Texnologiyalari Universiteti " Kreativ fikrlash"

Kreativ fikrlashni nazariy qarashlari.

Endi tanqidiy fikrlash uchun zarur bo‘lgan nazariy bilimlarni ko‘rib

chiqamiz. Uni beshta asosiy yo‘nalishga ajratish mumkin va ushbu mavzda
biz ularning barchasini muhokama qilamiz:

Ma’noni tahlil qilish
ma’noni aniqlashtirish va fikrlarni aniqroq qilish uchun ta’riflar va boshqa
vositalardan foydalanish.
Xatolar va noaniqliklar fikrlashning odatdagi xatolari va bunday xatolarga
olib kelishi mum- kin bo’lgan psixologik xususiyatlar
Mantiq argumentlarni tahlil qilish va baholash; mantiqiy
oqibatlarni va nomuvofiqlikni aniqlash
Qaror va qadriyatlar ratsional qaror qabul qilish;
qadriyatlar doirasi va axloqiy qarorlarning tanqidiy aks etishi
Ilmiy usullar nazariyani sinab ko’rish uchun empirik ma’lumotlardan
foydalanish; sabablari va oqibatlarini aniqlash: ehtimolliklar nazariyasi va
statistika
Tabiiyki, ba’zi mavzular boshqalarga qaraganda qiziqroq bo‘ladi. Ammo biz

jang san’atlarini yoki fortepianoni o‘rganyapmizmi, asosiy texnikalarni

o‘zlashtirishimiz kerak. Ular zerikarli bo‘lishi mum- kin, ammo ular so‘nggi

zamonaviy texnikaning asosini tashkil qiladi. Xuddi shu narsa tanqidiy

fikrlashga ham tegishli. Ba’zi nazariyalar va prinsiplar ancha quruq va

mavhum bo‘lib tuyuladi, lekin shuni ta’kidlab o‘tish mumkinki, o‘quvchi va

talabalar ularni qanday qo‘llash mumkinligini tushunganlaridan so‘ng,

ularning kuchini va kundalik fikrlashga bo‘lgan munosabatini qadrlashlari

aniq.

Tanqidiy fikrlash aniq va oqilona fikrlashdir. Bu aniq va muntazam ravishda
fikrlashni, boshqa narsalar qatorida mantiq va ilmiy fikrlash qoidalariga rioya
qilishni o‘z ichiga oladi.
Muammolarni hal qilish uchun g‘oyalarni taklif qilish uchun bizga ijodkorlik
kerak, ammo bu g‘oyalarni baholash va takomillashtirish uchun tanqidiy
fikrlash kerak. Ular bir-birini to‘ldiradi va insonlarni fikrlash qobiliyatini
mukamallik sari yetaklaydi.
Tanqidiy fikrlash — fikrlashning alohida turi boʻlib, faktlarni tahlil qilish

orqali xulosalar hosil qiladi. Ushbu konsepsiya murakkab va turli xil

taʼriflarga ega, jumladan, ratsionallik, xolis tahlil va faktlarni

tekshirish. Tanqidiy fikrlash bu — oʻz-oʻzini boshqaradigan, oʻzini oʻzi

tarbiyalaydigan, oʻzini oʻzi nazorat qiladigan va oʻzini oʻzi toʻgʻirlaydigan

fikrlash shaklidir. Uning zaruriy sharti ongni takomillashtirishning qatʼiy

meʼyorlariga rozi boʻlish va ularni hushyorlik bilan qoʻllashdir. Tanqidiy

fikrlash samarali muloqot va muammolarni hal qilish koʻnikmalarini

egallaydi.

Tanqidiy fikrlash ba’zan juda ziddiyatli deb o‘ylashadi. Ba’zi odamlar tanqidiy

fikrlash boshqalarni doimo tanqid qilishni anglatadi deb o‘ylashadi, bu to‘g‘ri

emas. Ammo bu tushunmovchilik, tan- qidiy fikrlash faqat buzuvchi kuch emas.

Birinchidan, yomon g‘oy- alarni rad etish orqali biz haqiqatni topishda

yaxshiroq bo‘lamiz. Ikkinchidan, tanqidiy fikrlash odamlarni doimo tanqid

qilishimizni anglatmaydi. Boshqa odamlar haq bo‘lsa, biz rozi bo‘lmasligimiz

mumkin va boshqa odamlar noto‘g‘ri bo‘lsa, tanqidiy fikrlash bizni yo‘l

qo‘yilgan xatolarni tan olishga yordam beradi, ammo biz ular- ni ochiqchasiga

qoralashimizga to‘g‘ri kelmaydi. Ba’zida xatolar- ga yo‘l qo‘yilmaydi.

Tanqidiy fikrlashga yana bir e’tiroz shundaki, bu amalda foy- dali emas,

chunki real hayotda odamlar aqlga quloq solmaydilar. Ular o‘zlariga

qiziqish, hissiyot yoki shaxsiy munosabatlar asosida harakat qilishadi.

3.