Tilshunoslik nazariyasi

Teng qiymatli ziddiyatda ikki a’zo o‘ziga xos xususiyatiga ko‘ra qarshilantiriladi. Masalan, jarangli va jarangsiz undoshlar; oq va qora:men va sen, ona va ota kabi bir-biriga qarama-qarshi ma’noli so‘zlar birligi teng qiymatli ziddiyatda turadi.

Ziddiyatlar a’zolari miqdoriga ko‘ra ikki a’zoli (binar) va uch (ko‘p) a’zoli (ternar) ziddiyatlarga bo‘linadi. Noto‘liq teng qiymatli ziddiyatlar binar va darajali ziddiyat ternar ziddiyat deyiladi.

Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar:

1. Til birliklarining o‘zaro munosabati deganda nimani tushunasiz?

2. Paradigmatik munosabatda til birliklari qay tarzda joylashadi?

3. Sintagmatik munosabat til birliklari uchun xosmi yoki nutq birliklari uchun?

4. Sintaktik aloqa nima? Uning sintagmatik munosabat bilan qay darajada bog‘liqlik tomoni mavjud?

5. Ierarxik munosabat nima? Misollar keltiring.

6. Ierarxik munosabatda til birliklari qay tarzda bog‘langan bo‘ladi?

7. Sintagmatik munosabat til birliklarining qanday joylashuviga asoslandi?

8. Noto‘liq, darajali, teng qiymatli ziddiyatlarning bir-biridan farqli tomonlarini sanang.

9. Lisoniy ziddiyat turlariga tilning fonetik, leksik, morfologik sathlaridan misollar keltiring

10. Lisoniy ziddiyatlar barcha turlar uchun xosmi va ular qay darajada o‘rganilgan?

11. Ikki (binar) va uch (ko‘p, ternar) a’zoli ziddiyatlar atamasini izohlang.

Adabiyotlar:

1. Неъматов Ҳ., Расулов Р. Ўзбек тили систем лексикологияси асослари. Тошкент, 1995.

2. Неъматова Л. Ўзбек тилида привативлик (нофонологик сатҳлар). Номзодлик диссертацияси. Тошкент, 2002.

3.Орифжонова Ш. Даражаланиш (градуонимия). Республика ёш филолог олимларининг тантанали илмий анжумани материаллари. III қисм. Тошкент, 1991.

4. Сафарова Р. Лексик – семантик муносабатнинг турлари. Тошкент, 1996.