Tillarning geneologik tasnifi Re’ja Dunyo tillari Genalogik tasnif nima

Tillarning genealogik tasnifi — tillarning kelib
chiqishi va qarindoshligini aniklashga asoslangan
tasnif. Dastlabki, ilk asos tildan kelib chiqqan tillar
oʻzaro qarindosh tillar hisoblanadi (mas., hozirgi 20
dan ortiq turkiy tillar dastlabki kad. turkiy tilning,
hozirgi slavyan tillari esa dastlabki umumslavyan
tilining makon va zamondagi variantlaridir). Tillarning
genetik qarindoshligi tillar oʻrtasidagi fonetik,
grammatik va leksik uxshashliklar tizimini aniklash
orqali belgilanadi. T.g.t.ning ilk manbalari, asoslari
sifatida M.Koshgʻariyning turkiy lahja(til)lar boʻyicha,
bir qancha arab olimlarining som tillari boʻyicha
izlanishlarini koʻrsatish mumkin. T.g.t.ning maydonga
kelishi qiyosiytarixiy tilshunoslikning paydo boʻlishi
(19-asr) bilan bogʻliq. Bu tasnifda qarindosh tillar
kichik guruhchalarga, guruhlarga, oilalarga, baʼzan
esa undan kattaroq birliklarga — makrooilalarga yoki
til formatsiyalariga (mas., uraloltoy tillari) birlashtiriladi
(mas., T.g.t.ga koʻra, oʻzbek tili turkiy tillar oilasining
sharqiy guruhiga, rus tili esa hindevropa tillari
oilasining slavyan guruhidagi sharqiy slavyan
guruhchasiga mansub). Aksariyat tillarni genealogik
jihatdan tasnif qilish va ularni u yoki bu oilaga kiritish
koʻpincha munozarali boʻladi. Mas., Kavkaz tillari
oilasining mavjudligini hamma olimlar ham tan olgan
emas (yana qarang7mllar tasnifi. Lingvistik
geografiya. Tillarning morfologik tasnifi).


Tillarning genalogik tasnifi--- tillarning muayyan
belgilar asosida hamda tadqiqotning umumiy
maqsadidan kelib chiqadigan qarashlarga moye
keluvchi maʼlum tasnifiy boʻlimlar boʻyicha
guruhlarga ajratilishi. Tillar tasnifi muammosi ularni
qiyosiy oʻrganish vaqtida paydo boʻladi va baʼzan
qiyosiy oʻrganishning pirovard maqsadi deb tasavvur
etiladi. Tillar tasnifining 2 asosiy turi mavjud:
tillarning genealogik tasnifi va tillarning morfologik
(tipologik) tasnifi. Ular orasidagi asosiy farq
shundaki, tasniflarning birinchisi tillarning
qarindoshligi tushunchasiga asoslanadi; u
qiyosiytarixiy tilshunoslik paydo boʻlgandan
keyingina roʻyobga chiqqan. Bunda qarindosh tillar
qarindoshlik darajalariga qarab oilalarga (mas.,
hindevropa, finugor, turkiy, somhom va boshqa tillar
oilalari), bir oila doirasidagi yaqin qarindosh tillar esa
guruh va guruhchalarga (mas., hindevropa oilasining
slavyan guruhidagi sharqiy slavyan tillari guruhchasi
yoki turkiy tillar oilasining sharqiy va gʻarbiy
guruhlari) biriktiriladi. Oiladan kattaroq tasnifiy
birliklar (til oilalari toʻplami, makrooila va
boshqalar)ni aniqlash, belgilashga urinishlar ham
mavjud.

Tillarning morfologik tasnifi esa tipologik va

grammatik xususiyatlarga asoslanadi. U uzgarmas
lugʻaviy birliklarga ega boʻlgan tillar hamda oʻzaro
birikib, oʻzgarishlarga uchrovchi lugʻaviy birliklari
bulgan tillarni kiyoslash asosida paydo boʻlgan.
Nemis olimi A.V.Shlegel Tillar tasnifining ushbu
prinsipini tillarni fammatik qurilishli tillar va
grammatik qurilishsiz tillarga ajratgan holda
rivojlantirdi. Tillarni amorf tillar, agglyutinativ tillar,
flektiv tillar va polisintetik tillarga ajratish ham shu
tasnifga asoslanadi. Mazkur turlarning birortasi ham
sof holda uchramaydi: dunyodagi barcha tillarning
xususiyatlari biridan ikxinchisiga utuvchan
xarakterga ega. Nemis olimi G.Shteyntal, avstriyalik
F.Misteli va amerikalik E.Sepirning 19-asrda
morfologik (tipologik) tasnifni takomillashtirish
yoʻlidagi urinishlari birmuncha sodda, umumiy tarzda
boʻlgan.
Tillar tasnifining uchinchi xili — areal yoki geografik
tasnif xam mavjud. Bu tasnif mazkur ikki tasnifga
nisbatan qoʻshimcha, yordamchi mavqeda boʻlib,
tillarning yoki bir til doirasidagi lahja va shevalarning
geografik joylashuvidan kelib chiqadi (yana
qarang Lingvistik geografiya). Umuman, Tillar tasnifi
dunyodagi koʻplab xilmaxil tillarni yaxshiroq
Foydalangan adabiyotlar
1.https://uz.wikipedia.org/wiki/Tillar_tasnifi
2. https://uz.wikipedia.org/wiki/Jahon_tillari
3. https://uz.wikipedia.org/wiki/Tillarning_genealogik_tasnifi
4.Tilshinoslik asoslari.Yuldoshev I , Sharipov O
Abduazizov A tilshinoslik nazaryasi