Jahon tillarini 200 yildan
beri qiyosiy-tarixiy metod asosida tadqiq etish natijasida Tillar oilasining geneologik (kelib chiqishiga koʻra) tasnifi yaratilgan.
Lekin
ayrim o‘lik tillar va jonli
tillar (mas., yapon, koreys, ayn,
bask tillari va boshqa tillar) yetarli darajada oʻrganilmaganligi tufayli, ularni biror til oilasiga kiritish qiyin.
Bir qator tilshunoslar moʻgʻul, tungus-manjur va turkiy tillarni (bularning har biri alohida tillar oilasi hisoblanadi) bir umumiy tillar oilasiga — oltoy tillar oilasiga birlashtiradilar.
Boshka guruh tilshunoslar esa oltoy, hind-yevropa, xom-som, ural, dravid kabi tillar (juda qad. zamonlarda) qarindosh boʻlgan deb, ularni bitta tillar oilasiga birlashtirganlar.
Lekin bunday faraziyalar hozircha
oʻz isbotini topgani
yoʻq.
- Hind-yеvrоpа tillаri оilаsi.
- Хоm-sоm tillаri оilаsi.
- Kаvkаz tillаri оilаsi.
- Ugor – fin tillаri оilаsi.
- Tungus – mаnjur tillаri оilаsi.
- Хitоy-tibеt tillаri оilаsi.
- Drаvid tillаri оilаsi.
- Mаlаy-pоlinеziya tillаri оilаsi.
- Аfrikа tillаri оilаsi.
- Аvstrаliya tillаri оilаsi.
- Pаnuаs tillаri oilasi.
- Eskimоs tillаri oilasi.
- Pаlеоsiyo tillаri оilаsi.
- Mo‘g‘ul tillаri оilаsi.
- Uzоq Shаrqning birоrtа tillаr оilаsigа kirmаgаn tillаr оilаsi.
- Oltoy tillаr оilаsi.
Eng ko‘p tarqalgan tillar quyidagilar:
81%
Yevrosiyo boʻylab Hind-yevropa tillarining tarqalishi
Yevrosiyo boʻylab oltoy tillarining tarqalishi
Til oilalari ro'yxati
Quyida
dunyodagi
asosiy til
oilalari.
Tilshunoslar yuzdan ortiq asosiy til oilalarini (bir-biri bilan bog‘liq bo‘lmagan til oilalarini) aniqladilar.
Ularning ba'zilari bir necha tillardan iborat bo‘lsa,
boshqalari mingdan ortiq tillardan iborat.
Tillar oilasi
|
Diapazon
|
Tillar
|
Hind-yevropa
|
Evropadan Hindistongacha, zamonaviylik, qit'alar bo'yicha
|
3 milliardga yaqin odam 400 dan ortiq tilda gapiradi. Bunga roman tillari (ispan, italyan, frantsuz...), german (ingliz, nemis, shved...), boltiq va slavyan tillari (rus, polyak...), hind-aryan tillari kiradi. (Fors, hind, kurd, bengal va boshqa ko'plab tillar Turkiyadan Hindiston shimoliga qadar so'zlashadi), shuningdek, yunon va arman kabi boshqalar.
|
Xitoy-Tibet
|
Osiyo
|
Xitoy tillari, Tibet va Birma
|
Niger-Kongo (Niger-Kordofaniya, Kongo-Kordofaniya)
|
Sahroi Kabir Afrikasi
|
Suahili, yoruba, shona, zulu (zulu tili)
|
Afro-Osiyo (Afro-Osiyo, Semit-Hamit)
|
Yaqin Sharq, Shimoliy Amerika
|
Semit tillari (arab, ibroniy...), Somali (Somali)
|
Avstroneziya
|
Janubi-Sharqiy Osiyo, Tayvan, Tinch okeani, Madagaskar
|
Mingdan ortiq tillar, jumladan Filippin, Malagasi, Gavayi, Fiji...
|
Ural
|
Markaziy, Sharqiy va Shimoliy Yevropa, Shimoliy Osiyo
|
Venger, Fin, Eston, Sami, Rossiyaning ba'zi tillari (Udmurt, Mari, Komi...)
|
Oltoy (bahsli)
|
Turkiyadan Sibirga
|
Turkiy tillar (turk, qozoq...), moʻgʻul tillari (moʻgʻul...), tungus-manchu tillari, ayrim tadqiqotchilar bu yerda yapon va koreys tillarini ham oʻz ichiga oladi.
|
Dravid
|
Janubiy Hindiston
|
Tamil, Malayalam, Kannada, Telugu
|
tay kadai
|
Janubi-Sharqiy Osiyo
|
Tailand, Lao
|
avstroasiatik
|
Janubi-Sharqiy Osiyo
|
Vetnam, Kxmer
|
Na-Dene (Athabaskan-Eyak-Tlingit)
|
Shimoliy Amerika
|
Tlingit, Navo
|
tupi (tupi)
|
Janubiy Amerika
|
Guarani tillari (guarani tillari)
|
Kavkaz (bahsli)
|
Kavkaz
|
Uch til oilasi. Kavkaz tillari orasida eng koʻp soʻzlashuvchilar gruzin tilidir
|
Til oilalari quyidagi tarzda bo‘linadi.
Til oilasining nomi
|
Oilada tillar
|
Tarqatish hududlari
|
Hind-Yevropa
|
Xind tili
|
Hindiston, nepal, Bangladesh, Pokiston, Fidji
| | |
Urducha
|
Hindiston, Pokiston
| | |
Ingliz tili
|
Sobiq SSSR va Sharqiy Evropa davlatlari
| | |
Ingliz tili
|
AQSh, Buyuk Britaniya, Yevropa mamlakatlari, Kanada, Janubiy Amerika, Afrika, Avstraliya
| | |
Nemischa
|
Germaniya, Avstriya, Lixtenshteyn, Shveytsariya, Belgiya, Lyuksemburg, Italiya
| | |
Frantsuzcha
|
Frantsiya, Tunis, Monako, Kanada, Jazoir, Shveytsariya, Belgiya, Lyuksemburg
| | |
Portugalcha
|
Portugaliya, Angola, Mozambik, Braziliya, Makao
| | |
Bengal tili
|
Bengal, Hindiston, Bangladesh
|
Oltoy
|
Tatarcha
|
Tatariston, Rossiya, Ukraina
| | |
Mo'g'ulcha
|
Mongoliya, PRC
| | |
Ozarbayjon
|
Ozarbayjon, Dog'iston, Gruziya, Eron, Iroq, Turkiya, Markaziy Osiyo mamlakatlari
| | |
Turk tili
|
Turkiya, Qozog'iston, Ozarbayjon, Bolgariya, Ruminiya, AQSh, Fransiya, Shvetsiya
| | |
Bashkir
|
Boshqirdiston, Tatariston, Urdmutiya, Rossiya.
| | |
Qirg'iz
|
Qirg'iziston, O'zbekiston, Tojikiston, Qozog'iston, Afg'oniston, XXR
|
Kavkaz
|
Gruziya
|
Gruziya, Ozarbayjon, Turkiya, Eron
| | |
Abxaziya
|
Abxaziya, Turkiya, Rossiya, Suriya, Iroq
| | |
Chechen
|
Checheniston, Ingushetiya, Gruziya, Dog'iston
|
Xitoy-Tibetiya
|
Xitoycha
|
Xitoy, Tayvan, Singapur
| | |
Tailandcha
|
Tailand
| | |
Lao
|
Laos, Tailand,
| | |
Siyam
|
Tailand
| | |
Tibet
|
Tibet, Xitoy, Hindiston, Nepal, Butan, Pokiston
|
Urals
|
Vengercha
|
Vengriya, Ukraina, Serbiya, Ruminiya, Slovakiya, Xorvatiya, Sloveniya
| | |
Mordovyan
|
Mordoviya, Rossiya, Tatariston, Boshqirdiston
| | |
Eyneq
|
Rossiya, Xitoy, Mo'g'uliston
| | |
Fin
|
Finlyandiya, Shvetsiya, Norvegiya, Kareliya
| | |
Kareliya
|
Kareliya, Finlyandiya
|
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. I.Yo‘ldoshev, S.M uham edova,Z.Xolmonova, R.Majidova, Sh.Sultonova. Mutaxassislikka kirish (Tilshunoslikka kirish) Toshkent — «Barkamol fayz media» — 2018 2. Irisqulov М. Tilshunoslikka kirish. - Toshkent, 2009 3.Ivanov V.V., Genealogicheskaya klassifikatsiya yazikov i ponyatiye yazikovogo rodstva, M., 1954;
4.Teoreticheskiye osnovi klassifikatsii yazikov mira, M., 1980; Reformatskiy A.A., Vvedeniye v yazikovedeniye, M., 1998.
5. https://uz.wikipedia.org/wiki/Hind-yevropa_tillari
6. Tillarni tasniflash asoslari (buxdu.uz)
E’tiboringiz uchun rahmat!
Do'stlaringiz bilan baham: |
