Texnologiya va

detallarni tay y o rla sh \ a b iiyu m larni у lg ish ja r a y o m m n g m u n ta /a m  
n a /o ra t q ilin ish in i t a in in la y d i. Bunday n a /o r a t a lo h id a detallar \ a  
u m u m an
b u v u m m n g
te x n o lo g ik
h u jjatlaid a 
ito d a la n g a n
Ь акЬ а
о Icham larm i, talab q ilin g a n x a rak teristik alan n i. t i/ik \ a me.xanik 
x o s s a la n n i saq lash uchun nilioy atda /arurdir.
D etallarni tax y o rla sh larayom d a k o 'p io q g e o m e tu k o 'lch a m la r. 
y u /a la in in g
n o te k is lig i. 
q a ttiq lig i. 
sh a k ln in g
bu/il 
ish i. 
o ' / a m  
|o\lashuM. 
m a teria ln m g sifati. x o ssa la n \ a b o sh q a param etrlar n a /orat 
q ilin ad i 
T a y y o t b u y u m la m i davlat sta n d a itia n d a . c h i/m a la r d a \a  
tex n ik shartlarda ito d a la n g a n ta la b la ig a n iu s o fiq lig i te k sh m la d i

---

Texnologik jihatdan brak mahsulotga yo'I qo ymaydigan nazorat 
tizimiga faqatgina o ’lchashlat emas, balki taqqoslash, defektoskopiya 
\ a sinash metodlari ham kiradi. Taqqoslashda tekshirilayotgan biiyum 
bilan namuna etalonning parametrlari ko'nsli yoki optik vositalar 
yordamida qiyoslanadi. Defektoskopiya ko 'z ilg amas yoriqlarni. 
buyum 
detallari 
ichidagi 
g'ovaklarni, 
ekspluatatsiya 
vaqtida 
avariyalarga sabab bo'lgan nuqsonlarni aniqlash imkomni beradi 
Bunmg uchun nazoratning ultratovushh. rentgenli 
va boshqa 
moslanaalari q o ilan ad i 
O lch ash , taqqoslash \ a defektoskopiya 
metodlari detallarni bu/m aydi, shuning uchun ular zatarsiz tnetodlar 
deyiladi. Lekin ba’zan buyum detallarining mexanik va fizik 
parametrlarini aniqlash, ularning eksplutatsion xossalarini baholash 
uchun sinalayotgan namunani buzishga to 'g 'ri keladi. Nazoratning 
bunday metodi zararli hisoblanadi. Nam unaga mexanik ta s ir
ko'rsatiladi 
yoki 
uni 
ekspluatatsiya 
sharoitida 
tekshiriladi. 
M ahsulotning tajriba namunalari albatta sinaladi.
Buyumlar va detallarning parametrlarini nazorat qilishda turli 
nazorat - o ’lchov vositalari: o'lchash asboblan va qurilmalandan 
foydalaniladi. Ко plab mahsulot tayyorlanadigan ishlab chiqarishda 
maxsus nazorat - o lcliov asboblari ham qollanadi.
Hozirgi ishlab chiqarishdagi buyumlar sifatini nazorat qilish 
tizimida elektron-hisoblash texnikasi keng qo llanmoqda. Shuning 
uchun 
olch ashlarda tegishli 
natijalarga erishish tezlashdi 
va 
o'lchaslilardagi xatolar kamaydi. Avtomatik hamda yarimavtomatik 
nazorat sistemalari vujudga kelib, ular o'lchash uchun sarflanadigan 
vaqtni qisqartinnoqda va nazoratchining subyektiv baholashini bartaraf 
qilmoqda.
Yuqorida ko'rib chiqilgan nazorat o'lchashlarning kompleks tizimi 
mahsulotning sifatli bo'lishini ta ’minlashga qaratilgan.
Fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish sharoitida mahsulot 
sifatini oshirish muammosi alohida ahamiyat kasb etadi. Sifatning 
pastligi, brak - kishilar m ehnatiga hunnatsizlik bilan munosabatda 
b o iis h va moddiy resurslam i isro f qilishdir.
O 'tgan yillarda qator korxonalaida (birlashmalarda) davlat 
qabulining joriy etilgani buyumlar sifatiga qo'viladigan talablaming 
oshirilishini taqozo qildi. Davlat qabuli organlari faqat tayyor buyumlar 
sifatini tekshirish bilan cheklanmay, butun ishlab chiqarish jarayonini
- xomashyolar, m ateriallar va zagostovkalarni tashishdan boshlab
100

---