Texnik konstruksiyalsh va

2.Model va texnik modellar klassifikatsiyasi. Texnik modellashtirishga kirishishdan oldin «model» va «maket» tushunchalarining farqini aniq bilib olish zarur. Model haqiqiy ob’yektning yoki undagi asosiy uzellarning nusxasidir. Shuningdek, u harakatlanadigan va o`z namunasi (haqiqiy ob’yekt) ning funksiyalarini ixcham holda bajaradigan ham bo`lishi kerak. Masalan, avtomobilning, traktorning modellari kiradi.
Maket - ob’yektning konsturksiyasini yaqqolroq tasavvur etish imkonini beradigan umumiy hajmli tasvirdir. Masalan, binolar, inshootlar va hokazolarning maketlari shular jumlasiga kiradi.
Ishlab chiqarish sharoitlarida yangi mashinalarni yaratish jarayonini ham, o`quv ustaxonalarida texnik modellarni yasash jarayoni ham quyidagi jihatlarini tashkil qiladi: texnik maqsadning (mashinalar) mexanizmlar konstruktsiyasini, modellar yasash fikrining vujudga kelishi: texnik maqsadga, texnik talablar qo`yish: konstruksiya eskizlarini tuzish va uni muhokama qilish, texnologik jarayonni ishlab chiqarish hamda kerakli materiallar va asboblarni tanlash; mo`ljallangan buyum detallarini tayyorlash va ularni uzellarga, uzellarni buyumlarga yig`ish, buyumni ishlatib sinash va rostlash.
Texnikada ishlatiladigan modellar 3 tipga bo`linadi.
1 tip - geometrik o`lchamlari o`xshash. Ko`rgazmali qurol maqsadida ishlatiladigan ob’yektning tashqi qiyofasini anglatadigan. Geometrik modellar ta’limda keng qo`llaniladi. Jumladan bunday modellar o`quvchilarni texnika ob’yektlarining ishlash mezonlari va umumiy tuzilishi bilan tanishtirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Odatda, ishlab chiqarishning eng zamonaviy yo`nalishlari bilan faqatgina kitob va jurnallarda keltirilgan chizmalardagi va rasmlar orqali tanishadilar, ya’ni obrazli-belgili, ideal modellardan foydalanadilar. Biroq ular ob’yekt to`g`risida to`la tushuncha hosil qilish imkonini bermaydi. Shu sababli keyingi yillarda model va maketlardan keng foydalanilmoqda.
2 tip - fizikaviy o`xshashligi. Bu faqat tashqi qiyofasini anglatmasdan balki o`rganilayotgan ob’yektning harakat dinamikasi, o`zaro bog`liqligi qonuniyatlari, xususiyatligi va o`xshashliklarini ko`rsatadi. Bunday modellarni yaratishda nafaqat ob’yektlarni tuzilishini o`rganish, balki ulardagi jarayonlar dinamikasini o`rganish ham ko`zda tutiladi. Fizik modellashtirishda model va uning prototipi bir xil turdagi fizik tabiatga ega materialdan tuzilgan deb qaraladi, ya’ni, suyuqlik harakati suyuqlik harakati bilan, elektr toki elektr toki bilan, samolyot modelining uchishi uning modeli uchishi bilan almashtiriladi. Biroq, bir fizik hodisani ikkinchi bir mos holat bilan ham almashtirishga ruxsat etiladi, misol uchun suyuqlikning oqishini elektr toki, suvning qumlardagi harakatini issiqlik uzatilishi bilan va b.
3 tip - funkstional o`xshashligi - tirik mavjudotlarning harakatlarini modellashtirish tushuniladi. Bu turdagi modellarning asliga yaqin bo`lishini ta’minlash maqsadida ko`p holatlarda ular tirik mavjudotlar, insonlarga o`xshash qilib yaratiladi. Ularga misol sifatida elektromexanik va elektron «toshbaqa», «chuvalchang», «ayiqcha» va boshqalarni keltirish mumkin. Bu qatorga insonga qiyosan ishlangan robotlarni ham kiritish mumkin. Bunday modellar ustida o`quvchilar uchun juda qiziqarli bo`lib, bunda modelni avtomatlashtirish va mexanizasiyalashtirish uchun cheksiz istiqbollar ochiladi.
Modellar dinamik va statik bo`lishi mumkin. Texnik modellash jarayonida konstruksiyalash elementlarini o`rgatish tajribali qator murakkab vazifalarni quyidagi tartibda bajarish ayni maqsadga muvofiqligini ko`rsatadi: chizmalar eskizlarini o`qish va tayyorlanadigan detallar konstruksiyasini tushuntirish, hisoblash asosida ayrim detallarning konstruksiyalarini o`zgartirish, ana shu o`zgartirishlarni chizmaga kiritish va kinematik sxemasini tuzish: detallarni biriktirish va mustahkamlash yo`llarini belgilash; detallarni yig`ish jarayonida ularni o`rnatish, joylarga ko`ra konstruksiyalash; konstruksiyada yetishmaydigan detallar va uzellarni konstruksiyalash; texnik talablar, shuningdek, topshiriq bo`yicha yoki ixtiyoriy ravishda detallar tayyorlash, detallarni uzellarga, uzellarni detallarga yig`ish va modelni ishda sinab ko`rish aniqlangan kamchiliklarni tuzatish, modelni takroran ishda sinab ko`rish va pardozlash.