Til va axloq

TIL VA AXLOQ


REJA:

1. 
   Kirish
   
2. 
   Jamiyatda tilning o’rni
   
3. 
   Sotsial lingvistikada til va axloq tushunchalari
   
4. 
   Nutq madaniyati. Muloqot madaniyati. Nutq odobi
   

Kirish
Nega ta'limning nufuzi bunchalik chidab bo'lmas darajada pasayib bormoqda? Nega fuqarolarning ma’naviy ehtiyojlari va talablari qo‘rqinchli darajada nuqsonli? Bilim va kitoblarga bo'lgan halokatli darajada so'nib borayotgan qiziqishni to'xtatishga nima yordam beradi? So‘zga hurmat, soflik, so‘z boyligi an’analarini qanday tiklash mumkin?
Yuqoridagi barcha savollar jamiyatning ma'naviy holati muammosi, uning a'zolarining nutq madaniyati, muloqot madaniyati bilan bog'liq. Shunday bo'ldiki, voqelik emas, balki so'zlar va so'zlar bilan yashab, semantik noaniqlikka o'rganib qolgan odamlar so'zlarning turli ma'nolarini tushunish, ularning voqelikka muvofiqlik darajasini ko'rish qobiliyatini yo'qotdilar.
Bugungi kunning eng dolzarb muammosi - bu shaxsning axloqiy fazilatlari, madaniyati, chunki iqtisodiy, umumiy ijtimoiy va madaniy masalalarni hal qilishda nafaqat jamoa, balki har bir insonning sa'y-harakatlari muhim ahamiyatga ega.
So'nggi paytlarda axloqiy masalalarga qiziqishning ortishi, shuningdek, muloqot sohasidagi madaniyatning pastligi bilan bog'liq.
Zamonaviy nutq jamiyatning beqaror madaniy va lingvistik holatini aks ettiradi, muvozanat yoqasida adabiy til va jargon. Adabiy tilni asrab-avaylash, uning yo'llari haqida keskin savol tug'ildi yanada rivojlantirish tashuvchilar kontingentining o'zgarishi tufayli.
Nutq madaniyatining yuqori darajasi madaniyatli shaxsning ajralmas xususiyatidir. Nutqimizni yaxshilash har birimizning vazifamizdir. Buning uchun talaffuzda, so'z shakllarini qo'llashda, gapni qurishda xatolarga yo'l qo'ymaslik uchun nutqingizni kuzatib borishingiz kerak. Siz doimo so'z boyligingizni boyitib turishingiz, suhbatdoshingizni his qilishni o'rganishingiz, har bir holat uchun eng mos so'z va konstruktsiyalarni tanlay olishingiz kerak.
Tilning odamlar hayotidagi ahamiyati juda katta, ammo odamlar tilning barcha ko'p va shubhasiz hayotiy funktsiyalaridan to'g'ri foydalanishni o'rganishlari kerak.
Axloq – kishilarning bir-birlariga, oilaga, jamiyatga boʻlgan munosabatlarida namoyon boʻladigan xatti-harakatlari, xulq-atvorlari, odoblari majmui. Huquqdan farqli ravishda axloq talablarini bajarish-bajarmaslik maʼnaviy taʼsir koʻrsatish shakllari (jamoatchilik tomonidan baho berish, qilingan ishni maʼqullash yoki qoralash) bilan belgilanadi. Axloqni etika fani oʻrganadi.
Insoniyat taraqqiyotida axloq muhim oʻrin tutadi. Sharqning buyuk mutafakkirlari insonni axloqiy kamol toptirish, uni har tomonlama rivojlantirish, maʼnaviy qiyofasini shakllantirish jamiyat taraqqiyotining muhim omillaridan biri, deb qarashgan. Inson axloqiy, umuman maʼnaviy va maʼrifiy jihatdan kamol topishi jarayonida turli tarixiy bosqichlardan – johillik, nodonlikdan ilmga, yovuzlikdan ezgulikka, vahshiylikdan insoniylikka oʻtarkan, jamiyat ham shu tariqa rivojlanadi. Ikki muqobil ibtido – yovuzlik va ezgulik, jaholat va kamolatning oʻzaro kurashi inson va jamiyat taraqqiyotini belgilagan, inson aql-zakovat sohibi sifatida oʻzini anglashiga olib kelgan. Bu ikki muqobil kuch kurashi jamiyatdagi mavjud ijtimoiy munosabatlarda ifodalansa, insonga nisbatan uning ichki olamiga xos nafs bilan qalb, aql bilan aqlsizlik oʻrtasidagi kurashda ifodalanadi. Axloq muayyan jamiyat va davrda oʻzgarishlarga uchrashi, rivojlanishi, soʻnishi mumkin. Har bir xalqning yoki millatning oʻziga xos axloqi bilan bir qatorda, umumbashariy axloq meʼyorlari ham bor. Bunday axloq meʼyorlari jamiyatning umumiy taraqqiyotiga samarali taʼsir koʻrsatadi.