Tibbiyotda axborot texnologiyalari muammolari

TIBBIYOTDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI MUAMMOLARI

Masharipov Sanatbek Atanazarovich, Xaitbayeva.D.Z.

TATU UF Daturiy injiniring kafedrasi [e-mail]

Annotatsiya

Zamonaviy tibbiyot tashkilotlari katta hajmdagi ma’lumotlarni ishlab chiqaradi va to‘playdi. Tibbiy yordam sifati, aholining umumiy turmush darajasi, butun mamlakat va xususan, uning har bir hududiy sub’ektining rivojlanish darajasi shifokorlar, rahbarlar, boshqaruv organlari tomonidan ushbu ma’lumotlardan qanchalik samarali foydalanayotganiga bog‘liq. Shu sababli, diagnostika, terapevtik, profilaktika va davolash muammolarini hal qilishda katta hajmdagi va shu bilan birga o‘sib borayotgan ma’lumotlardan foydalanish zarurati tug‘iladi. Statistik, boshqaruv va boshqa vazifalar, bugungi kunda tibbiyot muassasalarida axborot tizimlarini yaratishni belgilab beradi .
Kalit so‘zlar: medicine, IT , reanimatsiya, pandemiya, diagnostika

Adabiyotlar tahlili

O‘tgan 2020 -2021- yil butun dunyo uchun haqiqiy dahshatga aylandi. Tibbiyotning roli keskin o‘sdi, ammo butun dunyo bo‘ylab mavjud sog‘liqni saqlash tizimlari ushbu muammoni hal qilishga tayyor emasligini isbotladi.

Pandemiya yillar davomida to‘planib qolgan va avvallari shunchaki ko‘z yumgan muammolarni ochib berdi. Kasalxonalardagi bemorlar sonining eksponentsial o‘sishi va tibbiy asbob-uskunalarga misli ko‘rilmagan talab, kasalxonalar va klinikalarni ommaviy qayta tashkil etish va qayta qurish, avtoturargohlarda, kongress markazlarida va stadionlarda vaqtinchalik kasalxonalarni joylashtirishgacha. Bularning barchasi sog‘liqni saqlash muhitini qo‘llab- quvvatlovchi IT tashkilotlari oldida qiyin savollarni tug‘dirdi, chunki zamonaviy tibbiyot IT texnologiyalariga bevosita bog‘liq va telekommunikatsiya tarmoqlari hamma narsani ishonchli tarzda bog‘lay oladigan asosdir.

Hozirgi inqirozga COVID-19 pandemiyasi sabab bo‘lgan bo‘lsa-da, bu holat sog‘liqni saqlash sohasida yagona emas. Albatta, global miqyosda emas, balki kasalxonalar va poliklinikalar faoliyatining bunday eksponentsial o‘sishi vaqti- vaqti bilan tabiiy ofatlar va texnogen ofatlar, tartibsizliklar va turli kasalliklar epidemiyalarining mahalliy o‘choqlari ta’siriga uchragan hududlarda kuzatilishi mumkin.
Ushbu inqirozlarning barchasida oldingi tibbiy amaliyotchilarni tarmoq menejerlari, muhandislar va texnik xodimlardan iborat guruhlar qo‘llab- quvvatlaydi, bu muhim tibbiy asbob-uskunalarni imkon qadar tezroq qo‘llab- quvvatlaydigan IT infratuzilmasini qurish vazifasini bajaradi. Yuqori darajadagi mavjudlik, yuqori xavfsizlik, yuqori mahsuldorlik va yuqori harakatchanlik amaliyotchilarga har qanday bemor ma’lumotlariga tezkor kirishni ta’minlash va maxfiy ma’lumotlarning to‘liq himoyalanganligini ta’minlash orqali sifatli bemorlarga yordam ko‘rsatishda yordam berish uchun muhimdir.[4]
1-muammo: Yuqori taqsimlangan tarmoq va mahalliy muammolarni bartaraf etish vositalariga masofaviy kirish
Har qanday mintaqaning sog‘liqni saqlash muhiti odatda bir nechta yirik kasalxonalar va yuzlab kichik klinikalarni o‘z ichiga oladi va inqiroz davrida bu raqamni tez joylashtirilgan dala kasalxonalari orqali yanada oshirish mumkin. Bundan tashqari, uzoq saytlardagi tarmoq mutaxassislari odatda tarmoq muhandislarining asosiy guruhi kabi tajribaga ega emaslar va ular ko‘pincha kundalik vazifalaridan ko‘ra murakkabroq vazifalarda yordamga muhtoj. Bunday holatlar uchun bosh ofisni sohadagi simli va yoki simsiz tarmoqning to ʻliq tasviri bilan taʼminlaydigan mahalliy vositalarga masofadan kirish, shuningdek, faol sinov vositalari muammoni tezda hal qilish uchun muhim ahamiyatga ega.[3]
2 - muammo: Vaqtinchalik kasalxonalarda yoki kengaytirilgan reanimatsiya bo‘limlarida tezkor tarmoq tekshiruvlari
Vaqtinchalik ko‘chma kasalxonalarini ishlayotgan tarmoqlar, ehtimol, dunyodagi hayot uchun eng muhim telekommunikatsiya tarmoqlaridir. Yuqori talablar, amalga oshirish uchun vaqt bosimi va xatolikka mutlaqo o‘rin yo‘q. Bunday ob’ektlarni qo‘llab-quvvatlash uchun telekommunikatsiyalarni amalga oshirish loyihasiga jalb qilingan texnik mutaxassislar kabel va simsiz tarmoqlarni imkon qadar tezroq tashkil qilishlari yoki kengaytirishlari, kalitlarni, routerlarni va boshqa tarmoq uskunalarini o‘rnatishlari va sozlashlari kerak. Agar ma’lum bir

nostandart metodologiya yoki etarli bilim chuqurligi bilan tajribaga ega bo‘lmagan tashqi pudratchilar ishga jalb qilingan bo‘lsa, bu vazifa yanada qiyinlashadi.[1]

3. 
   - muammo. Xizmat ko‘rsatuvchi provayderlar va tibbiy asbob-uskunalar sotuvchilari o‘rtasidagi o‘zaro ayblovlar
   

Kasalxonalar va shifoxonalarda topilishi mumkin bo‘lgan barcha tibbiy jihozlar IP orqali ishlashni qo‘llab-quvvatlamaydi. Tasvirlash funksiyasiga ega zamonaviy tibbiy asbob-uskunalar katta hajmdagi videofayllarni shifoxona yotog‘idan yoki operatsiya stolidan markaziy tizimga uzluksiz onlayn uzatishni qo‘llab-quvvatlashi kerak. "Standart" ulanish va ishlash bilan bog‘liq muammolar hali ham keng tarqalgan. Va bu muammolardan biri paydo bo‘lishi bilanoq, ko‘pincha tarmoq muhandislari, tibbiy asbob-uskunalar sotuvchilari va xizmat ko‘rsatuvchi provayderlar o‘rtasida o‘zaro ayblovlar o‘yini boshlanadi.

3. 
   - muammo: Muvofiqlik va ma’lumotlar maxfiyligi uchun Wi-Fi tarmog‘ini himoya qilish
   

Sog‘liqni saqlash muassasalari tabiatan gavjum joylardir: bemorlar, tashrif buyuradigan qarindoshlari, g‘amxo‘rlik qiluvchilar va boshqa jamoatchilik vakillari aloqani qo‘llab-quvvatlash uchun simsiz tizimlardan faol foydalanadilar. Taxminlarga ko‘ra, ularga tashrif buyuruvchilar uchun xizmat ko‘rsatadigan Wi-Fi tarmoqlari tibbiy muassasaning asosiy tarmog‘idan ishonchli tarzda ajratilishi kerak. Bunday yuqori yuk ostida tarmoq xavfsizligiga potentsial tahdid darajasi oshadi: noto‘g‘ri kirish nuqtasi e’tibordan chetda qolishi oson va tajovuzkorning maxfiy fayllarga kirishi osonroq. Bunday sharoitlarda qaysi simsiz tarmoqlar mavjudligini, ularga kim kirishini va foydalanuvchilarning qaysi tizimlarga kirishini diqqat bilan nazorat qilish juda muhimdir. Kasalxonaning kiberxavfsizligidagi bitta teshik bemor ma’lumotlarini zaif qoldirishi mumkin - bu birinchi sahifadagi sarlavhaning ishonchli usuli yoki undan ham yomoni.[2]

3. 
   - muammo Qurilmalar, Wi-Fi qamrovi va tasdiqlangan ulanishlarni hisobga olish
   

Bugungi haqiqat shundan iboratki, deyarli har bir tarmoq ishlashi jamoasi o‘z yozuvlarini saqlashda muammolarga duch keladi va kimning faol bo‘lishga vaqti bor? Xodimlarning yuqori aylanmasi yoki kundalik muammolarni yengishda qiynalayotgan kichik xodimlar bilan sog‘liqni saqlash IT guruhlari haqida nima deyish mumkin? Bunday sharoitda yozuvlarni saqlash deyarli mumkin emas. Biroq, bu buxgalteriya hisobining ahamiyatini kamaytirmaydi. Tarmoq va qurilma ma’lumotlari muammolarni bartaraf etishda yordam beradigan yoki to‘sqinlik qiladigan qarorlarga bevosita ta’sir qilishi mumkin, bu esa hujjatlarni tarmoqqa texnik xizmat ko‘rsatishning muhim elementlaridan biriga aylantiradi. Hozirgi inqiroz sharoitida, texnologik taraqqiyotdan ortda qolish uchun mavjud kadrlar va byudjet bilan bu muammolarni hal qilish mumkinmi? Javob tarmoq va butun IT infratuzilmasining ko‘rinishida (bu bank uchun ortiqcha bo‘lmaydi), foydalanish qulayligi, o‘zaro treningning qulayligi va avtomatik ish yuritishda. Yaxshiyamki, sog‘liqni saqlash tarmog‘i operatorlari va biotibbiyot bo‘yicha mutaxassislar

zamonaviy tarmoq sinovlari va monitoring vositalari ko‘rinishida ishonchli ittifoqdoshga ega.

Xulosa

Axborot texnologiyalarini o‘rni boshqa sohalardagi kabi tibbiyotda ham beqiyos hisoblanadi. Axborot texnologiyalarini tibbiyotda qo‘llanilishi takomillashtirish bilan bir qancha insonlar yumushlarni yengillashtirish. Ish samaradorligi va sifatini yaxshilashga erishilishi mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Информационные технологии в сфере здравоохранения
   
2. 
   Artificial Intelligence in Health Care: The Hope, the Hype, the Promise, the Peril Michael (Matheny, Sonoo Thadaney Israni, Mahnoor Ahmed, and Danielle Whicher, Editors) - 2019
   
3. 
   Itmed.ru
   
4. 
   networkguru.ru