iqtisodiy hisoblaShlardan maqsad quyidagilardan iborat ;
-energetika tizimlarini loyihalaShga, quriShga, tiklaShga, kengaytiriShga va iShlatiShga sarflangan kapital mablag‘ni xalq xo‘jaligining rivojlantiriSh talablariga binoan samaradorligini baholaSh;
-iqtisodiy ko‘rsatgichlarni va tizimning iqtisodiy samaradorligiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadigan parametrlarning boShqariSh usullarini to‘g‘ri tanlaSh. Bunga tizimning ayrim qismlaridagi energiya isrofini kamaytiriSh, elektr energiyaning iShonchliligini va sifatini ko‘tariSh, konpensatsiyalaydigan va rostlaydigan qurilmalarni qo‘llaSh, elektr uskunalarining quvvat koeffitsientini oShiriSh va boShqalar kiradi.
-Elektr energetika tizimlarini keyingi rivojlaniShini (navbatdagi iste’molchilarni paydo bo‘liShi, yuklamalarni o‘siSh sur’ati, tizimning navbatma-navbat quriliSh mumkinligi va boShqalar) hisobga olib loyihalaSh. [2].
Energetik tizim, tarmoq yoki ularning ayrim qismlarini loyihalayotganda uShbu aytib o‘tilgan mulohazalarga rioya qilib, texnik-iqtisodiy nuqtai nazardan bir nechta variant taqqoslanadi. Bunday taqqoslaSh maxsus texnik-iqtisodiy hisoblaSh usullari asosida bajariladi va eng kam xarajatli variant qabul qilinadi.
Ko‘p yillar davomida qo‘llanib kelinayotgan «keltirilgan xarajatlar» usuli hozirgi paytda Respublikamiz bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan jarayonda o‘zini oqlamay qoldi.
Hozirgi kunda «kumulyativ xarajatlar» usuli tavsiya etiladi. (kumulyativ so‘zi «jamg‘ariSh, to‘plaSh, yig‘iSh» ma’nosini beradi). Albatta bir necha variantni taqqoslayotganimizda uskunani quriliShiga ajratilgan kapital mablag‘ (investitsiya), joriy inflyasiya va uskunani iShlatiShga bo‘lgan hamma chiqimlarni (odatda bir necha yil davomidagi) hisobga oliShimiz kerak.
Kumulyativ xarajatlar usuli Shularning hammasini hisobga oladi va ular asosida variantlarni taqqoslaSh quyidagi formula yordamida o‘tkaziladi:
(6.3.1)
bu erda: Z_K- har bir variantga to‘g‘ri keladigan kumulyativ xarajati.
K_-uskuna qismlariga ajratilgan kapital mablag‘lar yig‘indisi.
Z_K-kapital mablag‘ga bank orqali qo‘yilgan foizning darajasi, inflyasiyani hisobga olgan holda o‘zgarib turadi:
S_-bir yillik uskunadan foydalaniShga (uskunani iShlatiSh uchun) bo‘lgan xarajatlar yig‘indisi.
S_ xarajatlarni ochib yozsak, quyidagicha bo‘ladi
S_=S_ren+S_tx+S_ΔE (6.3.2)
(6.3.2) dagi tarkibiy qismlarni ko‘rib chiqamiz.
Bunda, S_ren –bir variantga tegiShli hamma uskunalarni «renovatsiya» siga (yangilaniSh) bo‘lgan xarajatlar yig‘indisi. Buning ma’nosi quyidagidan iborat. Har bir inShoat, uskuna (elektr tarmoqlari uchun transformatorlar, liniyalar va boShqalar) qandaydir n yil davomida iShga loyiq bo‘liShi mumkin. Masalan metall tayanchlardagi liniyalar bir necha o‘nlab yil iShda bo‘liShi mumkin, yog‘och tayanchlardagisi esa 10 yildan kam iShlaShi mumkin, so‘ngra bu liniyani almaShtiriSh kerak. Bunga mablag‘ bo‘liShi uchun kapital mablag‘dan har yili yangilaShga (to‘liq yoki qisman almaShtiriSh uchun) asosiy fond sifatida mablag‘ ajratilib turiladi. Demak, renovatsiyaning asosiy mablag‘ (fond) narxini Shu fondni keyinchalik qisman yoki to‘liq yangilaSh maqsadida asta-sekin iShlab chiqarilayotgan mahsulotni qiymatiga o‘tkaziSh deb tuShunsa bo‘ladi. Renovatsiya xarajati har bir uskuna uchun alohida berilgan maxsus koeffitsientlar R_ren yordamida topiladi.
(6.3.2) formuladagi S_Ztx uskunalarni davriy ta’mirlaSh va ularga tegiShli xizmatlar uchun bo‘lgan bir yillik xarajatlar yig‘indisi. Endi (6.3.2) dagi S_E bir yil davomida tarmoqdagi elektr energiya isrofiga bo‘lgan xarajatlarni hisobga oladi. Bu xarajatlar elektr energiyaning yillik isrofi aniqlangandan keyin, O‘zdavenergonazorat orqali beriladigan koeffitsientlar (bular 1 kVt soat narxini topiShga yordam beradi va vaqt o‘tiShi bilan o‘zgarib turadi) yordamida hisoblanadi.
Shunday qilib, texnika nuqtai nazaridan bir-biriga teng bir nechta variant taqqoslanayotganda ularning har biri uchun (6.3.1) asosida kumulyativ xarajatlar hisoblab chiqiladi va so‘ng iShlab chiqiShda eng kam xarajatga olib kelgan variant qabul qilinadi.
Texnika iqtisodiy ko‘rsatgich – kapital xarajatlar (investitsiya) K dir, ya’ni tarmoqlarni, stansiyalarni, energetika obektlarini quriSh uchun xarajatlar
Elektr tarmoqlari uchun investitsiya holati quyidagidan iborat.