Texnologiya fanining maktab o’quv rejadagi o’rni reja: Maktab o’quv rejasining mazmuni. Texnologiya fanining o’quv rejadagi o’rni

O'quv-uslubiy o'quv rejalarini yaratish
O'quvchiga mo'ljallangan o'quv rejasi o'quvchi atrofida aylanadi. Bu har bir kishining ehtiyojlarini, manfaatlarini va maqsadlarini hisobga oladi. Boshqacha aytganda, talabalar bir xil emasligini va standartlashtirilgan o'quv dasturiga bo'ysunmasligini tan oladi. Ushbu o'quv rejasi dizayni o'quvchilarni qo'llab-quvvatlashga imkon yaratadi va ularning tanlov orqali ta'limini shakllantirishga imkon beradi. O'quvchilarga mo'ljallangan o'quv dasturlarida o'quv rejalari, mavzuga asoslangan o'quv rejasida bo'lgani kabi, qattiq emas.
O'quvchiga asoslangan o'quv rejasi differentsiyalangan va ko'pincha talabalarga topshiriqlarni tanlash, tajriba va amaliyotlarni tanlash imkonini beradi. Bu o'quvchilarni qiziqtirishi va o'qiyotgan materiallari bilan shug'ullanishlariga yordam berishi mumkin. O'quv rejasining bunday ko'rinishidagi kamchilik, o'qituvchiga o'qitish va har bir o'quvchining ta'lim ehtiyojlariga moslashtirilgan materiallarni topish uchun juda ko'p bosim o'tkazadi. Bu vaqt cheklovlari yoki tajriba yoki mahorat yo'qligi tufayli o'qituvchilar uchun juda qiyin bo'lishi mumkin. O'qituvchilar talaba talablari va talab qilinadigan natijalar bilan talabalarning talab va manfaatlarini muvozanatlashi qiyin bo'lishi mumkin.

Muammoni markazlashtirilgan o'quv rejalarini ishlab chiqish

O'quvchilar uchun mo'ljallangan o'quv rejalari kabi, muammolarni aniqlashga qaratilgan o'quv rejasi ham talabalar uchun mo'ljallangan dizayn shaklidir. Talabalarga muammolarni qanday qarashni o'rgatish va muammoni echishga qaratilgan. Bu haqiqiy o'quv usuli hisoblanadi, chunki talabalar haqiqiy hayotga ta'sir qilib, real dunyoga o'tkaziladigan ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi. Muammolarga asoslangan o'quv rejasi o'quv dasturining dolzarbligini oshiradi va o'quvchilarni o'rganishda ijodiy va innovatsion bo'lishga imkon beradi. O'quv reja tuzishning bunday kamchiliklari har doim ham o'rganish uslublarini inobatga olmaganda.

O'quv dasturlarini ishlab chiqish bo'yicha maslahatlar

Quyidagi o'quv dasturlarini ishlab chiqish bo'yicha maslahatlar maslahatchilarga o'quv rejasi jarayonining har bir bosqichini boshqarishga yordam beradi.

• 
  O'quv dasturlarini ishlab chiqish jarayonida manfaatdor tomonlarning (ya'ni, talabalarning) ehtiyojlarini aniqlashga ishonch hosil qiling. Buni o'quvchilar bilan bog'liq ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilishni o'z ichiga oladigan tahlillar yordamida amalga oshirish mumkin. Ushbu ma'lumotlar o'quvchilarning ma'lum bir sohada yoki mahoratga ega bo'lishlari uchun nimalarni bilishlari va bilishlari kerak bo'lgan ma'lumotlarni o'z ichiga olishi mumkin. Shuningdek, o'quvchining his-tuyg'ularini, kuchli va zaif tomonlarini ham o'z ichiga olishi mumkin.
  
• 
  Ta'lim maqsadlari va natijalarining aniq ro'yxatini yaratish. Bu sizga o'quv dasturining maqsadiga e'tibor qaratishingizga va kerakli natijalarga erishish mumkin bo'lgan ko'rsatmalarni rejalashtirishga yordam beradi. O'qishning maqsadi - o'qituvchilar o'quvchilarning darsda muvaffaqiyat qozonishini istashlari. O'quv natijalari - bu o'quvchilar kursda erishgan bo'lishi kerak bo'lgan o'lchovli bilim, ko'nikma va qarashlardir.
  
• 
  Sizning o'quv rejangizga ta'sir qiladigan cheklovlarni aniqlang. Misol uchun, vaqtni e'tiborga olish kerak bo'lgan umumiy cheklov. Faqat juda ko'p soatlar, kunlar, haftalar yoki oylar mavjud. Agar rejalashtirilgan barcha ko'rsatmalarni bajarish uchun etarli vaqt bo'lmasa, u ta'lim natijalariga ta'sir qiladi.
  

• 
  O'quv rejasini tuzishni o'ylab ko'ring (shuningdek, o'quv matrisi sifatida ham tanilgan). O'quv dasturlari xaritasi ingl. Diagrammalar yoki o'quv dasturlarining indekslarini beradi. O'quv dasturining ingl. Ko'rinishini tahlil qilish o'qitish tartibini belgilashda mumkin bo'lgan bo'shliqlarni, ishdan bo'shatishni yoki moslashtirishni tez va oson aniqlash uchun yaxshi usuldir. O'quv dasturlari xaritalari qog'ozda yoki maxsus maqsadlar uchun ishlab chiqilgan dasturiy ta'minot yoki onlayn xizmatlar bilan yaratilishi mumkin.
  
• 
  Kurs davomida ishlatilishi kerak bo'lgan o'qitish usullarini aniqlab oling va o'quvchilarning ta'lim uslublari bilan qanday ishlashlarini ko'rib chiqing. Ta'lim usullari o'quv dasturiga mos kelmasa, o'quv rejasi yoki o'quv rejasini mos ravishda o'zgartirish kerak bo'ladi.
  
• 
  O'quvchilarni, o'qituvchilarni va o'quv dasturlarini baholash uchun foydalaniladigan baholash usullarini yaratish. Ko'rib, o'quv rejasining ishlab chiqilgan yoki ishlamayotganligini aniqlashga yordam beradi. Ko'rib chiqilishi kerak bo'lgan narsalar misollari o'quv dasturining kuchli va zaif tomonlari va o'quv natijalari bilan bog'liq bo'lgan muvaffaqiyat darajalarini o'z ichiga oladi. Eng samarali baholash davom etadi va jami .
  
• 
  O'quv dasturining bir bosqichli jarayon emasligini unutmang; doimiy takomillashtirish zaruratdir. O'quv dasturining rejasi muntazam ravishda baholanishi va baholash ma'lumotlariga asoslangan holda takomillashtirilishi kerak. Bu kurs oxirida ta'lim natijalari yoki muayyan darajadagi malakaga ega bo'lishini ta'minlash uchun kurs orqali loyiha qismini o'zgartirishni o'z ichiga olishi mumkin.
  

2.Maktab o`quv rejasida texnalogik ta’limining tutgan o‘rni.

Mehnat ta’limi o`qituvchilarini tayyorlash o`quv planida umumiy ta’lim fanlari va maxsus fanlar siklini o`qitish nazarda tutilgan. Maxsus fanlar siklini umumtexniq texnik va pedagogik fanlarga ajratish mumkin.
Umumtexnika fanlari (texnik mexanika asoslari, mashinashunoslik asoslari, elektrotexnika va elektronika asoslari) texnik fanlar bo`yicha bilimlarni egallashga asos bo`ladi. Chizmachilik va chizma geometriya, materialshunosliq ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizasiyalash va avtomat-lashtirish asoslari, ishlab chiqarishni tashkil etish va uning ekonomikasi asoslari, elektromontaj ishlari va elektr bi-lan ishlaydigan maishiy priborlar va hokazolar ham texnik fanlar jumlasiga kiradi.
Mehnat ta’limi o`qituvchilarining psixologik-pedagogik jihatdan tayyorgarligi psixologiya, pedagogika, mehnat ta’limi va kasbga yo`llash metodikasi, chizmachilik va rasm o`qitish metodikasi, maktab gigienasi kabi fanlarni o`rganishda amalga oshadi.
Shunday qilib, mehnat ta’limi o`qituvchisini tayyorlashda «Mehnat ta’limi metodikasi» ixtisoslashtiruvchi fanlardan biridir. Bu fan boshqa fanlarni (pedagogika, psixologiya, slesarlik ishi va hokazolarni) takrorlamaydi, balki ular bilan yaqin boғlanishda bo`ladi. Shu sababli oldindan inson psixik faoliyatining, o`quv jarayonini tashkil qilishning umumiy qonuniyatlarini, shuningdeq sanoat ishlab chiqarishi texnikasi, texnologiyasi tashkil qilinishi va ekonomikasi asoslarini egallamay turib «Mehnat ta’limi metodikasi» kursiyai o`zlashtirib bo`lmaydi. Bo`lajak o`qituvchi «Mehnat ta’limi metodikasi» kursini o`rganar ekan, umumiy ta’lim maktabidagi mehnat ta’limining (mehnat tarbiyasi, politexnik ta’lim, kasbga yo`llash va hokazolarning) maqsad va vazifalarini, shu fan bo`yicha o`quv jarayonining tashkiliy prinsiplarini va uning mazmunini anglab olishi, maktab ustaxonalarida ta’lim-tarbiya jarayonini muvaffaqiyatli olib borishda yordam beradigan metodik vositalar sistemasini egallashi kerak.
«Mehnat ta’limi metodikasi» kursining alohida roli shuki, o`quvchilarni mehnatga tayyorlash jarayonida ularda mehnatga yaxshi munosabat tarkib topishi uchun ob’ektiv qulay sharoitlar vujudga keladi. Bo`lajak o`qituvchiga ana shu sharoitlardan qanday qilib to`la foydalanishni ko`rsatish kurs-ning vazifalaridan biridir. Mehnat ta’limi metodikasi pedagogika fanining tarmoғi sifatida o`z ob’ektlari, vazifalari va tadqiqot metodlariga ega.
Mehnat ta’limi jarayoni, shu jarayonning hamma jihatlari: o`quv materialining mazmuni, o`qitish metodlari, o`quvchilarning bilish faoliyati, o`qitish natijalari va boshqalar o`rganish ob’ekti hisoblanadi. Bu jarayonning hamma tomonini o`rganish o`quvchilarning yosh xususiyatlari hisobga olingan holda amalga oshirilishi kerak.
Pedagogika fanining tarmoғi sifatidagi mehnat ta’limi metodikasi oldiga quyidagi asosiy tadqiqot vazifalari qo`yiladi:
1- Mehnat ta’limi vazifalarini asoslash, ularning tarbiyaviy va ta’limiy ahamiyatini ochib berish.
Mehnat ta’limi vazifalari fan va texnikaning rivojlanish tendensiyalariga, hozirgi zamon ishlab chiqarishining yoshlarni mehnatga tayyorlash borasidagi talablariga ham boғliq ravishda belgilanadi.
Mehnat ta’limi jarayonida o`quv materialining mazmuni bilan belgilanadigan o`ziga xos ta’limiy vazifalar, ya’ni metall qirqadigan va yoғochga ishlov beradigan turli asboblardan foydalanish usullarini, ular bilan ishlashdagi xavfsizlik qoidalarini o`rgatish vazifalari ham hal qilinadi. Mehnat ta’limi jarayoni o`quvchilarda mehnatga muhabbat, jismoniy mehnat kishilariga hurmat va shaxsning boshqa axloqiy sifatlari shakllanishiga imkon berishi kerak.
2. Uquv materiali mazmunini asoslash. Faoliyatning istalgan sohasida insoniyat tomonidan to`plangan bilimlar hajmi benihoya katta.
Shunday qilib, katta hajmdagi bilim va malakalardan umumiy ta’lim talablariga eng yuqori darajada javob beradigan va o`quvchilarda o`rganiladipan ishlab chiqarish jarayonlarining nazariy asoslari va amalda qo`llanishi haqida to`ғri tasavvur hosil qila oladiganlarini ajratib olishga to`ғri keladi.
Shuni ham nazarda tutish kerakki, o`quv programmasining mazmuni o`zgarmasdan qolmaydi.
O`quv materiallarini sistemaga solish alohida muammodir. Gap shundaki, fan va o`quv jarayonidagi «sodda» va «murakkab» tushunchalari bir xil emas. Shunday kilib, o`kuv materialini sistemaga solishda fanning tuzilishi sistemasini to`ғridan-to`ғri ko`chirib olmasliq balki ta’lim-tarbiya vazifalarini nazarda tutish kerak. O`qitish metodikasi bu muhim talabni bajarishning eng samarador yo`li va vositalarini topishi keraq bu esa maktab fani mazmunini asoslash va o`quv programmasini tuzish uchun ham zarurdir.
3. Ta’lim jarayonini tashkil etish.
Uquv jarayonini tashkil etishning prinsip va usullarini ishlab chiqishda mehnat ta’limi metodikasi boshqa o`quv fanlarini o`kitish tajribasidan, shuningdeq didaktik tadqiqotlarning ma’lumotlaridan foydalanadi. O‘quvchilar mehnatining natijalarini baholashda boshqa fanlar uchun muxim bo`lmagan: mehnat havfsizligi qoidalariga rioya etish, ish o`rnini tashkil kilish, mehnat usullarini to`ғri bajarish singari qator faktorlarni xisobga olishga to`ғri keladi
Maktab praktikasida o`quvchilar ishini tashkil qilishning uchta asosiy: frontal, brigada va individual formalari o`zining ijobiyligini ko`rsatdi.
Ma’lumki, agar mehnat topshiriғi ijtimoiy foydali qimmatga ega bo`lmasa, o`quvchilarning uni bajarishga qiziqishlari ancha susayadi.
Keltirilgan misollar o`quv jarayonini tashkil etish bo`yicha mehnat ta’limi metodikasi oldida mas’uliyatli vazifalar turganini ko`rsatmoqda.
4. Sinfdan va maktabdan tashkari ishlar mazmuni va metodikasini asoslash.
Yuqorida ko`rsatilgan hamma vazifalarni hal qilishda mehnat ta’limi metodikasi quyidagi asosiy ilmiy tadqiqot metodlariga asoslanadi.
1) Kuzatish. Kuzatish ilmiy bilish metodi sifatida shu bilan xarakterliki, kuzatish jarayonida tadqiqotchi o`quz jarayonining borishiga aralashmay, faqat nima sodir bo`layotganini qayd qilib boradi. Tadqiqotchi oldindan kuzatishning maqsadi, vazifasi va metodikasini belgilab oladi. Shundan keyingina bevosita kuzatishlarga kirishadi. 2)Eksperiment. Eksperiment kuzatishdan farqli ravishda tadqiqotchi vujudga keltiradigan jiddiy, aniq sharoitlarda o`tkaziladi. Didaktik eksperimentning tipik formalari sifatida odatdagi sharoitda sinf (o`quv ustaxonasi) dagi dars va o`quvchilarning uncha katta bo`lmagan gruppasi bilan o`tkaziladigan eksperimental mashғulotlar xizmat qiladi.
Ana shu formalardan har birining o`z afzalligi va kamchiliklari bo`ladi. Tajriba darslari butun sinf (gruppa) bilan ishlashga doir qandaydir tavsiya tekshirilayotganda ayniqsa samarali o`tadi.
Ob’ektiv ma’lumotlar to`plash uchun eksperimentlar vaqtida har xil pribor va apparatlar keng qo`llanadi.
3) Ilғor pedagogik tajribani o`rganish va umumlashtirish. Ilg‘or pedagogik tajriba metodikaning pedagogika fani tarmoғi sifatida rivojlanishining muhim manbai bo`lib xizmat qiladi. Ilғor o`qituvchilarning ish tajribasini o`rganish, uni ilmiy analiz qilish o`quv jarayonini samarali tashkil etishga oid tavsiyalarni ishlab chiqish imkonini beradi.
4) Nazariy tadqiqotlar. Metodikani ishlab chiqishda kuzatish metodlari yoki eksperiment yo`li bilan tadkiq qilib bo`lmaydigan masalalarni hal qilishga ham to`ғri keladi. Masalan, o`quv materialining mazmunini asoslash praktikada to`plangan bilim va malakalarning tegishli kompleksini o`rganishdan boshlanadi. Bu holda tadqiqot analiz metodi bilan o`tkaziladi, ya’ni bilim va malakalarning butun kompleksi alrhida elementlarga ajratiladi. Shundan keyin xamma elementlar ichidan o`quv programmasi mazmuniga kiradiganlari tanlab olinadi, ya’ni analizga teskari jarayon — sintez sodir bo`ladi. Analiz va sintez nazariy tadqiqot metodlaridir.O‘quv jarayonini tashkil etishda metodika pedagogika, yosh anatomiyasi va fiziologiyasi, gigiena va pediatriya ma’lumotlariga tayanadi. Bu fanlarning ma’lumotlaridan foydalanib ish rejimi, mashqlarning xarakteri masalalari hal qilinadi, asboblar hamda jihozlarga doir normativlar ishlab chikiladi va hokazo

Oliy ta’limning о‘quv-meyoriy xujjatlariga о‘quv rejasi, о‘quv dasturi va darsliklar kiradi.

О‘quv rejalari quyidagilardan iborat: tayanch, namunaviy va ishchi о‘quv rejasi.
Tayanch о‘quv rejasi davlat ta’lim standartining tashkiliy qismi hisoblangan asosiy meyoriy hujjat bо‘lib, u namunaviy va amaliy о‘quv rejalarini ishlab chiqish uchun asos bо‘lib xizmat qiladi. Tayanch о‘quv rejasi davlat ta’lim standarti tarkibiy qismi sifatida О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.
Namunaviy о‘quv reja tayanch о‘quv rejasi asosida tuziladi va О‘zbekiston Respublikasi Oliy va о‘rta maxsus ta’lim Vazirligi tomonidan tasdiqlanadi. Bu reja uzoq muddatga mо‘ljallab tuziladi va uning asosida mavjud sharoitlarni hisobga olib ishchi о‘quv rejalari ishlab chiqiladi.
О‘quv rejasi-meyoriy hujjat hisoblanib (ta’lim muassasasi sertifikati) quyidagilarni belgilaydi:
- о‘quv yili, semestrlar va ta’tillarning davomiyligi;
- ushbu ta’lim muassasasida о‘rganiladigan о‘quv fanlari tartibi;
- о‘qish yillari bо‘yicha fanlarni taqsimlash;
- har bir fan bо‘yicha yaxlit ta’lim davri va har bir kursda fanlarni о‘rganishga ajratilgan soatlar hajmi;
- har bir fanni о‘rganishga ajratilgan haftalik soatlar hajmi;
- praktikumlar, ishlab chiqarish va pedagogik amaliyotlar hamda shu kabilarning davomiyligi.
О‘quv dasturi-muayyan о‘quv fani bо‘yicha bilim, kо‘nikma va malakalar mazmuni, umumiy vaqtni muhim bilimlarni о‘rganilishi bо‘yicha taqsimlash, mavzularning ketma-ketligini belgilash hamda ularning о‘rganilish daraja-sini yorituvchi meyoriy hujjat.
О‘quv dasturlari namunaviy, ishchi va mualliflik bо‘lishi mumkin. Namunaviy о‘quv dasturi u yoki bu ta’lim sohasiga nisbatan davlat ta’lim
standartlari talablari asosida ishlab chiqiladi. О‘quv dasturlari quyidagilardan iborat bо‘ladi:
- ushbu fanni о‘rganish maqsadlari, о‘quvchilarning bilim va malakalariga asosiy talablar, о‘qitish tavsiya etiladigan shakl va metodlari haqidagi tushuntirish xati;
- о‘rganilayotgan materialning tematik mazmuni;
- kursning alohida savollarini о‘rganishga о‘qituvchi sarflaydigan taxminiy soatlari hajmi;
- dunyoqarashni shakllantiruvchi asosiy savollari rо‘yxati;
- fanlararo va kurslararo bog‘liqlikni amalga oshirish bо‘yicha kо‘rsatmalar;
- о‘quv uskunalari va kо‘rgazmali qо‘llanmalar rо‘yxati;
- tavsiya etiladigan adabiyotlar.
Mualliflik о‘quv dasturlari davlat standarti talablarini hisobga olgan holda о‘quv fanini qurilishi boshqacha mantiqidan iborat bо‘lishi, u yoki bu nazariyalarni о‘rganishga mualliflik yondashuvi, о‘rganilayotgan hodisa va jarayonlarga nisbatan mualliflik nuqtai nazarini aks ettirishi lozim. Mualliflik о‘quv dasturlari о‘quvchilarning erkin tanlovi bо‘yicha (majburiy va fakultativ) kurslar tashkil etishda keng foydalaniladi.
Ta’lim mazmuni va о‘quv dasturlari о‘quv adabiyotlarida loyihalashtiriladi. Bunday adabiyotlar sirasiga darsliklar va о‘quv qо‘llanmalari kiradi.
Namunaviy о‘quv dasturlari Oliy va о‘rta maxsus ta’lim Vazirligi tomonidan tasdiqlanadi, tavsiyanoma xususiyatiga ega bо‘ladi. Namunaviy dastur asosida maktab, oliy ta’lim muassasasi tomonidan ishchi о‘quv dasturlari ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. Namunaviy dasturdan farqli ravishda ishchi dasturda regional komponenti ta’riflanadi, о‘quv jarayoni-ni metodik, informatsion, texnik ta’minlash imkoniyati, о‘quvchilarning tayyorgarligi darajasi hisobga olinadi.
О‘quv rejasi – barcha ta’lim muassasalarida sо‘zsiz amal qilinishi lozim bо‘lgan davlat hujjatidir Ta’lim muassasalari uchun mо‘ljallangan о‘quv rejasi ishlab chiqiladi va tegishli vazirlik tomonidan tasdiqlanadi (Respublika xalq ta’limi yoki oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan). О‘quv rejasi ta’lim muassasasi ma’muriyatig ayuboriladi hamda mazkur reja asosida о‘quv jadvali tuziladi. О‘quv jadvalida hafta davomida о‘qitiladigan о‘quv predmetlarining nomi va ularga ajratilgan soatlar miqdori kо‘rsatilib, о‘quv yurti direktorining о‘quv ishlari bо‘yicha о‘rinbosari tomonidan tasdiqlanadi.
Alohida aniq bir fanning о‘quv rejasi shu fanni о‘qitish uchun ajratilgan soatlar va о‘quv yilining tuzilishini belgilab beruvchi davlat hujjatidir.
О‘quv rejasini tuzishda quyidagi omillarga asoslanadi:
О‘quv tarbiya ishining maqsadi, talabalarga aniq ilmiy bilim berish, olgan bilimlarini kо‘nikmaga aylantirib, uni hayotga qо‘llay olishga о‘rgatish.
О‘quv dasturi ham xuddi о‘quv rejasi muhim davlat hujjati bо‘lib, unda muayyan о‘quv predmetifanning mazmuni ochib beriladi va о‘quv yili davomida о‘quvchilar tomonidan о‘zlashtirilishi zarur bо‘lgan bilim, kо‘nikma va malakalar hajmi kо‘rsatiladi.
О‘quv dasturlari tegishli ta’lim (umumiy о‘rta, kasb-hunar yoki oliy ta’lim) turidagi barcha ta’lim muassasalari uchun yagona, uning talablari tо‘la ravishda bajarilishi majburiydir.
Dastur tushuntirish xati, bо‘lim va mavzular bо‘yicha ajratilgan soatlar hajmi, dastur materiali mazmuni hamda tavsiya etiladigan adabiyotlar rо‘yxatidan iborat bо‘ladi.
Tushuntirish xatida о‘quv predmetining ahamiyati, uning fanlar tizimida tutgan о‘rni, ular о‘rtasidagi aloqadorlik, materialni о‘rganish jarayonida hal etilishi lozim ayrim bо‘lim va mavzularni о‘rganish xususiyatlari kо‘rsatiladi. О‘qitish (ta’lim) metodlari va vositalarini qо‘llashga doir tavsiyalar beriladi.
Soatlar hisobini asosli о‘rinlarda о‘zgartirilishiga yо‘l quyiladi.
Dastur materiali bо‘limlar va mavzular bо‘yicha taqsimlangan bо‘lib, har bir mavzuni о‘rganish uchun о‘zlashtirishi majburiy bо‘lgan tushunchalar tizimini, shuningdek, kо‘nikma va malakalarning aniq kо‘rsatkichi beriladi, nihoyat, о‘quvchilarga qо‘yiladigan yakuniy talablar bayon etiladi.
Dasturdagi material ta’lim va tarbiya maqsadlari, didaktik tamoyillar uzviylik va izchillikka muvofiq ravishda tanlanadi va taqsimlanadi.