Tili tarixi
Download 1.73 Mb. Pdf ko'rish
|
Maruzalar matni til tarixi
yuz, besh, oz, ko’p, butun, ortiq, og`ir, kichik, cheksiz‚ ming, yuz,
qalin, tuman va h.k. Alisher Navoiy asarlari tilidagi ba’zi so’zlar keyingi davrlarda fonetik o’zgarishga uchragan. Bunday so’zlar sirasiga biyik (buyuk), chigirtka (chugurtka), ovuch (hovuch), yilon (ilon), birta (bitta), kirpik (kiprik) va boshqalar. Bunday so’zlar o’qilishida, yozilishida o’zgarishlar sodir bo’lsa-da, faol umumiste’mollik xususiyatini yo’qotmagan. 1 Alisher Navoiy asarlari tilida hozirgi o’zbek adabiy tili uchun eskirgan, iste’moldan chiqqan qadimgi turkiy so’zlar ham ko’p miqdorda uchraydi. Ular sirasiga qopug` (eshik, darvoza), chog`ir (may, sharob, boda), og`och (daraxt), og`u (zahar), ug`ur (baxt, qut), ug`urli (baxtli, qutli, davlatli), osig` (foyda, manfaat, bahra), tamug` (do’zax, jahannam), uchmoh (jannat), yozug` (gunoh, ayb), qapug`chi (eshik og`asi; eshik‚ darvoza soqchilarining boshlig`i)‚ asru (juda ko’p, benihoya, g`oyat, talay), arig` (sof, toza, pokiza, musaffo), bilik (ilm, aql, ma’rifat, bilim), o’ksuz (etim), puchmoq (burchak, kunj, go’sha), qamuq (barcha, hamma, jami), yog`lig` (ro’mol, ro’molcha), ayoq (qadah, kosa, piyola)‚ qo’noq (mehmon), to’nak (qamoqxona, zindon), oshliq (bug`doy, egulik), ilik (qo’l), o’rtuk (parda, to’siq), 1 Ўзбек тили лексикологияси. –Тошкент: Фан, 1981. –Б. 48. 147 oshliq (ovqat; bug`doy), ochun (dunyo, olam), daqi (yana, tag`in), usruk (mast, sarxush)‚ ev (uy), qapu (eshik, darvoza) kabilarni aytib o’tish mumkin. Aytilganidek, Alisher Navoiy asarlari tilida ijtimoiy hayotning turli sohalariga oid so’zlar juda ko’p miqdorda uchraydi. Masalan, uning badiiy asarlari tilida muzika san’ati sohasiga oid quyidagi leksik birliklar ishlatilgan: 1. Muzika asboblarining nomi: ko’raga (surnay)¸ ko’s (katta nog`ora¸ podsho qasrida chalinadigan katta nog`ora)¸ qonun (bir turli muzika asbobi)¸ arg`anun (bir turli cholg`u asbobi; organ)¸ barbat (o’rdak shaklida yasalgan qadimgi cholg`u asbobi)¸ yorod (bir turli cholg`u asbobi)¸ yotug`on (bir turli cholg`u asbobi)¸ musiqor (bir xil cholg`u asbobi)¸ nay¸ sur (karnay)¸ naqqora (nog`ora)¸ soz (muzika quroli¸ cholg`u)¸ tanbur¸ tanbura (tanburning kichik bir turi)¸ chang (bosh tomoni egik cholg`u asbobi) va boshq. 2. Kuy nomlari: arg`ushtak (musiqiy bir usul¸ o’yin)¸ bam (musiqada yuqori to’liq sado; bas ― zerning zidi)¸ dovudi (muzikada bir kuyning nomi)¸ egdi g`izol (muzikada asosiy kuylardan biri)¸ nag`ma (ohang¸ kuy¸ maqom)¸ rost (muzika kuylaridan biri)¸ safir (nay ovozi)¸ maqom¸ naqsh (kuy¸ ashula)¸ tajnis (muzikada eng og`ir va murakkab kuylardan biri)¸ talolo (ashula¸ ohang¸ kuy)¸ tarona (ashula¸ ohang¸ maqom)¸ chorgoh (o’zbek mumtoz shashmaqom kuylaridan birining nomi)¸ chorzarb (o’zbek musiqiy kuyining nomi)¸ pahlaviy lahn (pahlaviy kuyi) va h.k. 3. Muzika san’ati bilan shug`ullanuvchilar nomi: yotug`onchi (bir turli cholg`u asbobi yotug`onni choluvchi¸ muzikachi)¸ nag`mazan (kuylovchi¸ xonanda¸ sozanda)¸ Download 1.73 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling