"tiqxmmi" milliy tadqiqot universitetining qarshi irrigatsiya va agrotexnologiyalar instituti

Gidrostatika asosiy tenglamasining natijalari
I. Teng bosimli sirt (P=const) gorizontal tekislikdir. ga, P=cons’t qo‘ysak dz=0 ga ega bo‘lamiz. Uni integrallasak z=cons’t bo‘ladi. Bu esa gorizontal tekislikning tenglamasidir.
Demak, muvozanatdagi bir xil suyuqlikdan o‘tkazilgan gorizontal tekis­likning hamma nuqtalarida bosim bir xil bo‘ladi.
II. Ixtiyoriy nuqtadagi bosimni aniqlash. Buning uchun gidrostatikaning asosiy tenglamasini yozamiz:
Bu yerda:z1 – ixtiyoriy nuqtaning koordinatasi;
PА – ixtiyoriy nuqtadagi bosim; z2 – suyuqlik
sathining koordinatasi; P0 – suyuqlik erkin sirti
dagi bosim bo‘lib, tashqi bosim deb yuriti­ladi.
Yuqoridagi tenglamadan ixtiyoriy nuqtadagi bosim
quyidagicha aniqlanadi:
z2 – z1 = h deb belgilab,
Bu yerda: pA – ixtiyoriy nuqtadagi bosim, yoki absolyut bosim deyiladi; р0 – tashqi bosim; - og'irlik bosimi.
formulaga ixtiyoriy nuqtadagi bosimni aniqlash formulasi deyiladi.
Agar ixtiyoriy А nuqtaga pyezometr (pyezometr – bosim o‘lchaydigan as­bob) ulasak, pyezometrda ko‘tarilgan suyuqlik balandligi pyezometrik balandlik deyiladi va quyidagicha aniqlanadi:
Bu yerda: pa – atmosfera bosimi bo‘lib, amaliy ishlarda miqdori 1 at yoki 105 Pa deb qabul qilinadi.
Manometrik va vakuummetrik bosimlar
Amaliyotda bosimni xarakterlash uchun manometrik va vakuummetrik bo­sim tushunchalaridan foydalaniladi.
Agar ixtiyoriy nuqtadagi bosim, atmosfera bosimidan yuqori bo‘lsa рА>ра, atmosfera bosimidan yuqori bo‘lgan qismiga manometrik bosim deyiladi va quyidagicha hisoblanadi:
bu yerda: рМ – manometrik bosim;
ра – atmosfera bosimi
Manometrlar – manometrik bosimni o‘lchaydi.
Agar ixtiyoriy nuqtadagi bosim atmosfera bosimidan kichik bo‘lsa р<рa, atmosfera bosimigacha bo‘lgan bosimga vakuumetrik bosim deyiladi va quyida­gicha hisoblanadi:
bu yerda, – vakuummetrik bosim.
Vakuummetralar – vakuummetrik
bosimni o‘lchaydi.
1-masala: Idishdagi suyuqlik yuzasiga ta`sir qiluvchi bosim рА>ра
.
1-masala.hc=0,5 metr chuqurlikdagi C nuqtaga o`tnatilgan p`yezometrda suv h =1,5 metr ko`tarildi. C nuqtadagi va idishdagi suvning erkin sirtiga ta`sir qilayotgan manometrik bosimlarni aniqlang.
Yechish: C nuqtadagi manometrik bosimni ( h =1,5 metr) p`yezometrik balandlik orqali aniqlanadi:
PMC=ρgh=1000*9.81*1.5=14715 Pa