Texnik rasmlarni pardozlash usullari

H va W tekisliklarida o‘qqa ikki marta qisqartirib o‘lchab qo‘yiladi. H da z ni y o‘qqa almashtirib chiziladi. Oldin y o‘qqa 1T masofa ikki marta qisqa o‘lchab qo‘yiladi va x o‘qqa parallel chizilib, TC=TF oraliq o‘lchab qo‘yiladi.
Z-nuqtadan y o‘qqa parallel chizilib, T1=T2 masofa o‘lchanadi va x ga parallel chiziladi. 1- va 2-nuqtalardan 1D=1E, 2A=2B kesmalar o‘lchab qo‘yilib, hosil qilingan nuqtalar o‘zaro tutashtirib chiqiladi .
W tekisligida ham CT masofa y o‘qqa ikki marta qisqartirib o‘lchab qo‘yiladi hamda T nuqtadan z ga parallel chizilib, T1=T2 qisqartirilmay o‘lchab qo‘yiladi. T va 2-nuqtalardan y o‘qqa parallel chiziqlar o‘tkazilib
2A=2B, TC=TF, 1D=1E oraliqlar shartga muvofiq o‘lchab qo‘yiladi. Hosil bo‘lgan nuqtalar o‘zaro tutashtiriladi.

T o’g’ri burchakli dimetriyada o’zgarish koeffisiyentlari OX va OZ o’qlar bo’yicha bir xil, ya’ni mq kq0,94, OY o’q bo’yicha esa ikki marta kiska, ya’ni nq0,47 bo’ladi. Amalda esa GOST 2.317-69 ga binoan qo’yida keltirilgan o’zgarish koeffisiyentlaridan foydalanamiz.

Qiyshiq burchakli dimetrik proyeksiyada narsalar aksonometrik proyeksiya tekisligiga bir tomoni bilan parallel bo’lib proyeksiyalanadi. Shunda narsaning bu tekisligiga parallel bo’lgan o’lchamlari xaqiqiy kattaligida proyeksiyalanadi. OY o’qi esa bu tekislikka ixtiyeriy burchakda proyesiyalanishi mumkin. LekinOY o’qi OX va OZ o’qlar i orasidagi burchakni teng ikkiga bo’lib utadigan qilib yunaltiriladi. Bu o’q bo’yicha o’zgarish koeffisiyenti OX va OZ ga nisbatan ikki marta kichik olinadi. Aksonometriya tekisligiga niabatan OY o’qi qiyshiq burchakda proyeksiyalangani uchun ham qiyshiq burchakli dimetrik proyeksiya deb ataladi. XOZ tekisliklari sistemadagi V tekisligi frontal tekislik deb ham britiladi. Shuning uchun qiyshiq burchakli dimetrik proyeksiyani frontal dimetrik proyeksiya desa ham bo’ladi. To’g’ri burchakli ortogonal proyeksiyalar. Ortogonal diametriyada o‘zgarish koeffitsientlaridan ikkitasi o‘zaro teng bo‘lib, uchinchisi farq qiladi, ya’ni KXqKU ≠KZ,yoki KX≠KUq KZ bo‘ladi. Dimetrik proeksiyalar juda ko‘p bo‘lishi mumkin, chunki uchinchi teng bo‘lmagan koeffitsientni ixtiyoriy miqdor qilib olish mumkin.Injenerlik amaliyotida ko‘pincha KX≠KZ , KUq1G’2-KZ bo‘lgan holdat ko‘proq ishlatiladi. Unda 2 2 2 2 = + + Z У Х К К К ga 8 9 2 = Х К yoki 94 , 0 9 8 = = Х К bo‘ladi. Demak, OX va OZ o‘qlar bo‘yicha o‘zgarish koeffitsientlari 94 , 0 == = Z Х К К bo‘lib, OY o‘qlar bo‘yicha o‘zgarish koeffitsienti 47 , 0 = У К bo‘ladi. Biror predmedning diametri uning ortogonal proeksiyalariga asosan yasash uchun bu predmedning OX va OZ o‘qlariga parallel bo‘lgan tomonlarini 0,94 ga va OY o‘qiga parallel tomonlarini esa 0,47 ga ko‘paytirib predmed diametriyasini yasash lozim. Ammo bu ancha qiyinchilik tug‘diradi. SHuningsh uchun injenerlik amaliyotida keltirilgan diametriya qo‘llanilib, o‘zgarish koeffitsientlari 1 = = Z Х К К qo‘llanilib, 2 1 = У К deb olinadi. Bunda keltirilgan koeffitsient 06 , 1 94 , 0 : 1 2 2 3 = = = m deb olinadi. Bunda narsaning ortogonal proeksiyasi 1,06 marta kattalashadi, ya’ni yaqqol tasvir M1,06:1 da bajariladi. Dimetriyada izlar uchburchagi hamma vaqt ten6g yonli bo‘ladi. SHuning uchun o‘qlar orasidagi burchaklarning ikkitasi 132 º 25 G’ ga , uchinchisi 97 º 10° ga teng bo‘ladi. Dimetrik o‘qlarni yasash algoritmi quyidagicha bo‘ladi

Qiyshiq burchakli frontal dimetriya. Injenerlik amaliyotida ayrim hollarda narsalarning aksonometrik proeksiyasini yasashda koordinatalar tekisliklarining birini aksonometriya tekisligiga

parallel vaziyati tanlanadi. Bu hol proeksiyalash yo‘nalishini aksonometriya tekisligiga nisbatan ortogonal qilib olib bo‘lmaydi. Chunki, bunda koordinata o‘qlaridan biri nuqta bo‘lib proeksiyalanadi. Bunda esa tasvir yaqqolligini ta’minlamaydi. Shuning uchun bunday hollarda qiyshiq burchakli a aksonometriyadan foydalanilmaydi. Agar P aksonometriya tekisligi XOZ koordinatalar tekisligiga parallel qilib joylashtirilsa (6-rasm), unda XP va ZP o‘qlar o‘zaro perpendikulyar, bu o‘qlar bo‘yicha o‘zgarish koeffitsientlari 1 = = Z Х К К bo‘ladi. Bunda koordinatalar tekisligi va unga parallel bo‘lgan barcha tekisliklarga joylashgan shakllaraksonometriya tekisligiga o‘zining kattaligicha proeksiyalanadi. Bu esa predmedning yaqqol tasvirini yasashni osonlashtiradi. Chunki OPYP o‘q yo‘nalishi va Y bo‘yicha KY o‘zgarish koeffitsientining qiymati OOP proeksiyalash yo‘nalishining P tekislik bilan hosil qilgan burchagiga bog‘liqdir. Aksonometriya qiyshiq burchakli bo‘lgani uchun 2 2 2 2 2 ctg K K K Z Y X + = + + va 1 = = Z X K K
ifodalar o‘rinlidir.

Bunga asosan ctg K Y bo‘ladi. Kotangersning qiymati cheksiz bo‘lishi mumkin.
Injenerlik amaliyotida YP o‘q XP va ZP o‘qlar bilan 135 º burchak hosil qiladigan qilib o‘tkazilsin (6-rasm). O‘zgarish koeffitsienti KYq0,5 deb olinadi. Unda φ arctd 0,5q0,63 º bo‘ladi. Frontal izometriyada KXqKYqKZ bo‘lgani uchun 3q2Qctg 2 φ yoki ctg φq1 va φq45º bo‘ladi. Injenerlik amaliyotida narsalarning yaqqol tasvirini ortogonal proeksiyalardan foydalanib yasash uchun GOST ortogonal izometriya, dimetriya va frontal dimetriyani tavsiya etadi.


Ortogonal dimetriyada XOY, XOZ va YOZ koordinatalar tekisliklari uchun ellipsning katta o‘qi miqdorining o‘zgarishi birxil bo‘ladi. Bu miqdor keltirilgan koeffitsientni hisobga olgan holda bo‘ladi. Ellipsning o‘qining miqdori keltirilgan koeffitsientlarni hisobga olgan holda XOY va YOZ koordinata tekisliklari uchun bu formula o’rinli bo’ladi. Bunda diametrlari o‘zaro teng va koordinata tekisliklariga parallel joylashgan aylanalarning normal diametriyasini tasvirlash ko‘rsatilgan.

Frontal diametriyada XOZ koordinata tekisligida aylana o‘z kattaligida proeksiyalanadi. XOY va YOZ koordinatalar tekisligida esa aylana ellips bo‘lib proeksiyalanadi. Bu ellipslar ularning qo‘shma diametrlari yordamida yasaladi. Qo‘shma diametrlarning kattasi d ga, kichigi dG’2 ga teng bo‘ladi.