Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al xorazmiy nomidagi

Optik tola turlari va ularning tavsiflari.

To‘lqin uzunligiga nisbatan o‘zak diametriga bog‘liq ravishda optik tolalar bir modali va ko‘p modaliga bo‘linadi [11,12]. Bir modali optik tolalarda ko‘pincha o‘zak diametri 7-10 mkm (1.2,а-rasm), ko‘p modali optik tolalarda esa 50-62,5 mkm (1.2,b-rasm) bo‘ladi. Ikkala turda qobiq diametri 125 mkm ni tashkil etadi. Amaliyotda ko‘p modali va bir modali optik tola diametrlarining boshqa qiymatlari ham mavjud. Bir modali optik toladan faqat bir moda (yorug‘lik tashuvchi) uzatiladi. Ko‘p modali optik toladan esa apertura burchagi doirasida tolaga turli burchaklar ostida kiritiladigan bir necha yuzlab ruxsat etilgan modalarni bir vaqtda uzatish mumkin. Barcha ruxsat etilgan modalar turli tarqalish yo‘li va vaqtiga ega. Pog‘onali sindirish ko‘rsatkichli ko‘p modali optik tolalar ikki muhit chegarasida sindirish ko‘rsatkichlarining keskin (pog‘ona ko‘rinishida) o‘zgarishi (n₁ dan n₂ ga) bilan xarakterlanadi. Pog‘onali sindirish ko‘rsatkichli optik tolalar o‘tkazish polosasini chegaralaydi, lekin gradiyent sindirish ko‘rsatkichli optik tolalarga nisbatan arzon hisoblanadi.
Bir modali optik tolalarda modalararo dispersiyaning yuzaga kelmasligi sababli ular yuqori o‘tkazish qobiliyatiga ega. Biroq uzatuvchi qismda birmuncha qimmat bo‘lgan lazer diodlardan foydalanish talab etiladi.
Optik tolada signallarni uzatish sifatiga ta’sir qiluvchi eng muhim omillardan biri dispersiya hisoblanadi. Dispersiya bu yorug‘lik impulslari oxirlarini cho‘zilishi, ya’ni impulslarni kengayishidir. Impulslar kengayib, bir birini qoplaydi, simvollararo buzilishlar yuzaga keladi va qabul qilishda impulslar ketma-ketligidan uzatilgan foydali informatsiyani ajratib bo‘lmay qoladi.
Dispersiya o‘tkazish qobiliyatini kamaytirib, optik tizimlarni ish tezligini chegaralaydi.Odatda dispersiya bir kilometr hisobida meyorlashtiriladi va ps/km da o‘lchanadi.
TOATning tuzilish sxemasi (1.5-rasm) ham OATga xos standart qurilmalardan iborat.
Faqatgina optik signallarning tarqalishini ta ’minlash uchun uzatish muhiti sifatida optik kabel tolasi ishlatiladi.
TOATning tuzilish sxemasi tarkibiga quyidagilar kiradi [4]:
KHQU — kanal hosil qiluvchi uskuna;
MvQ — muvofiqlashtiruvchi qurilma;
OUz — optik uzatkich;
ONM — optik nurlanish manbayi;
MQ — moslashtiruvchi qurilma;
UzOM — uzatuvchi optik rnodul;
OT - optik tola; OR - optik retranslyator;
OQq — optik qabul qilgich;
QqOM — qabul qiluvchi optik modul;
ONQq — optik nurlanish qabul qilgichi.
TOATda signallar optik tola orqali yo‘naltirilganligi uchun ularda OOATga xos kamchiliklar mavjud emas.
Shuning uchun telekom m unikatsiya tarm oqlarida, asosan, TOATdan foydalaniladi. Keyingi bo‘limlarda TOAT haqida bayon etiladi.


Ikki tomonlama tolali optik aloqa tizimini tashkil etishning quyidagi usullari mavjud:
— ikki tolali, bir polosali, bir kabelli (to'rt o'tkazgichli, bir
polosali, bir kabelli);
— bir tolali, bir polosali, bir kabelli (ikki o‘tkazgichli, bir
polosali, bir kabelli);
— bir tolali ko‘p polosali bir kabelli yoki to‘lqin uzunligi
bo‘yicha zichlashtirilgan tizimlar. 1.5-rasmda keltirilgan TOAT ning tuzilish sxemasida faqat uzatishning bir yo‘nalishi ko'rsatilgan.

XULOSA
Xalq xo‘jaligining radioelektronika, informatika, aloqa, kompyuter texnologiyalari, kosmik, tibbiyot, golografiya, mashinasozlik, atom energetikasi va boshqalar kabi tarmoqlarida OC va optik tolali uzatish tizimlarini amaliy qo‘llash uchun keng yo’llar ochildi. Optik tolalar oltita yo'nalishda rivojlanmoqda: axborotni uzatishning ko'p kanalli tizimlari; kabel televideniesi; mahalliy kompyuter tarmoqlari; ma'lumotlarni yig'ish, qayta ishlash va uzatish uchun sensorlar va tizimlar; yuqori voltli liniyalarda aloqa va telemexanika; uskunalar va mobil ob'ektlarni o'rnatish. Bu OK ning katta axborot sig'imi va ularning yuqori shovqin immuniteti bilan izohlanadi. Suv osti optik magistrallari ayniqsa samarali va tejamkor. Kabel televideniesida optik tizimlardan foydalanish tasvirning yuqori sifatini ta'minlaydi va alohida abonentlar uchun axborot xizmati imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi. Bunda buyurtmani qabul qilish tizimi joriy etilib, obunachilarga gazeta sahifalari, jurnal sahifalari tasvirlari va kutubxona va o‘quv markazlaridan ma’lumotnoma ma’lumotlarini televizor ekranlarida olish imkoniyati taqdim etiladi.
Optik tolali sensorlar tajovuzkor muhitda ishlashga qodir, ishonchli, kichik o'lchamli va elektromagnit ta'sirga duchor bo'lmaydi. Ular turli xil jismoniy miqdorlarni (harorat, bosim, oqim va boshqalar) masofadan baholashga imkon beradi. Datchiklar neft va gaz sanoatida, xavfsizlik va yong'in signalizatsiya tizimlarida, avtomobil texnologiyasida va boshqalarda qo'llaniladi. Yuqori kuchlanishli elektr uzatish liniyalarida (TL) OK dan foydalanish texnologik aloqa va telemexanikani tashkil qilish uchun juda istiqbolli. Optik tolalar faza yoki kabelga o'rnatilgan. Bu erda kanallar elektr uzatish liniyalarining elektromagnit ta'siridan va momaqaldiroqlardan yuqori darajada himoyalangan. OK ning engilligi, kichik o'lchami, yonmaydiganligi ularni samolyotlar, kemalar va boshqa mobil qurilmalarni o'rnatish va jihozlash uchun juda foydali qildi.
Yaqinda optik tolali texnologiyani rivojlantirishning yangi yo'nalishi paydo bo'ldi - o'rta infraqizil to'lqin uzunligi 2 ... 10 mikron diapazonidan foydalanish. Ushbu diapazondagi yo'qotishlar 0,02 dB / km dan oshmasligi kutilmoqda. Bu 1000 km gacha bo'lgan regeneratsiya ob'ektlari bilan uzoq masofalarda aloqa qilish imkonini beradi. Infraqizil to'lqin uzunligi diapazonida o'ta shaffoflikka ega bo'lgan sirkoniy, bariy va boshqa birikmalar qo'shilgan ftor va kalkogenidli oynalarni o'rganish regeneratsiya bo'limining uzunligini yanada oshirish imkonini beradi. Chiziqli bo'lmagan optik hodisalardan, xususan, impuls o'z shaklini o'zgartirmasdan tarqalishi yoki tola bo'ylab tarqalish jarayonida shaklini davriy ravishda o'zgartirishi mumkin bo'lgan optik impuls tarqalishining soliton rejimidan foydalanishda yangi qiziqarli natijalar kutilmoqda. Ushbu hodisani tolali yorug'lik yo'riqnomalarida qo'llash takroriy qurilmalardan foydalanmasdan uzatiladigan ma'lumotlar miqdorini va aloqa diapazonini sezilarli darajada oshiradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. "Волоконно-оптическая техника", Технико-коммерческий сборник. М., АО ВОТ, N1, 1993
2. "Волоконно-оптические линии связи" Справочник. под ред. Свечникова С.В. и Андрушко Л.М., Киев "Тэхника", 1988
3. Морозов "Оптические кабели", Вестник связи, N 3,4,7,9, 1993
4. Десурвир "Световая связь: пятое поколение", В мире науки,N 3, 1992
5. Фриман Р. Волоконно–оптические системы связи. - М: Техносфера, 2006. - 495 с.