Tirik organizmlarda moddalar transporti

---

TIRIK ORGANIZMLARDA 
MODDALAR TRANSPORTI
Ishanxodjayeva Oydin Axmadovna
Oliy toifali biologiya o’qituvchisi

---

TIRIK ORGANIZMLARDA
MODDALAR TRANSPORTI

---

O‘SIMLIKLARDA MODDALAR 
TRANSPORTI

---

MUAMMONI ANIQLAYMIZ.
•1. Tirik organizmlarda moddalar 
transporti qanday amalga oshadi? 
•2. O‘simlik organlari moddalarni
tashishda qanday ahamiyatga ega?

---

Tirik organizmda hayotiy jarayonlar normal borishi
uchun moddalar transporti muhim ahamiyatga
ega. O‘simliklarda moddalar transporti maxsus
o‘tkazuvchi naylar
orqali, odam va hayvonlarda esa
qon aylanish
hamda
limfa sistemasi
orqali
amalga oshiriladi.

---

Tirik organizmlarda moddalar transporti
usullari bilan tanishamiz:
• 1) Diffuziya – molekula va ionlarning konsentratsiyasi yuqori joydan
konsentratsiyasi past joyga o‘tishi. Masalan, membrana orqali
kislorodning hujayraga kirishi. 
• Nafas olish jarayonida ham hujayra va kapillyarlar o‘rtasida diffuziya
hodisasiga ko‘ra gazlar almashinadi. Kapillyardagi qonda kislorod ko‘p, 
karbonat angidrid kam. Hujayrada esa kislorod kam, karbonat angidrid
ko‘p. Diffuziya hodisasiga ko‘ra kislorod hujayraga, karbonat angidrid
qonga o‘tadi

---

Diffuziya

---

Osmos
• Osmos – suvning membrana orqali erigan modda konsentratsiyasi
past muhitdan konsentratsiyasi yuqori boʻlgan muhitga o‘tishi. 
• Tajribada U shaklidagi idishning o‘rtasi tanlab o‘tkazuvchi
membrana bilan to‘silgan. Idishning bir tomoniga 1% li, ikkinchi 
tomoniga 10% li osh tuzi eritmasi solingan. Vaqt o‘tishi bilan suv
molekulalari membranadan o‘tib, ikkala tomonda tuzning
konsentratsiyasi tenglashishiga sababchi bo‘ladi

---

Osmos

---

Diffuziya va osmos hodisasining farqi

---

Osmos o’simlik hujayralarida
•O‘simlikka suv yetishmaganda so‘lib qolishi, 
suv quyilgandan so‘ng hujayraning
taranglashishi osmosga ko‘ra ta’minlanadi.
•O‘simliklar ildiz orqali tuproqdan suv va
mineral moddalarni shimib oladi. Suvning
ildizga shimilishi ham osmos orqali amalga 
oshadi.

---

Osmos hayvon hujayrasida
• Qonda osh tuzining 0,9 % li eritmasi issiqqonli hayvonlar uchun
tabiiy fiziologik eritma hisoblanadi. 
• Eritrotsit hujayrasining ichidagi va tashqarisidagi konsentratsiya
bir xil bo‘lgani uchun bu eritma izotonik eritma deyiladi. Izotonik
eritmada eritrotsitning tabiiy holati o‘zgarmaydi. 
• 0,9 % dan yuqori osh tuzi eritmasi gipertonik eritma bo‘lib, bunday
• muhit da eritrotsitdagi suv tashqariga chiqadi va eritrotsit
bujmayib qoladi. 
• 0,9 % dan past osh tuzi eritmasi gipotonik eritma bo‘lib, bunda suv
hujayra ichiga kiradi va eritrotsitning yorilishiga olib keladi.

---

Eritrotsitlardagi
osmos hodisasi

---

Ildizning suv shimishini tushunish uchun uning
ichki tuzilishini o‘rganish muhim.
• Ildiz o‘simlikning yer ostki organi bo‘lib, quyidagi
zonalardan iborat.
• 1.